Demencja – objawy

Wraz z wiekiem w organizmie dochodzi do szeregu zmian degradacyjnych, między innymi w układzie nerwowym. Jedną z takich zmian jest demencja. Stanowi ona istotny problem zdrowotny w wielu krajach bez względu na stopień rozwoju gospodarczego.
Objawami demencji są m.in. upośledzenie funkcji umysłowych i poznawczych takich jak pamięć, orientacja, rozumienie czy zdolność wysławiania się.

Czym jest demencja?
Jakie są przyczyny demencji?
Demencja objawy
Jak radzić sobie w codziennym życiu?
Podsumowanie

Czym jest demencja?

Według Światowej Organizacji Zdrowia otępienie jest zespołem objawów wywołanych chorobą mózgu. Choroba ta ma przebieg postępujący, charakteryzuje się zaburzeniami wyższych funkcji korowych do których zalicza się pamięć, rozumienie, umiejętność uczenia się czy ocenę rzeczywistości. W przebiegu demencji bardzo często pojawiają się zaburzenia emocjonalne, zaburzenia zachowania czy zaburzenia motywacji.

Wyróżnia się trzy poziomy demencji – otępienie lekkie, umiarkowane oraz głębokie.

Otępienie lekkie charakteryzuje się występowaniem zaburzeń procesów poznawczych, które utrudniają wykonywanie czynności dnia codziennego. Często pojawiają się problemy w przyjmowaniu nowych informacji, chory ma problem ze znalezieniem różnych przedmiotów. Na tym etapie nie występują istotne ograniczenia w samodzielnym funkcjonowaniu osoby chorej.

Otępienie umiarkowane charakteryzuje się znacznym ograniczeniem w życiu codziennym. Chory wymaga pomocy w takich codziennych czynnościach jak ubieranie się, jedzenie czy utrzymanie higieny osobistej. Na tym etapie choroby pojawiają się zaburzenia w orientacji, duże deficyty w pamięci krótkotrwałej, chory może także nie pamiętać jak nazywają się bliskie mu osoby. W przypadku otępienia o charakterze umiarkowanym wymagany jest nadzór osób trzecich.

Otępienie głębokie dotyczy chorych, którzy są całkowicie zależni od innych. Wymagają całodobowej opieki, nie są w stanie samodzielnie wykonywać nawet podstawowych czynności dnia codziennego.

Demencja jest chorobą, której ryzyko wystąpienia wzrasta wraz z wiekiem, najczęściej dotyka osoby po 65. roku życia. Choroba ta przyczynia się do poważnej niepełnosprawności, znacząco wpływa nie tylko na samego chorego, ale także na jego najbliższych.

Głównym czynnikiem, który ma wpływ na rozwój demencji jest wiek, wymienia się jednak także inne czynniki, które mogą sprzyjać otępieniu, między innymi:

• nadużywanie alkoholu,
• palenie papierosów,
• niezdrowa dieta,
• nadwaga i otyłość,
• zaburzenia lipidowe,
• nadciśnienie tętnicze (zwłaszcza nieleczone),
• unikanie wysiłku fizycznego.

Jakie są przyczyny demencji?

Demencja jest chorobą neurodegeneracyjną, która charakteryzuje się zwyrodnieniem tkanki nerwowej. Należy pamiętać, iż istnieje wiele postaci demencji, których podłoże jest zróżnicowane.

