Cukrzyca – przekrój informacji o chorobie

Cukrzyca jest jedną z najczęstszych chorób przewlekłych i prowadzi do wielu powikłań. Istotnie wpływa na długość i jakość życia. Nierozpoznana lub niewłaściwie leczona stanowi jedną z głównych przyczyny niesamodzielności, jak również wcześniej umieralności. Częstość występowania cukrzycy rośnie wraz z wiekiem. Z uwagi na postępujący wzrost ilości zachorowań, zaliczana jest ona do grona jednych z najgroźniejszych chorób cywilizacyjnych. Zmiana stylu życia współczesnego społeczeństwa spowodowała, iż Światowa Organizacja Zdrowia określiła to schorzenie jako pierwszą niezakaźną epidemią.

Pomimo, iż o cukrzycy mówi się dużo, wiedza społeczna na temat tej choroby jest niepokojąco niska. Znacząca część populacji zarówno w Polsce jak i w Europie nie zna jej przyczyn, objawów ani sposobów jej zapobiegania czy leczenia. Na równie niskim poziomie plasuje się także wiedza o możliwości wystąpienia powikłań cukrzycowych.

Epidemiologia cukrzycy
Rys historyczny
Objawy cukrzycy
Rodzaje cukrzycy

• Cukrzyca typu 1
• Cukrzyca typu 2
• Cukrzyca wtórna – o znanej przyczynie

Czynniki predysponujące
Rozpoznanie cukrzycy

• Stężenie glukozy we krwi
• Hemoglobina glikowana
• Inne objawy
• Kliniczne badania osób podejrzanych o zachorowanie na cukrzycę

Zapobieganie cukrzycy
Powikłania cukrzycy

• Ostre powikłania cukrzycy
• Przewlekłe powikłania cukrzycy
• Cukrzyca a choroby serca
• Cukrzyca a choroby oczu

Leczenie cukrzycy

• Insulinoterapia
  Preparaty insuliny
  Podawanie preparatów insuliny
• Doustne leki przeciwcukrzycowe
• Przyszłościowe terapie
• Oznaczanie innych wskaźników w celu monitorowania przebiegu cukrzycy

Wysiłek fizyczny, dieta i tryb życia
Cukrzyca a alkohol i palenie tytoniu
Jak ważna jest samokontrola?
Kwas linolowy a cukrzyca
Zdrowie publiczne i polityka prozdrowotna

Epidemiologia cukrzycy

Cukrzyca według definicji przyjętej pod koniec XX wieku, jest grupą chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią, która wynika z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy związana jest z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności oraz niewydolnością różnych narządów – głównie oczu, nerek, serca i naczyń krwionośnych i nerwów. Zgodnie z powyższym cukrzyca nie jest traktowana jako jedno schorzenie, lecz jako grupa chorób ze wspólnym mianownikiem jakim jest hiperglikemia.

Według szacunków obecnie na cukrzycę choruje ponad 380 mln ludzi, a wielu z nich nie jest świadomych jej negatywnych skutków. Z danych szacunkowych wynika, iż w Polsce na cukrzycę choruje 5% społeczeństwa, a więc około 2 miliony osób. Niestety, jedynie 50% tej liczby to przypadki pacjentów zdiagnozowanych oraz leczonych, pozostała część Polaków nie jest świadoma swojej choroby. A to prowadzi to do wielu groźnych powikłań nerkowych oraz sercowo-naczyniowych. Ponadto szacuje się, iż około 10% polskiej populacji, a więc ponad 4 miliony osób, zaliczanych jest do kategorii stanu przed-cukrzycowego.

W Polsce choroba ta jest jedną z głównych przyczyn utraty wzroku u osób dorosłych, niewydolności nerek oraz amputacji kończyn. Dodatkowo, cukrzyca jest jednym z głównych czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca oraz zawału serca, a także często stanowi przyczynę udarów mózgu, zespołu stopy cukrzycowej, amputacji kończyn, a także wad wrodzonych noworodków.

Z badań przeprowadzonych przez Diabetes Awereness Survey, Polska wypada najgorzej na tle innych krajów europejskich – zarówno pod względem poziomu świadomości głównych powikłań cukrzycy jak i jakoś opieki zdrowotnej i dostępności leczenia. Niestety, jak wskazują wyniki ogólnopolskiego badania, które zostało przeprowadzone w 2010 roku przez koalicję na rzecz Walki z Cukrzycą i TNS OBOP, co piąty Polak nigdy nie wykonał badania stężenia cukru we krwi, zaś co trzeci jest zdania, że cukrzycy nie można zapobiec. Jeszcze bardziej niepojące są dane podane przez Główny Urząd Statystyczny, mówiące o tym, iż co piąty pięćdziesięciolatek nigdy nie miał wykonywanego badania oznaczenia poziomu glukozy we krwi.

Ze względu na fakt, iż jest to choroba metaboliczna, daje ona wiele odległych następstw powiązanych z dysfunkcją oraz niewydolnością wielu narządów. W przypadku stanów ciężkich oraz przy braku odpowiedniego leczenia, cukrzyca może doprowadzić do śmierci pacjenta.

W początkowych stadiach cukrzycy typu drugiego ważną rolę odgrywa terapia niefarmakologiczna – odpowiednia dieta oraz wysiłek fizyczny ułatwia kontrolowanie poziomu glikemii we krwi. Bez wątpienia cukrzyca znacząco obniża jakość życia oraz jedną przyczyna licznych zgonów, które spowodowane są powikłaniami w późniejszym stadium choroby, m.in. udar czy zawał serca. Długoterminowe badania kliniczne określiły, iż za postęp choroby oraz jej powikłania odpowiada toksyczne działanie glukozy oraz lipidów, a także podkreśliły rolę hiperglikemii po posiłkowej jako mechanizmu patogennego.

Rys historyczny

Najstarszy opis objawów cukrzycy znajduje się w papirusie Ebersa, który datowany jest na 3000-15000 lat p.n.e. Starożytni Grecy, Egipcjanie oraz Hindusi opisywali szybko postępujące wyniszczenie organizmu, niezaspokojone pragnienie oraz częste oddawanie moczu. Już w tym czasie zauważono, iż oddawany w bardzo dużych ilościach mocz jest słodki.

W XIX wieku lekarze stwierdzili, iż osoby, które zmarły na cukrzycę mają uszkodzoną trzustkę. W 1921 r. chirurg Frederick Banting oraz student medycyny Charles Best odkryli insulinę. Udało im się ustalić, iż insulina wytwarzana jest przez specjalny typ komórek, które położone są w tzw. wysepkach Langerhansa. Dalsze prace prowadzone przez Jamesa Collipa, polegały na oczyszczeniu insuliny. Została ona po raz pierwszy podana czternastolatkowi z Toronto, Leonardowi Thompsona. Był to przełomowy moment w leczeniu osób chorujących na cukrzycę, gdyż wcześniej cukrzykom proponowano jedynie niemal głodową dietę bez węglowodanów.

