Artretyzm – przyczyny występowania choroby

Artretyzm, podagra, dna moczanowa, skaza moczanowa – to określenia jednej choroby, kiedyś określanej „chorobą bogaczy”, która towarzyszy ludzkości od początku jej istnienia. Dotychczas medycyna rozpoznała około 150 rodzajów tej choroby. Statystyki pokazują, iż najczęściej zapadają na nią mężczyźni po 40 roku życia. Przeprowadzone badania wykazują, że w przypadku mężczyzn występuje on 20 razy częściej niż u kobiet. Wśród populacji mężczyzn po 65 roku życia diagnozuje się ją u 7%, zaś najintensywniejszy rozwój choroby u kobiet przypada na okres menopauzy. Podwyższony poziom kwasu moczowego w organizmie człowieka – który leży u podstaw występowania tej jednostki chorobowej – może trwać bez żadnych objawów nawet 20-30 lat.

Czym jest artretyzm?
Jakie są przyczyny występowania artretyzmu?
W jaki sposób można zdiagnozować artretyzm?

Czym jest artretyzm?

Artretyzm znany jest ludzkości już od starożytności – Hipokrates opisywał tę chorobę jako „chorobę królów”. Pierwsza, udokumentowana, duża epidemia tej choroby wystąpiła w okresie Cesarstwa Rzymskiego, zaś druga w okresie Imperium Brytyjskiego. W przeszłości choroba ta występowała głównie wśród klas wyższych, których styl życia charakteryzował się niską aktywnością fizyczną połączoną z nadmiernym spożywaniem jedzenia i alkoholu.

Współcześnie, wraz z rozwojem ekonomicznym, choroba ta rozpowszechnia się na dużo większą skalę – szacuje się, iż w krajach uprzemysłowionych dotyczy około 1-2% populacji.

Dna moczanowa jest chorobą wywołaną zaburzeniami przemiany energii, której towarzyszy silny ból oraz zniekształcenie stawów. W zaawansowanym stadium choroby może dojść do nieodwracalnych uszkodzeń narządu ruchu, a w konsekwencji do niepełnosprawności.

Artretyzm – określany często także jako dna moczanowa, czy skaza moczanowa – zaliczany jest do najczęstszych postaci stanów zapalnych stawów. W zależności od umiejscowienia stosowane są różne nazwy:

• podagra – dotyczy stawu palucha;
• gonagra – dotyczy stawu kolanowego;
• chiragra – dotyczy stawu kciuka;
• omagra – dotyczy stawu barkowego;
• rachidagra – dotyczy stawów kręgosłupa.

Wyróżnia się dwa rodzaje dny moczanowej:

• Pierwotna dna moczanowa – która stanowi odziedziczone zaburzenia metabolizmu, polegające na produkcji dużych ilości kwasu moczanowego przez organizm, co skutkuje problemami z jego wydalaniem.
• Wtórna dna moczanowa, która stanowi około 10 % wszystkich przypadków. Może wystąpić w następstwie między innymi: przewlekłej choroby nerek, białaczki, nieprawidłowej diety, nadużywania alkoholu, czy zaburzeń lipidowych i nadciśnienia tętniczego.

W ciągu ostatnich 30 lat obserwuje się wzrost częstotliwości występowania choroby. W krajach rozwiniętych dotyczy około 1-2 % populacji. Częściej dotyczy mężczyzn po 40 roku życia, niż kobiet.

Skaza moczanowa zaliczana jest do chorób przewlekłych. W jej przebiegu mogą nastąpić zmiany narządowe – takie jak zapalenie nerek czy kamica nerkowa. Innymi zaburzeniami czy chorobami, które mogą współwystępować przy artretyzmie są: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, otyłość, wczesna miażdżyca naczyń lub hiperlipoproteinemia.

