Rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego

Zniszczenie stawu biodrowego jest przyczyną dużego bólu. Utrudnia lub uniemożliwia również poruszanie się. Aby wrócić do normalnego funkcjonowania, trzeba przejść zabieg wszczepienia sztucznego stawu. Konieczna jest po nim rehabilitacja po endoprotezie.

Według badań, pacjenci po tej operacji oceniają swój stan niepełnosprawności jako średnio ciężki, czasem jako umiarkowaną niepełnosprawność. To nowe i trudne obciążenie dla organizmu i psychiki. Dlatego rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego, odpowiednio wcześnie rozpoczęta i poprowadzona, jest tak ważna.

Jak przebiega rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego?
Wczesna rehabilitacja
Rodzaje ćwiczeń
Ćwiczenia po endoprotezie biodra – przykłady
O czym pamiętać?
Rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego – codzienność
Siadanie i chodzenie
Ułożenie kończyny
Chodzenie bez kul
Jak długo trwa rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego?
Pobyt w sanatorium

Jak przebiega rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego?

Po operacji wstawienia endoprotezy stawu biodrowego, chory zostaje otoczony wieloosobową opieką. Przepisuje się leki przeciwzakrzepowe, przeciwbólowe, antybiotyki. Dla każdej osoby w trakcie rehabilitacji po endoprotezie stawu biodrowego jest szykowany indywidualny zestaw ćwiczeń i plan współpracy z rehabilitantem. Tyczy się to działań tak w szpitalu, jak i w domu.

Systematyczne wykonywanie ćwiczeń (3 razy dziennie) już od pierwszych dni po zabiegu, a potem w warunkach domowych, zmniejsza ból. Przede wszystkim zaś pozwala szybciej wrócić do samodzielnego funkcjonowania. Ubieranie się, chodzenie, mycie, a także jazda samochodem czy taniec – te elementy codzienności znów stają się „zwyczajne”. Komfort życia się podnosi, co ma również znaczenie dla psychiki operowanego i jego bliskich.

Po systematycznej rehabilitacji, ze stosowaniem odpowiednich ćwiczeń i zabiegów, a także samodzielną/rodzinną adaptacją do nowych warunków, jakość życia poprawia się. Według badań, większość pacjentów w ciągu czterech miesięcy odstawia środki przeciwbólowe. Zabieg endoprotezy stawu biodrowego zmniejsza bowiem znacznie uczucie stałego bólu sprzed operacji.

Wczesna rehabilitacja

Rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego zaczyna się już po operacji. Trzeba przywrócić prawidłowe krążenie, by uniknąć powikłań w rodzaju zakrzepicy. Trzeba też wzmocnić mięśnie. Dlatego wczesna rehabilitacja już w pierwszej dobie obejmuje ruch kończyn (np. gimnastykę łydek). Należy rozpocząć także próby przesiadania i pionizacji pacjenta. Używa się szyny CPM, by powoli usprawniać ruch.

W kolejnych dobach, chory uczy się wstawać z łóżka i myć się (z pomocą drugiej osoby). Wtedy też już podejmuje się próby pokonywania schodów (wchodzenie zaczyna się od nogi zdrowej, schodzenie – od chorej).

Zaczyna się też ćwiczenia spacerów z balkonikiem albo o kulach (kontakt palców stopy z podłożem). Uwaga: Jeśli u pacjenta są mikrozłamania, chodzenie o kulach przedłuża się o 6 tygodni.

W tym okresie wprowadza się też ćwiczenia oddechowe, dzięki którym zmniejsza się obrzęk.

O czym warto pamiętać?

Rehabilitacja powinna zacząć się jeszcze przed zabiegiem – wtedy fizjoterapeuta może nauczyć przyszłego operowanego jak prawidłowo wstawać, leżeć, siadać po operacji. Jak poruszać się o kulach. Te praktyki nie tylko wzmocnią mięśnie, ale także psychicznie przygotują do nowej rzeczywistości.

W czasie rehabilitacji po endoprotezie stawu biodrowego trzeba przestrzegać kilku ważnych zaleceń:

• W pierwszych tygodniach po operacji należy spać wyłącznie na plecach, by uniknąć zwichnięcia w stawie biodrowym
• Trzeba unikać krzyżowania nóg (także podczas snu).
• Nie można zakładać nogi na nogę.
• Nie można wykonywać gwałtownych przysiadów.
• Dźwiganie ciężkich przedmiotów przez rok jest zakazane.
• Należy pilnować utrzymania prawidłowej masy ciała.