W 2003 r. Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne (ADA American Diabetes Association) oraz Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wyłoniła cztery typy cukrzycy:

• Cukrzyca typu 1, która charakteryzuje się destrukcją komórek β wysp trzustkowych, co prowadzi do bezwzględnego niedoboru insuliny, może mieć charakter idiopatycznyczny, a także być wywołana procesem immunologicznym.
• Cukrzyca typu 2, której główną przyczyną jest zmniejszenie wrażliwości tkanek na działanie insuliny (tzw. insulinoodporność) oraz zaburzenie funkcji wydzielniczej komórek β wysp trzustkowych. Ten typ cukrzycy charakteryzuje się pełnym zakresem zaburzeń: od dominującej insulinoodporności ze względnym niedoborem insuliny, aż do dominującego upośledzenia wydzielania insuliny z towarzyszącą temu insulinoodpornością.
• Cukrzyca o znanej etiologii, która wywołana jest przez różne czynniki, do których można znaczyć defekty genetyczne funkcji komórek β, defekty genetyczne działania insuliny, schorzenia zewnątrzwydzielniczej części trzustki, leki i substancje chemiczne, endokrynopatie, zakażenia czy rzadkie postacie cukrzycy wywołane procesami immunologicznymi.
• Cukrzyca ciężarnych

W Polsce osoby cierpiące na cukrzycę mogą zrzeszać się w Polskim Stowarzyszeniu Diabetologów.

W latach 50 – tych XX-ego wieku zaczęły pojawiać się przy przychodniach oraz poradniach cukrzycowych pierwsze kluby dla pacjentów diabetologicznych. Spotkania tych grup miały na celu lepsze poznawanie uwarunkowań tej choroby, zasad leczenia oraz zapobiegania groźnym powikłaniom takim jak schorzenia nerek, utraty wzroku czy amputacji kończyn dolnych. Z powodu braku formalnych uwarunkowań prawnych oraz stale rosnącej liczby diabetyków w Polsce, w 1981 r. w Bydgoszczy grupa inicjatywna zarejestrowała stowarzyszenie, które zrzesza osoby chore na cukrzycę. Polskie Stowarzyszenie Diabetyków posiada ponad 70 000 zarejestrowanych członków w około 370 kołach terenowych na terenie całego kraju. Od 1991 roku Stowarzyszenie jest członkiem Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej, zaś od 2008 r. należy do Międzynarodowego Sojuszu Pacjentów.

Organizacja ta odegrała niezwykle istotną rolę w kształtowaniu świadomości społecznej oraz poprawie jakości życia chorych na cukrzycę, m. in.:

• Objęcie edukacją diabetologiczną ok 120 000 osób rocznie, które chorują na cukrzycę oraz ich rodzin i opiekunów;
• Wypracowanie wyższego niż wcześniej standardu leczenia diabetyków poprzez powołanie sieci poradni diabetologicznych oraz powszechne wprowadzenie automatów pen służących do wstrzykiwania insuliny;
• Wydawanie czasopism skierowanych do osób chorych na cukrzycę „Diabetyk” oraz „Biuletyn Informacyjny Cukrzyka”, a także wiele książek oraz broszur o tematyce cukrzycowej;
• Organizowanie akcji zdrowotnych, dzięki którym możliwe jest między innymi wykrycie choroby u osób które są jej nieświadome;
• Poszerzanie świadomości społecznej dotyczącej cukrzycy;
• Zorganizowanie turnusów edukacyjno – rehabilitacyjnych dla ponad 40 000 dorosłych oraz dla około 5 000 dzieci i młodzieży.

Objawy cukrzycy

Istnieje kilka charakterystycznych objawów cukrzycy, do których należy zaliczyć:

• Częste oddawanie moczu;
• Nadmierne pragnienie;
• Spadek masy ciała;
• Zmęczenie, senność;
• Zaburzenia koncentracji;
• Zaburzenia widzenia;
• Impotencja;
• Świąt narządów płciowych,
• Trudno gojące się stany zapalne skóry oraz błon śluzowych;
• Objawy rozwiniętej miażdżycy, do których zalicza się bóle wysiłkowe w klatce piersiowej oraz bóle nóg pojawiające się przy chodzeniu.

Rodzaje cukrzycy

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wyłoniła cztery typy cukrzycy: cukrzyca typu 1, cukrzyca typu 2, cukrzyca ciężarnych oraz cukrzyca o znanej etiologii.

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 wywołana jest procesem immunologicznym lub idiopatycznym. Ta wywołana procesem immunologicznym występuje u około 10% wszystkich pacjentów. Szacuje się, iż około 85-90% przypadków dotyczy dzieci oraz osób przed 30 rokiem życia, zaś jedynie około 10-15% osób starszych.

Cukrzyca typu 1 jest przewlekłą, autoimmunologiczną chorobą, której przebieg prowadzi do powolnej degradacji komórek β wysp Langerhasa, a w konsekwencji do utraty zdolności wydzielania insuliny. Mimo przeprowadzenia wielu badań etiologia tej postaci cukrzycy nie została do końca poznana. Jednak do jej przyczyn zalicza się:

• Zakażenia wirusowe – m.in. wirusami różyczki, cytomegalii, Coxsackie B4 – penetracja wirusów modyfikuje antygeny komórkowe, które są rozpoznawane jako obce i w konsekwencji niszczone w procesie immunologicznym;
• Krótki okres karmienia piersią – zastąpienie mleka matki mlekiem krowim, które zawiera albuminy prowadzi do immunizacji organizmu dziecka, a to skutkuje w późniejszym wieku tym, iż jest ono bardziej podatne na procesy autoimmunologiczne;
• Przyjmowanie azotynów, które uszkadzają trzustkę;
• Stres.

Bardzo często u pacjentów z cukrzycą typu 1 występują inne choroby autoimmunologiczne, do których można zaliczyć chorobę Graversa-Basedowa, chorobę Addisona, zapalenie tarczycy (choroba Hoshimoto), bielactwo czy niedokrwistość złośliwa.

Proces choroby zapoczątkowany jest poprzez wpływ czynników genetycznych oraz środowiskowych. Uruchamiają one szereg reakcji hormonalnych oraz komórkowych przeciwko komórkom β wysp Langerhasa. A to z kolei prowadzi do stopniowej utraty zdolności wydzielania insuliny. Proces destrukcji komórek β może rozpocząć się już okresie płodowym i może trwać od kilku miesięcy nawet do kilkudziesięciu lat. Przy naturalnym rozwoju tego typu cukrzycy występują trzy fazy, z czego dwie pierwsze obejmują okres przedkliniczny cukrzycy, czyli tzw. prediabetes:

• Faza pierwsza, która przebiega bezobjawowo, można ją zdiagnozować określając sekwencję genów predysponujących do rozwoju choroby;
• Faza druga, następuje na skutek oddziaływania określonych czynników środowiskowych aktywując procesy prowadzące do uszkodzenia komórek β trzustki, uwalniania autoprzeciwciał oraz czynników zapalnych i upośledzenia wydzielania insuliny.
• Faza trzecia dotyczy „jawnej” cukrzycy, dochodzi w niej do wyczerpania rezerw insuliny endogennej oraz ujawniają się kliniczne objawy choroby.

Cukrzyca idiopatyczna charakteryzuje się insulinopenią oraz skłonnością do kwasicy ketonowej. Przyczyny jej występowania nie zostały poznane, choć jest zwykle dziedziczona. Idiopatyczna postać cukrzycy typu 1 występuje niezwykle rzadko, głównie u osób pochodzenia afrykańskiego czy też azjatyckiego.

Cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 – określana dawniej jako insulino niezależna – stanowi najczęstszą postać tej choroby (około 80%). Chorzy na cukrzycę typu 2 cierpią zarówno na zaburzone działanie jak i występowanie insuliny. W pierwszych etapach choroby insulina wydzielana jest w większej ilości, jednak nie wystarczająco w stosunku do zwiększonych potrzeb organizmu spowodowanych insulinoopornością. Diagnozuje się ją zwykle po 6-9 latach jej trwania.