• Choroba Alzheimera – stanowi najczęstszą formę demencji, która dotyka od 50 do 70% chorych cierpiących na to schorzenie. Jest to degradacyjna choroba o charakterze postępującym, która atakuje mózg. W przebiegu tej choroby następuje kurczenie bądź zanikanie komórek mózgowych, co sprzyja tworzeniu nieprawidłowych tkanek. Proces ten prowadzi do niszczenia połączeń pomiędzy komórkami oraz do zakłóceń w przekazywaniu impulsów w mózgu.
• Demencja typu naczyniowego – stanowi drugą pod względem częstotliwości występowania rodzajem demencji. Ma podłoże w zmianach w naczyniach mózgowych o podobnym charakterze jak te, które doprowadzają do udaru mózgu. Dotyczą około 10–25% populacji seniorów. Określana jest jako wtórny zespół otępienny naczyniopochodny.
• Choroba ciałek Lewy’ego – jej podłoże leży w zwyrodnieniu oraz zamieraniu komórek nerwowych, jak się uważa spowodowanych występowaniem ciałek Lewy’ego czyli kulistych struktur białkowych. W przypadku tej postaci demencji charakterystycznym jest występowanie objawów sztywności bądź drżenia, halucynacji, zaś stan zdrowia chorych ulega gwałtownym zmianom. Szacuje się, iż uszkodzenie mózgu przez ciała Lewy’ego, dotyczą 7–34% przypadków otępień.
• Demencja płata czołowo-skroniowego – przyczyną tego typu demencji jest degradacja jednego bądź dwóch czołowych lub skroniowych płatów mózgu. Wykazano, iż w około 50% rodzinach chorych na ten typ demencji już występował.
• Demencja związana z alkoholem – tzw. zespół Korsakowa, dotyczy osób które nadużywały alkoholu, który zwłaszcza w połączeniu z ubogą dietą może doprowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń w strukturach mózgu.
• Choroba Creutzfeldta-Jakoba – jest bardzo rzadką spotkaną chorobą mózgu, która spowodowana jest przez cząstki białkowe nazywane prionami. We wczesnym etapie choroby pojawia się pogorszenie pamięci, brak koordynacji oraz zmiany w zachowaniu. Wraz z rozwojem choroby stan pacjenta pogarsza się prowadząc do śpiączki.

Demencja objawy

Pierwsze objawy demencji są łagodne, i nieoczywiste, właśnie dlatego rozpoznanie choroby nie jest łatwe. Często w początkowej fazie choroby pojawiające się objawy nie są traktowane jako ostrzeżenie lecz jako normalna część procesu starzenia się organizmu. Objawy przeważnie rozwijają się stopniowo, powoli i niezauważalnie przez dłuższy czas.

Najbardziej charakterystycznym objawem demencji są problemy z pamięcią, które szczególnie dotyczą bieżących wydarzeń. Istnieje jednak szereg innych objawów, które zostały przedstawione poniżej.

• Zmiany osobowości – występują zmiany zachowania, zamiany nastroju bez widocznego powodu, upór, drażliwość, impulsywność, obniżenie zainteresowań i aktywności, znalezienie się w nowej sytuacji której się nie rozumie skutkuje pojawieniem lęku czy agresji. Wraz z rozwojem choroby może występować agresja słowna oraz fizyczna, niepokój ruchowy, zachowania perseweracyjne czy błądzenie.
• Apatia – pojawia się utrata inicjatywy, utrata zainteresowania zajęciami, które wcześniej sprawiały przyjemność.
• Zamykanie się w sobie – osoba cierpiąca na demencje może odczuwać lek, zdezorientowanie przez co staje się podejrzliwa, unika spotkań, zamyka się w sobie.
• Objawy psychotyczne – mogą występować omamy wzrokowe i słuchowe, zespół błędnego rozpoznawania (mylenie lub nierozpoznawanie domowników, rozmawianie z telewizorem czy lustrem, a także twierdzenie, iż w domu przebywają nieistniejące osoby) oraz urojenia (np. prześladowcze).
• Utrata umiejętności wykonywania czynności dnia codziennego – ubieranie się, trzymanie sztućców, utrzymanie higieny osobistej.
• Brak orientacji w czasie i miejscu – trudności w znalezieniu drogi do dobrze znanego miejsca, uczucie zagubienia.
• Problemy językowe – zapominanie prostych słów, nazw przedmiotów, budowanie zdań trudnych do zrozumienia.
• Słaba bądź ograniczona zdolność oceny – zaburzenia oceny odległości czy kierunku.
• Dezorientacja.
• Problemy z myśleniem abstrakcyjnym – mogą pojawić się trudności z rozpoznawaniem liczb oraz ich wartości.
• Problemy z gubieniem przedmiotów – odkładanie przedmiotów w nieoczekiwanych, nie przeznaczonych do tego miejscach.
• Zaburzenia snu – może pojawić się budzenie w nocy, odczuwanie niepokoju.