Rodzaje ćwiczeń

Rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego oprócz nauki codziennych czynności w tej nowej sytuacji, zawiera – w zależności od czasu upłynął po operacji – również różne rodzaje ćwiczeń. Wśród nich:

• izometryczne: wzmacniają mięśnie pośladkowe, mięsień czworogłowy i tylne mięśnie uda oraz poprzeczne mięśnie brzucha;
• czynne z oporem: zmniejszają zaniki mięśniowe, poprawiają wytrzymałość mięśni;

Jeśli ćwiczenia wywołują ból, należy od razu zgłosić to fizjoterapeucie!

Ćwiczenia po endoprotezie biodra – przykłady

W zależności od etapu rehabilitacji stosowane są odmienne zestawy ćwiczeń.

Należy pamiętać, iż po operacji wszystkie ćwiczenia przed rozpoczęciem ich wykonywania należy skonsultować z fizjoterapeutą.

W etapie wczesnooperacyjnym stosowane są między innymi następujące ćwiczenia:

• Rotacja stopy w stawie skokowym – polega na poruszaniu stopą od wewnątrz w kierunku drugiej stopy i odwrotnie. Ćwiczenie można wykonywać 3-4 razy dziennie po 5 serii rotacji.
• Zginanie nogi w stawie skokowym – polega na unoszeniu i opuszczaniu stopy bez odrywania pięty od podłoża, można wykonywać je od razu po operacji oraz kontynuować do pełnego wyzdrowienia. Ćwiczenie może wykonywać kilka razy, co około 5-10 minut.
• Skurcze pośladków – ćwiczenia polega na napinaniu pośladków oraz utrzymaniu napięcia przez 5 sekund. Ćwiczenie może wykonywać 3-4 razy dziennie po 10 powtórzeń.
• Ćwiczenia mięśnia czworogłowego – aby wykonać ćwiczenie należy napiąć mięsnie uda oraz spróbować wyprostować kolano, taką pozycje należy utrzymać przez około 5-10 sekund. Ćwiczenie powinno być wykonywane przez 10 minut po 10 powtórzeń. Można je wykonywać dopóki nie pojawi się poczucie zmęczenia w udzie.
• Unoszenie wyprostowanej nogi – ćwiczenie polega na napięciu mięśni uda utrzymując przy tym w pełni wyprostowane kolano, następnie należy unieść nogę na kilka centymetrów nad łóżkiem. Uniesioną nogę należy utrzymać przez około 5-10 sekund, a następnie powoli obniżać do podłoża. Ćwiczenie można wykonywać dopóki nie pojawi się uczucie zmęczenia w udzie.
• Unoszenie kolana w pozycji stojącej – opierając się o np. o stół czy krzesło należy unieść operowaną nogę w kierunku klatki piersiowej. Uniesienie kończyny nie powinno być powyżej kolana, taką pozycję należy utrzymać około 2-3 sekund, a następnie powoli opuścić nogę. Ćwiczenie może być wykonywane 3-4 razy dziennie po 10 powtórzeń.
• Odwodzenie biodra w pozycji stojącej – opierając się o np. o stół czy krzesło należy ustawić stopę, biodro i konano prosto przed siebie. Pozostając w wyprostowanej postawie ciała oraz utrzymując wyprostowane kolano należy unieść nogę do boku i pozostać tak przez około 2-3 sekundy. Następnie należy powoli opuścić nogę stawiając ja na podłodze. Ćwiczenie może być wykonywane 2-4 razy dziennie po 10 powtórzeń.

W etapie późno operacyjnym stosowane są między innymi następujące ćwiczenia:

• Zginanie biodra z oporem – aby wykonać ćwiczenie należy stanąć ze stopami w lekkim rozkroku twarzą do mebla do którego przymocowana jest taśma. Następnie utrzymując kolano wyprostowane przesunąć operowaną nogę do przodu, utrzymać pozycję przez kilka sekund i wrócić do pierwotnej pozycji.
• Ćwiczenia wzmacniające siłę mięśnia czworogłowego uda – należy położyć się na plecach, następnie unieść wyprostowaną kończyną w kolanie do góry z umieszczonym obciążeniem na stopie obciążeniem o wadze około 0,5- 1 kg.
• Ćwiczenia wzmacniające siłę mięśni odwodzicieli stawu biodrowego – należy położyć się na zdrowym, nieoperowanym biodrze, następnie unieść wyprostowaną w kolanie kończynę operowaną w górę. Opcjonalnie można stosować obciążenie na stopie.
• Ćwiczenia na rowerze – pozytywnie wypływają na odzyskanie siły mięśniowej oraz ruchomości kolana. Ważnym jest, aby odpowiednio dostosować siedzenie – tak aby stopa dotykała pedału przy niemal całkowicie wyprostowanym kolanie. W początkowym etapie ćwiczeń warto rozpocząć od pedałowania do tyłu.
• Spacerowanie – jest bardzo dobrą formą wzmacniania siły i wytrzymałości. Do czasu odzyskania zdolności równowagi podczas spacerów należy używać laski. Początkowo spacery mogą być wykonywane 3-4 razy dziennie po 5-10 minut, stopniowo zwiększając długość spacerów do 20-30 minut.

Rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego – codzienność

Dodatkowe wskazówki, jakie pomogą nam lub bliskiemu łatwiej wejść w codzienność w czasie rehabilitacji po endoprotezie stawu biodrowego, to:

• wymiana/dostosowanie mebli do wzrostu chorego;
• zamontowanie uchwytów w kabinie prysznicowej i toalecie;
• zamontowanie podwyższonej nakładki na muszlę klozetową;
• zakupienie mat antypoślizgowych;
• usunięcie dywanów, chodniczków itp.;
• zakładanie skarpetek i spodni, zaczynając od chorej kończyny;
  Ważne – pamiętajmy, że kobietom często trudniej jest zaakceptować stan pooperacyjny ze względu na większą komplikację w ubieraniu/rozbieraniu się. Należy je w tym wesprzeć!
• wykonywanie prac domowych w pozycji siedzącej.

Siadanie i chodzenie

Tak niby banalne sprawy jak siadanie czy chodzenie w czasie rehabilitacji endoprotezy stawu biodrowego podlegają dużej uważności.

Siadamy w następujących etapach: noga po zabiegu wysunięta do przodu; rozeznanie nogą bliskości krzesła; zginanie się do siadu, jednocześnie trzymając jedną ręką kulę/balkonik, a drugą – poręcz; następnie druga ręka na poręcz; chora noga nadal wysunięta do przodu.

Po wszczepieniu sztucznego stawu, między innymi nie można siadać na miękkich siedziskach. Wybierajmy twarde krzesła, ale nie siadajmy na ich brzegu. Siadać należy tak, by stawy kolanowe były niżej niż stawy biodrowe. Siedząc, nie podpieramy się rękami o nogę po operacji.

Z kolei podczas nauki chodzenia, głowa powinno trzymać się naturalnie, nie ma potrzeby patrzenia na stopy. Należy dbać o to, by nie rotować stopy do wewnątrz i na zewnątrz. Postawa prawidłowa to postawa wyprostowana, a kroki wykonujemy długie.

Ułożenie kończyny

Noga po operacji powinna leżeć na szynie. Jest wtedy lekko zgięta w stawie biodrowym (kąt 20 stopni) i odwiedzona do kąta 30 stopni. Kończyna nie może wykręcić się na zewnątrz – zabezpiecza się ją przed tym.

Chodzenie bez kul

W trakcie rehabilitacji po endoprotezie stawu biodrowego, prawidłowy chód wraca choremu dzięki kulom. Dla pacjentów z endoprotezą cementową będzie to ok. 3-4 miesięcy po zabiegu, dla osób z endoprotezą bezcementową okres ten może wydłużyć się do 6 miesięcy. Chorzy po kapoplastyce stawu biodrowego mogą odstawić kule już do 2. miesięcy po operacji.

Jak długo trwa rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego?

Aby pacjenci po operacji wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego mieli możliwość uzyskać pełną sprawność, niezbędna jest prawidłowo przeprowadzona rehabilitacja, która zacząć się powinna jeszcze przed samym zabiegiem.

Fizjoterapeuci w przypadku tego zabiegu zalecają trzy etapy rehabilitacji: przedoperacyjny, wczesnooperacyjny oraz późno operacyjny. W przypadku pacjentów, których operacja oraz rehabilitacja przebiegły bez komplikacji, proces rehabilitacji trwa około 6-8 tygodni.
Etap wczesnooperacyjny najczęściej trwa około tygodnia. Obejmuje przede wszystkim ćwiczenia izometryczne, przeciwzakrzepowe, wzmacnianie siły mięśniowej, a także zapobiega niestabilności chodu oraz obluzowaniu endoprotezy podczas chodzenia.