Dużą grupą chorych na ten typ cukrzycy to osoby z nadwaga oraz otyłością. Warto pamiętać, iż każdy wzrost BMI o 1kg/ m2 powoduje wzrost ryzyka pojawiania się powikłań sercowo naczyniowych o 2 %, choroby wieńcowej o 3%, zawału serca o 5% oraz zgonu z powodu choroby niedokrwiennej o 4%. Ogólnie przyjmuje się, iż przyczyną jej występowania jest długoletnie dostarczanie organizmowi nadmiernej ilości pożywienia, co prowadzi do nadprodukcji insuliny, zaś następnie do zmniejsza wrażliwości komórek na ten hormon. Obserwuje się, iż częstotliwość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem.

Cukrzyca typu 2 rozwija się powoli i podstępnie – w początkowym stadium nie daje żadnych objawów. Bardzo często dochodzi do jej rozpoznania dopiero kiedy występują powikłania takie jak udar mózgu, zawał serca, miażdżyca tętnic kończyn dolnych, niewydolność nerek czy zaburzenia widzenia.

Hiperglikemia rozwija się powoli i zazwyczaj przez wiele lat pozostaje bezobjawowa i nierozpoznana. Wśród czynników wpływających na możliwość rozwoju choroby wymienia się między innymi:

• Pochodzenie etniczne;
• Brak lub minimalna aktywność fizyczna;
• Otyłość;
• Nadmierne spożywanie alkoholu;
• Palenie papierosów;
• Dieta wysokokaloryczna
• Wiek – ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 zwiększa się wraz z wiekiem;
• Choroby współtowarzyszące, takie jak zaburzenia lipidowe, czy nadciśnienie tętnicze.

Jedną z głównych przyczyn powstawania tego typu cukrzycy jest zmniejszenie wrażliwości tkanek na działanie insuliny oraz zaburzenia funkcji wydzielniczej komórek β. Do mechanizmów nabytej insulinooporności zalicza się:

• Glukotoksyczność – spowodowana hiperglikemią, która negatywnie wpływa na działanie insuliny oraz jej wydzielanie przez komórki β;
• Lipotokstczność – dotyczy podwyższonego stężenia kwasów tłuszczowych, które powodują upośledzenie magazynowania i oksydacji glukozy; nadmierną wątrobową produkcję glukozy; hipertriglicerydemię oraz zahamowanie endogennej sekrecji insuliny;
• Otyłość centralną, określaną także jako trzewną.

Obecnie rozważane są różne hipotezy dotyczące rozwoju cukrzycy typu 2, są to miedzy innymi:

• Hipoteza „oszczędnego genotypu”, która zakłada, iż niektóre populacje wykazują cechy genetyczne, które w przeszłości wpływały korzystnie na przeżycie w warunkach ograniczonego dostępu do pożywienia. We współczesnym świecie, w którym występuje obfita podaż pożywienia oraz zmniejszona aktywność fizyczna człowieka, cechy te stają się szkodliwe i predysponują do rozwoju cukrzycy typu 2;
• Hipoteza „płodowa” opiera się na założeniu, iż zmniejszenie liczby komórek β trzustki i insulinooporności mięśni szkieletowych, które są rezultatem względnego niedożywienia w okresie życia płodowego. Przeprowadzone badania wykazały, iż istnieje odwrotna korelacja między masą urodzeniową ciała, a ryzykiem rozwoju tego typu cukrzycy w wieku średnim. Ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 wzrasta kiedy w wieku dorosłym u tych osób rozwija się otyłość.

Leczenie chorych cierpiących na cukrzycę typu 2 polega najczęściej na redukcji masy ciała, wdrożeniu diety cukrzycowej, wprowadzeniu wysiłku fizycznego, a także przyjmowaniu leków przeciwcukrzycowych. U niektórych chorych po pewnym czasie trwania choroby może być konieczna także insulinoterapia.

Cukrzyca wtórna – o znanej przyczynie

Cukrzyca o znanej etiologii obejmuje genetyczne zaburzenia frakcji komórek β trzustki, genetyczne zaburzenia działania insuliny, choroby zewnątrzwydzielniczej części trzustki oraz endokrynopatie.

Genetyczne zaburzenia frakcji komórek β trzustki dotyczą upośledzenia wydzielania insuliny przy jednoczesnym prawidłowym bądź minimalnym upośledzeniu jej działania.

Genetyczne zaburzenia działania insuliny obejmują rzadkie przypadki, w których dochodzi do mutacji prowadzących do hiperinsulinemii oraz łagodnej hiperglikemii

Do chorób zewnątrzwydzielnicznej części trzustki zalicza się kilka jednostek chorobowych, między innymi przewlekłe zapalenie trzustki.

Czynniki predysponujące

Możliwość wystąpienia u pacjenta cukrzycy typu 1 oraz 2 uwarunkowana jest genetycznie. Uważa się jednak, iż nawet w przypadku osób, które dziedziczą skłonność do wystąpienia tej choroby, konieczny jest także czynnik środowiskowy.

Cukrzyca typu 1 wywoływana jest przez pewne infekcje – głównie wirusowe, a także przez stres, czy poprzez oddziaływanie na niektóre leki czy związki chemiczne. Niezaprzeczalnie istnieją indywidualne podatności genetyczne na pewne czynniki mogące wywołać cukrzycę – powiązane z konkretnymi genotypami HLA.

Cukrzyca typu 2 także powiązana jest z dziedziczeniem – w przypadku krewnych pierwszego stopnia osoby chorej na cukrzycę typu drugiego, zdecydowanie wzrasta ryzyko wystąpienia tego samego typu cukrzycy. W przypadku tego typu cukrzycy jako czynnik predysponujący do jej wystąpienia bardzo często podaje się otyłość. Niegdyś dotyczyło to głównie osób starczych, jednak współcześnie wskutek złych nawyków żywieniowych, a także małej aktywności fizycznej zaczyna dotyczyć coraz młodszych osób, w tym dzieci i młodzież. Przyjmuje się, iż otyłość jest jednym z najbardziej modyfikowalnych czynników – w większości przypadków to od pacjenta zależy czy doprowadzi do otyłości, a w konsekwencji do rozwoju cukrzycy, czy nie.

Rozpoznanie cukrzycy

Stężenie glukozy we krwi

Podstawową metodą rozpoznania cukrzycy jest wykonanie pomiaru poziomu glukozy we krwi żylnej. Prawidłowym stężeniem glukozy we krwi są wartości mniejsze niż 6,1 mmol/l (110 mg%). Rozpoznanie cukrzycy następuje w przypadku, kiedy:

• na czczo poziom glukozy w dwukrotnych pomiarach jest większy lub równy 7,0 mmol/l (126 mg%);
• kiedy jednorazowo stwierdzono we krwi stężenie większe lub równe 11,1 mmol/l (2000 mg%),
• kiedy glikemia na czczo jest mniejsza niż 7,0 mmol/l (126 mg%), zaś dwie godziny po obciążeniu glukozą jest większa lub równa 11,1 mmol/l (200 mg%).

Przy oznaczaniu glikemii należy uwzględnić ewentualny wpływ czynników niemający związku z wykonywaniem badania – czas ostatniego posiłku, pora dnia czy wysiłek fizyczny. Ważnym jest także, aby pamiętać, że diagnostykę zaburzeń gospodarki węglowodanowej należy wykonywać poprzez pobranie próbki krwi żylnej oraz oznaczyć jej poziom w laboratorium.