Wraz z rozwojem choroby objawy nabierają na sile. Chory coraz mocniej traci kontakt z otoczeniem a jego zdolność wykonywania codziennych czynności zanika. Na tym etapie niezbędna jest całodobowa opieka osób trzecich, gdyż chory nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować. W zaawansowanej postaci choroby u chorego występuje trudność z przypomnieniem sobie czegokolwiek – chory nie będzie rozpoznawał swojego domu czy swoich bliskich. Z czasem pojawiają się coraz większe trudności z podejmowaniem prostych czynności ruchowych jakich jak chodzenie, jedzenie sztućcami, trzymanie przedmiotów. Nasila się także znaczenie dezorientacja – osoba chora nie wie gdzie jest, ani jaka jest data, chorzy często wracają do czasów swojego dzieciństwa.

Problemy z pamięcią, obniżony nastrój czy brak orientacji można zdarzyć się każdemu. Dlatego nie można zakładać, że każdy u kogo występują powyżej opisane objawy cierpi na demencję. Wiele schorzeń takich jak depresja, zaburzenia hormonalne, udar mózgu, alkoholizm, infekcje, niedobory składników odżywczych czy guzy mózgu mogą wywołać podobne objawy.

W celu potwierdzenia demencji niezbędna jest konsultacja medyczna obejmująca badanie medyczne i psychologiczne. W diagnostyce demencji niezmiernie ważne jest:

• dokładna analiza historii medycznej – informacje od chorego oraz jego najbliższych w celu ustalania np. kiedy objawy się pojawiły oraz w jakim tempie postępują;
• badanie fizyczne i neurologiczne – testy ruchowe oraz testy funkcji poznawczych,
• badania laboratoryjne – krew, mocz, w celu wyeliminowania innych schorzeń,
• badania specjalistyczne – tomografia komputerowa, prześwietlenie klatki piersiowej, EKG,
• badania psychologiczne,
• testy stanu sprawności umysłowej – sprawdzenie funkcji intelektualnych (pamięć, pisanie, liczenie, zdolność czytania).

Jak radzić sobie w codziennym życiu?

Zmiany zachodzące w mózgu w przebiegu demencji są nieodwracalne. Leczenie polega przede wszystkim na łagodzeniu występujących objawów oraz poprawie jakości życia osoby chorej. W leczeniu farmakologicznym stosowane są leki zwiększające poziom acetylocholiny, czyli substancji przekaźnikowej w układzie nerwowym, która odpowiedzialna jest za zdolność uczenia się oraz procesy pamięciowe. Bardzo ważnym są też ćwiczenia mózgu, takie rozwiązywanie krzyżówek, łamigłówek, gra w szachy, warcaby, gry planszowe czy karty, a także czytanie książek.

W celu ułatwienia codziennego funkcjonowania chory na demencję może zastosować kilka przydatnych porad takich jak:

• prowadzenie pamiętnika i zapisywanie wszystkiego co chce się zapamiętać,
• umieszczenie etykietek na szafkach i szufladach opisujących ich zawartość,
• trzymanie kluczy w widocznym miejscu, np. w dużej misie w przedpokoju,
• przyklejanie w odpowiednich miejscach karteczek „przypominajek” – np. w łazience nad zlewem „umyj ręce”, w kuchni nad kuchenką „wyłącz kuchenkę”, czy na drzwiach wejściowych „zamknij drzwi”,
• zamontowanie urządzeń bezpieczeństwa (np. czujniki dymu czy detektory gazu),
• stosowanie organizatora na leki – rozłożenie leków do specjalnego pudełka ułatwi kontrolowanie ich przyjmowania.

W poprawie jakości życia i funkcjonowania osób cierpiących na demencje pomaga odpowiednie podejście do chorego.