W przebiegu dny moczanowej wyróżnia się cztery stadia choroby, są to:

• Bezobjawowa hiperurykemia – oznacza zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi. U kobiet górna granica kwasu moczowego wynosi 360 μmol/l (6 mg/dl), zaś u mężczyzn 400 μmol/l (6,8 mg/dl). Hiperurykemia spowodowana jest nadmiernym wytwarzaniem przez organizm kwasu moczowego, zmniejszonym wydalaniem go przez nerki lub zbyt wysokim poziomem fruktozy w diecie. Podwyższony poziom kwasu moczowego w organizmie nie musi jednak prowadzić do rozwinięcia skazy moczanowego. W przypadku niektórych chorych mogą pojawić się na tym etapie kamienie nerkowe oraz związane z nimi bóle.
• Napady ostrego zapalenia stawów – pojawiają się w konsekwencji odkładania kryształów soli kwasu moczanowego w płynie stawowym. Charakterystycznym dla rozpoczęcia ataku jest pojawienie się w nocy lub we wczesnych godzinach rannych ostrego, rozdzierającego bólu, obrzęku oraz ocieplenia chorego stawu. W 75% przypadków pierwszy atak artretyzmu dotyczy palucha. Innymi typowymi lokalizacjami pierwszego napadu są kolano, pięta, kostka czy śródstopie. Statystyki pokazują, iż większość pacjentów przebywa drugi atak dny moczanowej w ciągu od 6 miesięcy do 2 lat od pierwszego epizodu. Brak podjęcia leczenia skutkuje zwiększoną częstotliwością występowania ataków.
• Międzynapadowe – czyli okresy bezobjawowe. Na początku choroby okresy miedzy napadami mogą sięgać nawet kilku lat, jednak wraz z czasem trwania choroby u większości pacjentów stają się one coraz krótsze, zaś ataki dłuższe i bardziej bolesne.
• Przewlekłe zapalenie stawów – w przypadku, kiedy przez wiele lat chory nie podejmie żadnych działań skierowanych na leczenie napady skazy moczanowej mogą przekształcić się w stan permanentny. Artretyzm nie leczony sprawia, iż kryształy moczanu sodu łączą się ze sobą, tworząc tzw. guzki dnowe (tophi), które są twarde oraz przesuwalne względem podłoża. Najczęściej ulokowane są na łokciach, palcach stóp i rąk oraz na małżowinach usznych. Na szczęście, współcześnie ta faza występuje stosunkowo rzadko, ze względu na wdrożenie odpowiedniego leczenia we wcześniejszych etapach choroby.

Jakie są przyczyny występowania artretyzmu?

Przyczyną artretyzmu jest zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi, które określane jest mianem hiperurykemii. Kwas moczowy stanowi końcowy produkt metabolizmu puryn w ludzkim organizmie. Dna moczowa powiązana jest z występowaniem zaburzeń metabolicznych – jej występowanie zależne jest od wielu czynników, takich jak predyspozycje genetyczne, dieta czy zmniejszone wydalanie moczanu. Wyniki badań pokazują, iż skaza moczanowa rozwija się u około 10% populacji cierpiącej na hiperurykemię – ryzyko zachowania na artretyzm zależne jest od stopnia jej zaawansowania.

Ludzki organizm produkuje w ciągu doby około 250-750 mg kwasu moczowego, dla zachowania homeostazy musi on zostać z niego wydalony. W przypadku kiedy dobowa produkcja przytoczonych powyżej wartości jest wyższa, a nerki nie są w stanie wydalić tej ilości kwasu moczowego, która jest produkowana, dochodzi do rozwoju hiperurykemii.

Nerki to narząd, który głównie odpowiada za eliminacje kwasu moczowego z organizmu – około 8-12% docierającego do nich kwasu moczowego zostaje wydalona, zaś około 90% podlega zwrotnej reabsorbacji. Niektóre badania wykazują, iż przy stężeniu kwasu moczowego we krwi na poziomie 8 mg/dL zdrowa osoba jest w stanie wydalić 1 mg kwasu moczowego na minutę, zaś osoba cierpiąca na skazę moczanową około 40% kwasu moczowego mniej. Z niektórych badań wynika, iż jedynie 10-15% przypadków hiperurykemii stanowi konsekwencję nadmiernej produkcji kwasu moczowego, zaś aż 90% ich przypadków jest następstwem upośledzonego wydalania nerkowego.