Istnieją tzw. kryteria dobrej kontroli cukrzycy:

• Prawidłowe stężenie glukozy we krwi na czczo powinno wynosić <6,1 mmol/l (110mg%);
• Prawidłowe stężenie glukozy we krwi po posiłku powinno wynosić 3,9-7,5 mmol/l (70-135 mg%);
• Pozom hemoglobiny glinkowanej powinno wynosić HbA1c < 7,0%. Hemoglobina glinkowana pozwana na określenie jakie były stężenia glukozy w organizmie w ciągu 3 miesięcy poprzedzających badanie;
• Prawidłowe wartości lipidogramu – u pacjentów z cukrzycą zaleca się, aby cholesterol całkowity wynosił poniżej 175 mg/dl, cholesterol LDL poniżej 70 mg/dl, cholesterol HDL poniżej 40 mg/dl, zaś trójglicerydy poniżej 150 mg/dl.
• Wartości ciśnienia tętniczego powinny wynosić poniżej 140/85 mmHg.

Hemoglobina glikowana

Jednym ze wskaźników umożliwiających określenie stężenia glukozy jest frakcja hemoglobiny, która uległa glikacji czyli hemoglobina glikowana. Poprzez wykonanie tego badania – na podstawie próbki krwi żylnej pobranej od pacjenta – możliwe jest określenie średniego stężenia glukozy w ciągu ostatnich 2-3 miesiącach. Wartość progowa zależna jest od metody oznaczenia stosowanej przez laboratorium wykonujące badanie, zwyczajowo za nieprawidłowy wynik hemoglobiny glikowana uważa się wartość powyżej 6% . Należy jednak pamiętać, aby zawsze przy interpretacji wyników opierać się na wartościach referencyjnych podanych przez laboratorium oraz skonsultować je z lekarzem, który podczas ich interpretacji weźmie pod uwagę wszystkie czynniki związane ze stanem zdrowia danego pacjenta.

Co ważne, wartość hemoglobiny glikowanej podczas diagnozy cukrzycy ma charakter jedynie pomocniczy. W przypadku zdiagnozowanych pacjentów badanie wykonuje się jako wskaźnik skuteczności wdrożonej terapii.

Inne objawy

Podczas prowadzenia diagnozy w kierunku cukrzycy lekarz przeprowadza także wywiad z pacjentem, podczas którego należy zgłosić wszystkie niepokojące objawy. Do najbardziej charakterystycznych objawów cukrzycy należą:

• Polidypsja, czyli zwiększone pragnienie – zwiększona utrata wody wraz z częstym oddawaniem moczu powoduje olbrzymie, niemożliwe do zaspokojenia pragnienie, a także wyschnięcie błon śluzowych oraz skóry;
• Poliuria, czyli wielomocz – występuje kiedy stężenie glukozy w osoczu przekracza próg nerkowy, który zazwyczaj wynosi ok. 160-180 mg%. Spowodowane jest to przekroczeniem transportu maksymalnego dla glukozy. Komórki nabłonka cewek nerkowych nie mogą zresorbować glukozy z przesączu, czyli moczu pierwotnego. Z powodu braku resorbowania w kolejnych odcinkach nefronu przedostaje się do moczu ostatecznego, w wyniku czego pojawia się glikozuria (cukromocz) – wydalanie glukozy z moczem i wielomocz – powyżej 3 litrów na dobę.
• Polifagia, czyli żarłoczność – w związku z brakiem insuliny, glukoza, która znajduje się we krwi nie może dostać się do tkanek w których byłaby zażyta. Powoduje to, iż organizm, pomimo normalnej lub często nawet zwiększonej podaży pożywienia, głoduje. Chorzy odczuwają senność oraz zmęczenie, występuje intensywne uczucie głodu, pomimo prób jego zaspokojenia pacjent traci na wadze.
• Utrata ostrości widzenia
• Organizm, który nie może korzystać z cukru jako składnika odżywczego zużywa do odżywania duże ilości tłuszczów. W wyniku rozpadu tłuszczów powstają ciała ketonowe, której pojawiają się najpierw we krwi a następnie w moczu;
• Oddech diabetyka może nabrać zapachu acetonu.

Kliniczne badania wykonywane u osób u których występuje podejrzenie zachorowania na cukrzycę

W przypadku pacjentów, u których istnieje podejrzenie zachorowania na cukrzycę, lekarz zaleca wykonanie kilku podstawowych badań, dzięki którym będzie mógł potwierdzić wystąpienie choroby. Badania te to:

• Test na wykrycie obecności glukozy w moczu;
• Badanie moczu oraz osocza krwi pod kątem obecności ciał ketonowych;
• Oznaczenie poziomu glukozy we krwi na czczo oraz po posiłkach;
• Oznaczenie stężenia hemoglobiny glikowanej;
• Wykonanie krzywej glikemicznej, czyli OGTT – doustnego testu obciążenia glukozą
• Patofizjologiczne badanie krwi w celu wykrycia ewentualnego występowania przeciwciał przeciwjądrowych;
• Reakcja pacjenta na podanie insuliny.

Zapobieganie cukrzycy

Ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 1 uzależnione jest od predyspozycji genetycznych, nieznanych czynników środowiskowych oraz niekontrolowanej odpowiedzi autoimmunologicznej, polegającej na ataku na insulinę produkowaną przez beta komórki. Przeprowadzone na przestrzeni ostatnich lat badania wykazują, iż istnieje zależność pomiędzy karmieniem piersią a obniżeniem ryzyka wystąpienia cukrzycy insulinozależnej. Osoby, u których w bliskiej rodzinie występowały przypadki zachorowania na cukrzycę, powinny regularnie wykonywać pomiary cukru, a także zadbać o zdrowy styl życia oraz odpowiednią dietę.

W celu obniżenia ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 również niezwykle istotne jest wykonywanie aktywności fizycznej oraz wdrożenie zdrowej i zrównoważonej diety. Zgodnie z zalecaniami Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego ważne jest utrzymywanie prawidłowej masy ciała, spożywanie umiarkowanej ilości tłuszczów oraz odpowiedniej ilości błonnika i całych ziaren. Podejmowana aktywność fizyczna powinna wynosić około 2,5 godzin tygodniowo, a jej intensywność uzależniona jest przede wszystkim od sprawności fizycznej pacjenta oraz jego możliwości. Ważnym jest, aby nie wykonywać ćwiczeń bez kontroli ponad swoje siły. W przypadku osób starszych aktywność fizyczna może obejmować spacery czy aktywne uczestnictwo w pracach domowych. Sprawniejsi seniorzy mogą skorzystać z oferty zajęć grupowych – ćwiczeń przeznaczonych dla osób starszych.

Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne jako sposób prewencji zaleca całkowitą rezygnację ze spożycia alkoholu. Niektóre z przeprowadzonych badań wykazały, że profilaktyczne przyjmowanie walsartanu, metforminy oraz rosiglitazonu opóźnia wystąpienia cukrzycy u pacjentów z podwyższonym ryzkiem,. Wśród pacjentów, którzy przyjmowali hydroksychlorochinę na reumatoidalne zapalenie stawów także wykazano zmniejszone ryzyko wystąpienia cukrzycy aż o 77%.

Powikłania cukrzycy

Cukrzyca może prowadzić do wielu powikłań mających negatywny wpływ na różne części organizmu – w tym mózg, oczy serce, układ nerwowy i nerki. Powikłania powodowane cukrzycą dzielą się na długotrwałe (przewlekłe) oraz krótkotrwałe (ostre).