• Najważniejsza jest cierpliwość. Okazując zniecierpliwienie chory może uznać że zrobił coś źle, co skutkuje smutkiem, złym samopoczuciem czy niezadowoleniem.
• Należy dać czas choremu na wypowiedzenie się. Osoby chore na demencje mają trudności w znalezieniu odpowiednich słów, ważne jest spokojne wysłuchanie i pozwolenie na wypowiedzenie myśli. Poganianie, podsuwanie słów może sprawić iż chory poczuje się zażenowany, traci wątek co powoduje frustracje.
• Należy mówić jasno, zrozumiale, spokojnym oraz ciepłym tonem. Każde wypowiedziane zdanie do chorego powinno zawierać tylko jedną informację – nie należy więc używać zwrotu „podejdź i załóż płaszcz”, a „podejdź proszę” a dopiero następnie „załóż płaszcz”.
• Należy zachęcać chorego do udziału w rozmowach z innymi kiedy tylko jest to możliwe.
• Należy unikać protekcjonalnego tonu.
• Należy reagować na wszystkie wypowiedzi chorego, nawet wtedy kiedy nie odpowie na zadane pytanie lub odpowiedź wyda się wyrwana z kontekstu – ważnym jest pokazanie choremu że jest słuchany i zachęcić go do powiedzenia więcej.
• Warto używać różnych metod komunikacji, niekiedy pomocnym jest przeformułowanie wypowiedzi.

Podsumowanie

Demencja, nazywana także otępieniem – jest określeniem ,pod którym kryją się problemy z postępującym obniżeniem sprawności umysłowej. Wyróżnia się trzy etapy otępienia: lekkie, umiarkowane i głębokie. Stadia te zależne są od stopnia zaawansowania objawów. W przypadku demencji o stopniu lekkim występują objawy takie jak pogorszenie pamięci, trudności w zapamiętaniu nowych informacji czy trudności w posługiwaniu się pieniędzmi. Wraz z rozwojem choroby samodzielność chorego jest coraz bardziej ograniczona, w trzecim stadium wymaga on całodobowej opieki.

Demencja może dotknąć każdego, jednak najczęściej pojawia się u osób powyżej 65. roku życia. Jako jedną z podstawowych przyczyn pojawiania się choroby wskazuje się obumieranie komórek mózgowych szybciej niż w przypadku normalnego procesu starzenia się organizmu. Powstałe uszkodzenia mózgu prowadzą do pogłębiających się deficytów w sprawności umysłowej, a w późniejszym etapie także sprawności fizycznej.

Najczęstszymi oraz najbardziej charakterystycznymi objawami otępienia są postępujące ubytki w pamięci, pogłębiające się trudności w wykonywaniu codziennych czynności, brak orientacji co do czasu i miejsca, a także problemy z wysławianiem się. Ponad to często pojawiają się zaburzenia umiejętności oceny sytuacji. Równie często występują zmiany zachowania, nastroju, obserwuje się zmianę osobowości, utratę zainteresowań czy inicjatywny.

Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej w Care Experts

Zobacz podobne artykuły:
Demencja – miniprzewodnik
Przyczyny demencji
Pielęgnowanie pacjenta z demencją
Opieka nad osobą z demencją

Bibliografia

Durda M., Organizacja opieki nad osobami z demencją w Polsce na tle krajów rozwiniętych i rozwijających się, Gerontologia Polska, tom 18, nr 2, 76-85,
http://gerontologia.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/2010-02-5.pdf

Pietraszek-Kusik H., Demencja. Metody oddziaływań poza farmakologicznych, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (42) 2015

Sobów T., Zaburzenia psychiczne w przebiegu zespołów otępiennych – znaczenie kliniczne i zasady postępowania, Aktualn Neurol 2012, 12 (4), 236-244.

Wczesne etapy demencji, Public Health Agency 03/16, https://www.publichealth.hscni.net/sites/default/files/the%20early%20stages%20of%20dementia_POLISH.pdf

https://www.zfp-web.de/fileadmin/Freigabe_ZfP_Suedwuerttemberg/Dokumente/Netzwerk_Demenz/Broschuere_polnisch_neu.pdf

Pietraszek-Kusik Hanna, Demencja. Metody oddziaływań poza farmakologicznych, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (42) 2015.
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:TdKIC-SVKokJ:www.przeglad.amp.edu.pl/uploads/2015/1/28_1_42_2015.pdf+&cd=1&hl=pl&ct=clnk&gl=pl