Etap późno operacyjny, trwa zazwyczaj od około 6 tygodnia od operacji. Najczęściej stosowane są ćwiczenia funkcjonalne i dynamiczne. Na tym etapie fizjoterapeuta przygotowuje dla pacjenta indywidualny plan rehabilitacyjny, do kontynuowania w domu.

Pobyt w sanatorium

Rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego trwa długo. Pobyt w uzdrowisku lub sanatorium może pomóc w przywróceniu wszystkich funkcji ruchowych.

• Krioterapia (leczenie zimnem) pomaga na obrzęki, stany zapalne i ból.
• Balneoterapia wykorzystuje wody lecznicze (też gazowe) i na przykład kąpiele borowinowe.
• Hydroterapia. Po wyleczeniu się rany operacyjnej, warto skorzystać z ćwiczeń w basenie. Hydrogimnastykę wykonuje się pod kontrolą kinezyterapeuty, także w swoim lokalnym środowisku, nie tylko w sanatorium.
• Leczenie ciepłem wspiera proces ukrwienia skóry wokół stawu biodrowego, likwiduje dolegliwości bólowe. Będą to np. okłady parafinowe.
• Magnetoterapia przyspiesza gojenie się rany pooperacyjnej, uśmierza ból.
• Laseroterapia (leczenie promieniem światła) poprawia ukrwienie skóry wokół stawu biodrowego, rozluźnia mięśnie.

Najważniejsza jest jednak rehabilitacja – grupowa i indywidualna.

W przypadku starszych pacjentów, zwłaszcza w zaawansowanym wieku, na pobyt rehabilitacyjny dobrze sprawdzą się też ośrodki wyspecjalizowane w opiece nad seniorami. To miejsca posiadające całodobowe wsparcie opiekuńczo-pielęgniarskie, indywidualnie dobrany program terapii, dostosowany do wieku i potrzeb osoby starszej (zwłaszcza, jeśli nakładają się na to inne schorzenia fizyczne lub demencja czy choroba Alzheimera).

Zobacz podobne artykuły:
Endoproteza stawu biodrowego

Bibliografia

Coote A., Haslam P.; Ortopedia i reumatologia. Wydawnictwo Medyczne Elsevier, Urban&Partner, Wrocław 2007.

Iwona Czerwińska-Pawluk, Walery Żukow; Humanistyczny wymiar fizjoterapii, rehabilitacji, pielęgniarstwa, zdrowia publicznego, turystyki i rekreacji, 2011.

Jarosław Hoffman, Anetta Hoffman, Damian Szulist; Kompleksowe postępowanie rehabilitacyjne w złamaniu szyjki kości udowej, [w:] Choroby XXI wieku – wyzwania w pracy fizjoterapeuty, red. M.Podgórska, Gdańsk 2017, https://depot.ceon.pl

Anna Kieszkowska-Grudny, Joanna Maleszewska i in.; Ocena jakości życia i strategii radzenia sobie z chorobą w grupie chorych poddanych zabiegowi endoprotezoplastyki stawu biodrowego, Gerontologia Polska, nr 2, 2014, ss. 62-69, http://gerontologia.org.pl

Anita Konik, Anna Paterek; Poradnik rehabilitacji domowej, 2013.

Beata Kunikowska, Ireneusz Pieszyński, Tomasz Olędzki i in.; Analiza problemów codziennego funkcjonowania osób po endoprotezoplastyce stawu biodrowego; Ortopedia,Traumatologia, Rehabilitacja, 2014, 2(6), t. 16, ss. 139-151., https://pdfs.semanticscholar.org

Michael Leunig, Anil S. Ranawat, Marc R. Safran, Jon K. Sekiya; Artroskopia stawu biodrowego, 2013.

Teresa Pop, Agnieszka Bejer, Joanna Baran, Daniel Szymczyk; Czynniki wpływające na utrzymanie aktywności zawodowej w okresie 2-3 lat po zabiegu całkowitej endoprotezoplastyki stawu biodrowego/, Medycyna Pracy, nr 69 (2), 2018, ss.191-198.

Pielęgnowanie pacjenta po endoprotezoplastyce stawu biodrowego , Mirosława Dziekońska , Robert Latosiewicz, Agata Kulikowska www.h-ph.pl/pdf/hyg-2013