Ostre powikłania cukrzycy

• Kwasica ketonowa stanowi jedno z najniebezpieczniejszych powikłań oraz jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Najczęściej dotyka pacjentów chorych na cukrzycę typu 1, wskutek całkowitego braku insuliny. Objawami kwasicy ketonowej jest odwodnienie, szybki oraz głęboki oddech, senność, często występuje także ból brzucha. Powikłanie to może prowadzić do wstrząsu oraz śpiączki. Wczesne podjęcie leczenia zazwyczaj zapewnia pewne wyleczenie.
• Kwasica hiperosmotyczna, nazywana także nieketonowym stanem hipersmolarnym, występuje stosunków rzadko, zwykle dotyczy starszych osób, chorujących na cukrzycę typu 2. Utrzymujące się na wysokim poziomie stężenie glukozy we krwi prowadzi do osmotycznej utarty wody z komórek oraz utratę wody wydalanej z glukozą w moczu. Kiedy braki płynów nie są uzupełniane następuje skrajne odwodnienie organizmu oraz brak równowagi elektrolitowej. Mogą wystąpić zaburzenia świadomości oraz śpiączka. U pacjentów stwierdza się wysokie stężenie glukozy bez rozwoju kwasicy ketonowej. Niestety w przypadku wystąpienia tego powikłania śmiertelność wynosi około 40%.
• Hipoglikemia może wystąpić u pacjentów leczonych insuliną lub doustnymi środkami, które zwiększają wydzielanie insuliny. Najczęściej do tego powikłania dochodzi po przyjęciu niewłaściwej dawki leku, pominięciu posiłku, nie strawieniu posiłku, z którym lek był przyjmowany oraz po wysiłku fizycznym, który nie zostanie zrekompensowany odpowiednią dawką glukozy. Za niskie stężenie glukozy we krwi objawia się występowaniem potów, niepokojem, dreszczami, pobudzeniem oraz uczuciem zawrotów głowy. W krańcowych przypadkach może dojść do utraty świadomości czy śpiączki. Chorzy na cukrzycę często rozpoznają wczesne objawy hiperglikemii, dzięki czemu mogą jej skutecznie zapobiec – zjadając lub wypijając odpowiednik co najmniej 10-20 g glukozy. Kiedy chory nie jest w stanie przyjąć glukozy doustnie, można podać glukagon domięśniowo – diabetycy zwykle mają przy sobie podręczny zestaw z glukagonem, który powoduje uwolnienie glukozy znajdującej się w zapasach glikogenu w wątrobie.

Przewlekłe powikłania cukrzycy

Niedostateczne wyrównanie poziomu cukru we krwi u diabetyków może prowadzić od rozwoju przewlekłych powikłań, do których zalicza się nefropatię cukrzycową, neuropatię cukrzycową, retiopatę cukrzycową oraz choroby układu krążenia, zawał serca, choroba niedokrwienna serca, czy udar mózgu.
Pomimo nieustannego, znaczącego postępu jaki dokonał się w leczeniu cukrzycy w ciągu ostatnich dziesięcioleci, powikłania przewlekłe nadal stanowią realne zagrożenie dla diabetyków. Zarówno w Polsce jak i na świecie powikłania cukrzycy stanowią najczęstszą przyczynę amputacji kończyn – spowodowanej stopą cukrzycową; oraz schyłkowej niewydolności nerek – spowodowanej nefropatią cukrzycową.

Należy jednak pamiętać, iż rokowania dla osób, u których współcześnie diagnozowana jest choroba metaboliczna są zdecydowanie lepsze niż dla starszego pokolenia diabetyków. Współcześnie, dzięki zaawansowanej samokontroli oraz nowoczesnym preparatom – insulinie oraz lekom obniżających poziom cukru we krwi – diabetycy mają realne narzędzia służące do wyeliminowania wystąpienia powikłań.

Szczególnie istotne zmiany widoczne są w odniesieniu do powikłań mikronaczyniowych. Niestety powikłania makro naczyniowe – choroby układu krążenia – nadal stanowią główną przyczynę zgonów w tej grupie pacjentów.

Występuje kilka głównych powikłań cukrzycy do których należy zaliczyć:

• Nefropatia cukrzycowa, czyli cukrzycowa choroba nerek. Istotą problemu są zmiany powstałe w naczyniach krwionośnych w nerkach, w efekcie czego w pierwszych etapach choroby stają się one przepuszczalne początkowo dla albumin, następnie dla białka (białkomocz), zaś z czasem prowadzi do schyłkowej niewydolności nerek.
• Neuropatia cukrzycowa jest uszkodzeniem naczyń krwionośnych układu nerwowego. Neuropatia może dotyczyć nerwów obwodowych (pacjent odczuwa skutki w kończynach – na dłoniach oraz stopach), nerwów układu wegetatywnego (przyczyna zaburzeń rytmu serca) orz nerwów układu moczowo – płciowego (może powadzić do impotencji oraz problemów z nietrzymaniem moczu).
• Choroby układu krążenia takie jak udar mózgu, miażdżyca, zawał serca oraz choroba niedokrwienna serca.
• Zespół stopy cukrzycowej, który dotyczy zaburzeń ukrwienia oraz unerwienia stopy mogących prowadzić do owrzodzeń oraz deformacji stopy. Dochodzi wtedy do infekcji, a w konsekwencji do martwicy i konieczności wykonania amputacji w różnym zakresie.
• Spadek odporności
• Gorsze gojenie się ran
• Zmiany skórne takie jak infekcje skóry, owrzodzenia, kępki żółte wysiewne, rogowacenie ciemne, czy rumieniec cukrzycowy. Rzadziej występuje świąt skóry, ziarniak obrączkowy, obumieranie tłuszczowe, dermopatia cukrzycowa oraz bullosis diabeticorum. W wielu przypadkach proces diagnostyki w kierunku cukrzycy rozpoczyna się od zgłaszanych przez pacjenta niepokojących zmian skórnych.

Cukrzyca a choroby serca

Choroby sercowo – naczyniowe stanowią główną przyczynę zgonów w krajach rozwiniętych oraz rozwijających się. Istotnymi czynnikami ryzyka wystąpienia tych chorób jest cukrzyca oraz otyłość, które w ostatnim czasie zdecydowanie się nasilają. Głównymi przyczynami występowania cukrzycy – i w konsekwencji chorób serca – jest nieprawidłowy styl życia oraz nieprawidłowy sposób odżywiania. Wystąpienie cukrzycy oraz choroby niedokrwiennej zwiększa około trzykrotnie ryzyko zgonu u mężczyzn oraz aż pięciokrotnie u kobiet. U chorych cierpiących na cukrzycę typu 2 bardzo często już w chwili jej zdiagnozowania występują powikłania o charakterze miażdżycy. Ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca powiązane jest zarówno z klasycznymi czynnikami ryzyka, jak również ze specyficznymi czynnikami, które zależne są od cukrzycy.

Współcześnie, obok hipercholesterolemii, nadciśnienia tętniczego, niskiego stężenia cholesterolu frakcji HDL, palenia tytoniu oraz wieku, cukrzycę uznano za jeden z głównych czynników wystąpienia ryzyka chorób serca.

Rozwój cukrzycy typu 2 to proces wieloletni oraz powolny, w którym narastająca insulinoodporność oraz zaburzenia wydzielenia insuliny wyprzedzają o wiele lat wystąpienie zaburzeń metabolizmu glukozy. Główną przyczyną wysokiej śmiertelności z przyczyn sercowo – naczyniowych w cukrzycy typu 1 jest występowanie wstrząsu i śpiączki cukrzycowej.

Cukrzyca a choroby oczu

U wielu osób chorych na cukrzycą rozwija się choroba oczu – retinopatia, której przyczyną są patologiczne zmiany powstające w obrębie siatkówki oka. Choroba ta może mieć różne natężenie. Retropatią nieproliferencyjną określane są mniej niebezpieczne zmiany w obrębie siatkówki, które po wyrównaniu cukrzycy mogą się całkowicie wycofać. Zaawansowana postać tego powikłania cukrzycy – retinopatia prolifeacyjna może być przyczyną całkowitej utraty wzroku.

W przypadku pacjentów z cukrzycą niezmiernie ważnym jest aby wykonywali oni regularne badanie okulistyczne. Szybkie wykrycie wszystkich niepokojących zmian, zwiększa szanse na wdrożenie odpowiedniego leczenia oraz zmniejszenia ryzyko powstania nieodwracalnych zmian.

Leczenie cukrzycy

Z danych podawanych przez Światową Federację Cukrzycy wydatki na leczenie tego schorzenia w 2012 roku stanowiły 11 % całego finansowania opieki zdrowotnej na świecie i wyniosły 471 mld dolarów. Według prognoz do 2030 roku koszty profilaktyki oraz leczenia cukrzycy sięgną około 600 mld dolarów.

Co istotne, poprzez profilaktykę, propagowanie zdrowego trybu życia oraz badania przesiewowe można skutecznie zapobiegać cukrzycy, zaś w przypadku jej wczesnego wykrycia zminimalizować czy też całkowicie wykluczyć skutki powikłań.

Stężenie glukozy we krwi ulega częstym zmianom, w związku z czym we wszystkich typach cukrzycy najlepsze wyniki leczenia osiągane są przy aktywnym udziale chorego. Prowadząc odpowiedni tryb życia oraz dostosowując samodzielnie terapię do zapotrzebowania, cukrzycy mają dużą szansę uniknięcia powikłań.

Insulinoterapia

Leczenie pacjentów z cukrzycą typu 1 w głównej mierze opiera się na insulinoterapii, która stosowana jest także w przypadku pacjentów chorych na cukrzycę typu 2 u których nie wystarcza prawidłowa dieta, tryb życia oraz doustne leki przeciwcukrzycowe.

Preparaty insuliny

Przez długi czas stosowane były preparaty insuliny pochodzenia zwierzęcego izolowane z trzustek bydlęcych oraz świńskich. Od lat 80. XX w. zdecydowana większość dostępnych preparatów jest pochodzenia biotechnologicznego. W ten sposób wytwarza się insuliną ludzką, a także analogi insuliny o kilku podstawieniach aminokwasowych, które nadają insulinie odpowiednich właściwości.

Analogi insuliny lispro i aspart podawane podskórnie działają zdecydowanie szybciej niż insulina ludzka. Na rynku dostępne są także analogi długodziałające jak glargina i teremir, które powoli się uwalniają. W zależności od preparatu przyjmowana insulina zaczyna działać od 15 minut do 6 godzin po wstrzyknięciu, zaś ich działanie jest aktywne od 3 do 24 godzin. Szczyt aktywności przyjmowanego preparatu przypada na od 1 do 14 godzin po podaniu. Istnieją także preparaty pozbawione wyraźnego szczytu działania.

Podawanie preparatów insuliny

W przypadku klasycznego leczenia preparaty insuliny podawane są podskórnie, za pomocą wykrzyknięcia np. pena – pióra insulinowego. Coraz rzadziej przy podawaniu insuliny stosuje się klasyczne strzykawki. Rynek farmaceutyczny oferuje także bezigłowe iniektory, zaś na początku 2006 roku wprowadzono insulinę do inhalacji.

Podawana pacjentowi insulina ma za zadanie naśladować naturalny rytm wydzielania insuliny przez trzustkę – czyli pewne bazowe zapotrzebowanie, pokrywające insulinę długodziałającą oraz insulinę potrzebą do zrównoważenia posiłków. W przypadku intensywnej insulinoterapii pacjent powinien na bieżąco dostosowywać ilości insuliny do spożywanych posiłków oraz wysiłku fizycznego.

Specjalnym sposobem leczenia jest podawanie insuliny przy pomocy pompy insulinowej, która zapewnia stały podskórny dopływ insuliny oraz pozwala na najlepsze wyrównanie glikemii. W przypadku stosowania tej metody niezwykle ważne jest zaangażowanie chorego w terapię, jej złe prowadzenie może doprowadzić do kwasicy ketonowej.

Doustne leki przeciwcukrzycowe

W przypadku cukrzycy typu 2 stosowane są doustne leki przeciwcukrzycowe, ich główne mechanizmy działania to:

• Pochodne sulfonylomocznka i megitynidy np. repaglinid – zwiększają wydzielanie insuliny;
• Metfomina – hamuje uwalnianie glukozy z wątroby;
• Inhibitory alfa-glukozydazy – hamują uwalnianie glukozy z węglowodanów złożonych w jelicie;
• Tiazolidynediony oraz pokrewne leki z grupy agonistów receptorów PPAR-γ – zmniejszają insulinoodpornośc tkanek;
• Inhibitory dipeptydylo-peptydazy 4 – są lekami inkretynowymi.

Przyszłościowe terapie leczenia cukrzycy

W przypadku cukrzycy typu 1 naukowcy pracują nad nowymi metodami leczenia takimi jak wykorzystywanie komórek macierzystych do powstawania nowych komórek wytwarzających insulinę, czy przeszczepy wysepek trzustkowych. Prowadzone są także prace nad pompą z mechanizmem sprzężenia zwrotnego, która dostosowywałaby ilość podawanej insuliny do glikemii.

Oznaczanie innych wskaźników w celu monitorowania przebiegu cukrzycy

W celu kontroli rozwoju choroby oraz efektywności prowadzonego leczenia zaleca się aby diabetycy, oprócz stałej kontroli glikemii wykonywali regularnie szereg innych badań, takich jak:

• poziom hemoglobiny glinkowanej – badanie powinno być wykonywane od 1 do 4 razy w roku;
• ciał ketownowych w moczu;
• poziom cholesterolu całkowitego, cholesterolu HDL i LDL oraz trójglicerydów – raz w roku;
• badanie kreatyniny – raz w roku;
• badanie albuminurii – raz w roku;
• badanie dna oka – co najmniej raz w roku;
• badanie EKG – raz w roku;
• badanie EKG wysiłkowe – raz na dwa lata;
• badanie tętnic kończyn dolnych metodą dopplerowską – raz na dwa lata;
• badanie neurologiczne – raz w roku.

Wysiłek fizyczny, dieta i tryb życia

W celu utrzymania dobrego stanu zdrowia pacjentów, którzy cierpią na cukrzycę koniecznym jest stosowanie się do prawidłowych zasad odżywiania. Terapia żywieniowa powinna być stosowana zarówno u pacjentów z zaburzoną gospodarką węglowodanową, czyli stanem przed-cukrzycowym, jak i pacjentów z już zdiagnozowana cukrzycą, którzy wymagają podawania insuliny lub leków doustnych.

Dieta powinna być zawsze indywidualnie dobrana dla danego pacjenta – zależy od rodzaju cukrzycy czy tez współistnienia innych chorób.

Do podstawowych celów leczenia dietetycznego zalicza się przede wszystkim dostarczenie do organizmu odpowiedniej ilości energii i składników pokarmowych, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania oraz osiągniecie należnej masy ciała i utrzymanie jej na pożądanym poziomie. Ponadto leczenie dietetyczne ma za zadanie normalizację wskaźników metabolicznych takich jak glikemia, hemoglobina glinkowana, lipidy, a także zapobieganie wczesnym oraz późnym powikłaniom cukrzycowym. Dieta stosowana w cukrzycy jest jednym z podstawowych i najważniejszych sposobów leczenia.

Istnieje kilka podstawowych zaleceń żywieniowych. Należy jednak pamiętać, iż w przypadku cukrzycy wdrażaną dietę zawsze należy skonsultować z lekarzem.

• Kaloryczność diety powinna być zawsze ustalana indywidualnie;
• Zalecane składniki odżywcze powinny pokrywać dzienne zapotrzebowanie energetycznego w proporcjach: węglowodany 45-50%, tłuszcze 30-35% oraz białka 15-20%;
• Ważnym jest, aby produkty stosowane w diecie były nieprzetworzone, bogate w błonnik, takie jak chleb z mąki z grubego przemiału, z dodatkiem nasion i otrąb, gruboziarniste kasze, ryz niełuskany czy makaron z mąki razowej;
• Warzywa i produkty skrobiowe należy przyrządzać al dente, a więc ich nie rozgotowywać – dzięki temu mają wysoki indeks glikemiczny, czyli szybko podwyższają poziom cukru we krwi;
• W diecie należy ograniczyć produkty bogate w tłuszcze pochodzenia zwierzęco na rzecz produktów zawierające tłuszcze roślinne;
• Należy ograniczyć produkty, które są źródłem cukrów prostych czyli mleka, owoców, soków owocowych;
• Należy ograniczyć produkty zawierające sacharozę takie jak cukier, miód, słodzone napoje, dżemy słodzone, ciasta, słodkie desery;
• Należy ograniczyć spożywanie soli kuchennej, którą można z powodzeniem zastąpić ziołami;
• Posiłki o zmniejszonej objętości należy spożywać regularnie – zaleca się od 4 do 5 posiłków dziennie o względnie stałych porach;
• Dobór produktów w diecie uzależniony jest od indywidualnych potrzeb, tolerancji oraz możliwości pacjenta;
• Preferowanymi sposobami przygotowania potraw w diecie cukrzycowej jest gotowanie w wodzie i na parze, duszenie oraz pieczenie w rękawie, pergaminie, folii aluminiowej czy naczyniu żaroodpornym. Ważnym jest aby unikać smażenia potraw, zwłaszcza na głębokim tłuszczu.

Ważnym jest także, aby osoby chore na cukrzycę wykonywały regularny wysiłek fizyczny. Intensywność wykonywanych ćwiczeń zawsze określa lekarz biorąc pod uwagę pełen obraz kliniczny pacjenta. Początkowo zaleca się aktywność umiarkowaną oraz uzależnioną od aktualnych możliwości pacjenta. Ważnym jest, aby wysiłek fizyczny był regularny, podejmowany co mniej 2-3 dni, najlepiej codziennie – wpłynie to na uzyskanie optymalnego efektu zmian.

W przypadku osób w starszym wieku wysiłek fizyczny może być problematyczny, miedzy innymi z powodu chorób współistniejących, takich jak choroba wieńcowa czy zmiany zwyrodnieniowe stawów. Jeżeli jest to tylko możliwe, nie należy rezygnować całkowicie z aktywności – nawet codzienny 30-minutowy wysiłek korzystny jest dla prawidłowego funkcjonowania układu sercowo – naczyniowego, a także pomaga w utrzymaniu prawidłowej glikemii i lipidemii oraz poprawia jakość życia seniorów.

Cukrzyca a alkohol i palenie tytoniu

Niektóre objawy hipoglikemii takie jak drżenie rąk, problemy z utrzymaniem równowagi oraz u niektórych chorych zachowanie agresywne, są podobne do objawów upojenia alkoholowego, dlatego zdażają się przypadki pomylenia przez osoby postronne. Niestety w takich sytuacjach osoba chora na cukrzycę nie otrzymuje pierwszej pomocy w stanie głębokiego niedocukrzenia. W związku z powyższym cukrzycy często mają przy sobie pewnego rodzaju wyróżniki takie jak nieśmiertelniki, opaski na dłoń oraz karty cukrzyka, które informują o chorobie oraz procedurze postępowania w przypadku utraty przytomności. Niezmiernie ważnym jest, aby osoby z otoczenia diabetyka znały wszystkie objawy hipoglikemii oraz przebieg tego powikłania, dzięki czemu będą mogły prawidłowo zareagować.

W przypadku pacjentów cierpiących na cukrzycę insulinozależną spożycie alkoholu wzmaga działanie insuliny, co z kolei może doprowadzić do ostrej hipoglikemii. Spożywanie alkoholu w tym przypadku jest niezwykle niebezpieczne, ponieważ wątroba zajęta neutralizacją spożytego alkoholu słabiej odpowiada na glukagon. Pomoc polega na dożylnym podaniu glukozy, co wiąże się z koniecznością natychmiastowej hospitalizacji lub wezwania pogotowia ratunkowego. Alkohol absorbuje insulinę, blokując tym samym jej działanie. Dlatego zaleca się, aby diabetycy całkowicie zrezygnowali ze spożywania alkoholu lub ograniczyli je w znaczący sposób. Obowiązuje bezwzględna zasada, iż chory na cukrzycę nie może spożywać jakichkolwiek ilości alkoholu na czczo.

Jak ważna jest samokontrola?

Samokontrola wyrównania metabolicznego cukrzycy polega na regularnym przeprowadzaniu samodzielnienie przez chorego pomiaru stężenia glukozy we krwi oraz moczu. Pozwala to na odpowiednie dopasowanie terapii do aktualnych potrzeb oraz zapobiega wystąpieniu powikłań cukrzycy – zarówno ostrym jak i przewlekły. Badanie stężenia glukozy we krwi przeprowadza się za pomocą glukometru, zaś obecność glukozy czy ketonów w moczu, przy pomocy barwnie reagujących pasków diagnostycznych.

W 2008 roku przeprowadzono badanie, które wykazało, iż samokontrola nie wpływa na poprawę kontroli cukrzycy wśród osób ze świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 2, wiąże się zaś z nasileniem u nich depresji. Należy jednak pamiętać, iż diagnoza dotycząca cukrzycy, jak każdej innej choroby, dla każdego człowieka stanowi duży szok, który wiąże się ze spadkiem samopoczucia oraz w konsekwencji z możliwością pojawienia się depresji. Jednak wykonywanie regularnie pomiaru poziomu glikemii pozwala na kontrolowanie stanu zdrowia oraz odpowiednio wcześnie podjęcie odpowiednich kroków w sytuacji jego pogorszenia. Osoby chore na cukrzycę, które nie potrafią samodzielnie uporać się z nową sytuacją powinny skorzystać z pomocy psychoterapeuty lub grupy wsparcia.

Kwas linolowy a cukrzyca

W związku z podwyższonym poziomem kwasu linolowego oraz niedoboru kwasu gamma – linolenowego uważa się, iż osoby chore na cukrzyce mają niedobór kluczowego enzymu niezbędnego do metabolizmu tłuszczów – dessturazy stearolilo-CoA. Przeprowadzone badania wykazały, iż zwiększone spożywanie kwasu gamma – linolenowego, zawartego między innymi w oleju wiesiołkowym łagodzi występujące komplikacje cukrzycy.

Zdrowie publiczne i polityka prozdrowotna

W 1989 roku została podpisana deklaracja St Vincent, która była wynikiem międzynarodowych starań, które zmierzały do polepszenia opieki chorymi na cukrzycę. Podejmowane działania mają na celu polepszenie jakości oraz oczekiwanej długości życia osób chorych na cukrzycę. Ważnym jest także aspekt ekonomiczny. Wydatki przeznaczone na cukrzycę okazały się główną przyczyną obciążenia systemów opieki zdrowotnej. W 2015 roku globalne starty spowodowane cukrzycą szacowane były na 1,31 bilonów dolarów amerykańskich, co stanowi aż 1,8% globalnego produktu krajowego brutto. Wiele państw modyfikuje narodowe programy cukrzycowe, które mają na celu poprawę metod leczenia cukrzycy i poprawę ich efektywności.

Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej w Care Experts

Zobacz podobne artykuły:
Choroby przewlekłe – przegląd informacji

Bibliografia:

Drągowski P., Czyżewska U., Cekała E., Lange P., Zadykowicz R., Sójka A., Brzezińska J., Cukrzyca jako problem społeczny i ekonomiczny, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 2 (39) 2014, s. 163-166

Dushay J., Abrahamson M.J., Insulinoterapia u pacjentów z cukrzycą typu 2: jak ją rozpocząć i prowadzić? Medycyna po Dyplomie, Vol 20/Nr 1/styczeń 2001, https://www.podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/011/021/original/Strony_od_aam04668-12.pdf

Fowel M. J., Cukrzyca: skala problemu i mechanizmy, Diabetologia po Dyplomie, Tom 7 Nr 2, 2010 https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/014/410/original/41-46.pdf

Gajewska M., Goryński P., Wysocki M., Otyłość i cukrzyca typu 2 jako główne przyczyny hospitalizacji w polskich szpitalach w 2008 roku, Probl Hig Epidemiol 2011, 92 (1); 132-136, http://phie.pl/pdf/phe-2011/phe-2011-1-132.pdf

Gibała M., Janowski G., Wpływ stylu życia na zapobieganie oraz przebieg cukrzycy, Piel. Zdr. Punl. 2016, 6,1, s 63-67, http://www.pzp.umed.wroc.pl/pdf/2016/6/1/63.pdf

Górska – Ciebiada M., Loba Małgorzata, Brylski M., Ciebiada M., Rozpoznawanie i leczenie cukrzycy – co nowego w wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego?, Geriatria 2016

Górska – Ciebiada M., Saryusz-Wolska M., Ciebiada M., Łagodne zaburzenia funkcji poznawczych u chorych na cukrzycę typu 2 w wieku podeszłym, Geriatra 2015;9:102-108, http://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/201502_Geriatria_005.pdf

Jagielski A., Piesiewicz A., Cukrzyca wyzwaniem dla medycyny XXI wieku – wnioski z badań klinicznych i biochemicznych, Postępy Bochemii 57 (2) 2011

Kalbarczyk W., Cukrzyca. Gdzie jesteśmy? Dokąd zmierzamy? Raport Instytutu Ochrony Zdrowia, Warszawa 2018

Kłosiewicz – Latoszek L., Cybulska B., Cukier a ryzyko otyłości, cukrzycy i chorób sercowo – naczyniowych, Probl Hig Epidemiol 2011, 92 (2): 181-186, http://www.phie.pl/pdf/phe-2011/phe-2011-2-181.pdf

Korzewniewska K., Jabłecka A., Cukrzyca, Farmacja Współczesna, 2008

Kozek E., Choroba wieńcowa u chorych na cukrzycę – odrębności kliniczne, Diabetologia Praktyczna 2002, tom 3,

Książek K., Witowski J., Zaburzenia działania insuliny a starzenie się człowieka, Postepny Hig Med. Dosw. (online), 2008; 62: 263-271, http://www.phmd.pl/api/files/view/2754.pdf

Marszałek M., Cukrzyca typu 2 a choroba Alzheimera – jedna czy dwie choroby? Mechanizmy asocjacji, Postepy Hig Med. Dosw (online), 2013; 653-671 http://www.phmd.pl/api/files/view/29163.pdf

Mrowicka Małgorzata, Znacznie zaburzeń układu prooksydacyjno – antyoksydacyjnego dla etiopatologii cukrzycy, Postępy Hig Med. Dosw (online), 2011; 65:534-541, https://core.ac.uk/download/pdf/27204385.pdf

Niezborała P., Stanisławaska-Kuniak M., Zaburzenia psychosomatyczne w cukrzycy, Pielęgniarstwo Polskie 4(38), 195-201, 2010, http://biofizyka.ump.edu.pl/files/12_69_pp_4__2010.pdf#page=31

Pacholczyk M., Ferenc T., Kowalski J., Zespół metaboliczny. Część I: Definicje i kryteria rozpoznawania zespołu metabolicznego. Epidemiologia oraz związek z ryzykiem chorób sercowo – naczyniowych i cukrzycy typu 2, Postępy Hig Med. Dosw. (oline) 2018;62:530-542, http://www.phmd.pl/api/files/view/2804.pdf

Rekomendacje postępowania dietetycznego w cukrzycy. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2017, https://ptd.org.pl/sites/default/files/standardy_cukrzyca_2017.pdf

Seaquis E., Anderson J., Childs B., Cryer P., Dagogo-Jack S., Fish L., Heller S., Rodriguez H., Rosenzweig J., Vigersky r., Hipoglikemia i cukrzyca: raport grupy roboczej American Diabetes Association i The Endocrine Society, Diabetologia po Dyplomie, Tom 10 Nr 2, 2013, https://www.podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/014/949/original/5-17.pdf

Stachowicz N., Kiersztan A., Rola mikroflory jelitowej w patogenezie otyłości i cukrzycy, Postepy Hig Med Dosw (online), 2013; 67: 288-303, https://core.ac.uk/download/pdf/26696863.pdf

Tessmer K. A., Cukrzyca typu 2. Plan żywieniowy wspomagający walkę z cukrzycą, https://books.google.pl/books?hl=pl&lr=&id=vzJPDwAAQBAJ&oi=fnd&pg=PT4&dq=cukrzyca+u+os%C3%B3b+starszych+pdf&ots=Mg5aNm1bDC&sig=2pPST-oe4Bm7ki8gsSdOG35ad3I&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false

Wojciechowski P., Raport Edukacja w cukrzycy. Brakujące ogniwo do osiągnięcia sukcesu, https://www.janssen.com/sites/www_janssen_com_poland/files/pdf/Raport-Edukacja-w-Cukrzycy-Brakujace-Ogniwo-do-Osiagniecia-Sukcesu.pdf

Walicka M., Czerwińska E., Marcinowska – Suchowierska E., Cukrzyca – odrębności diagnostyczne i terapeutyczne u osób w wieku podeszłym, Postępy Nauk Medycznych, t. XXIV, nr 5, 2011

Zdrojewicz Z., Buguj B., Cabała K., Pypno D., Waracki M., Nowoczesne kierunki leczenia cukrzycy, Diabetologia Kliniczna 2014, tom 3, nr 5

https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/8399/7160%3BZalecenia

https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/8476/7237

http://a.umed.pl/geriatria/pdf/Zalecenia_dotyczace_aktywnosci_ruchowej_w_profilaktyce_chorob_ukladu_krazenia.pdf