Czynnikami, które mogą mieć wpływ na artretyzm to przede wszystkim:

• płeć – mężczyźni chorują co najmniej 7 razy częściej niż kobiety;
• wiek – niezwykle rzadko chorują osoby przed 30 r.ż., zaś kobiety niemal wyłącznie w wieku po menopauzalnym;
• nadwaga, otyłość;
• długo utrzymywana, niskokaloryczna dieta;
• nadużywanie alkoholu, w szczególności mocnych trunków oraz piwa;
• choroba wieńcowa;
• nadciśnienie tętnicze;
• zespół metaboliczny, czyli połączenie otyłości brzusznej z nadciśnieniem tętniczym, insulinoodpornością oraz hipercholesterolemią;
• zaburzenia gospodarki lipidowej;
• choroby nerek;
• cukrzyca;
• występowanie innych ciężkich chorób jak np. nowotwory;
• zatrucia, między innymi ołowiem;
• przyjmowanie niektórych leków, które zwiększają stężenie kwasu moczowego – zaliczyć do nich można aspirynę (kwas acetylosalicylowy) w dawkach <2 g/d, cyklosporyne, czy leki moczopędne;
• rozległe zabiegi chirurgiczne;
• stany po przeszczepieniu organów.

Jako jedną z podstawowych przyczyn występowania dny moczanowej podaje się uwarunkowania genetyczne, które odpowiadają za około 60% zmienności poziomu kwasu moczowego. Przeprowadzone badania wykazały, iż choroba ta często powiązana jest z występowaniem genów SLC2A9, SLC22A12 i ABCG2. Poprzez utratę funkcji mutacji genów SLC2A9, SLC22A12 może zostać wywołana hiperurykemia dziedziczna, która polega na obniżeniu absorbcji moczanu oraz niekontrolowane jego wydalanie.

W przypadku występowania dny moczanowej niezwykle istotną rolę odrywa prowadzony styl życia. Podaje się, iż nieprawidłowa dieta odpowiada za około 12% zachorowań. Z licznych, przeprowadzonych na przestrzeni ostatnich lat badań – wynika, iż dieta wysokobiałkowa, a więc taka, która uwzględnia produkty bogate w purynę (mięso, konserwy, podroby, rośliny strączkowe, niektóre gatunki ryb, kawa, kakao, drożdże) sprzyja wystąpieniu choroby.

Ryzyko zachorowania na podagrę podwyższa się także przy nadmiernych spożywaniu alkoholu – zwłaszcza piwa, z uwagi na wysoką zawartość puryn. Podczas metabolizmu alkoholu, etanol przekształcany jest w kwas mlekowy, który to kompetencyjnie prowadzi do zahamowania wydalania kwasu moczowego z organizmu. Dodatkowo alkohol zwiększa syntezę puryn, a więc także zwiększa produkcję kwasu moczowego. Ryzyko zachorowania na skazę moczanową zmniejsza się przy zachowaniu aktywności fizycznej oraz spożywaniu między innymi produktów zawierających duże ilości witaminy C.

Artretyzm często powiązany jest z występowaniem chorób współtowarzyszących takich jak zespół metaboliczny, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej, insulinoodporność – schorzenia te występują niemal w 75% przypadków skazy moczanowej. Niebagatelną rolę odgrywa także masa ciała chorego – wskaźnik BMI (Body mass index) równy bądź przekraczający 35 oznacza niemal trzykrotnie wyższe ryzyko zachorowania na dnę moczanową.

Czynnikiem ryzyka zachorowania jest także przewlekła ekspozycja na ołów, który upośledza prawidłowe funkcjonowanie nerek. Przeprowadzone badania wykazały również związek pomiędzy występowaniem u pacjentów artretyzmu, a zespołem Lenscha – Nyhana oraz bezdechu sennego.

Przyczyną artretyzmu mogą być również przyjmowane przez chorego niektórych leków. Z badań wynika, iż ataki podagry mogą nasilać się przy zażywaniu przez pacjentów między innymi niacyny (witamina B3), aspiryny (kwas acetylosalicylowy), cyklosporyny i takrolimusu (leki immunosupresyjne).

W jaki sposób można zdiagnozować artretyzm?

Najczęściej diagnostyka dny moczanowej następuje w fazie napadu choroby, kiedy pacjent zgłasza się do lekarza z silnym bólem. W takim przypadku często wystarczy przeprowadzanie wywiadu oraz obejrzenie przez lekarza stawu zmienionego chorobowo – miejsce to jest ciepłe, zaczerwienione, z napiętą lub łuszczącą się skórą,

W celu potwierdzenia diagnozy można skontrolować poziom kwasu moczowego w surowicy, jednak niestety, paradoksalnie w fazie napadu choroby parametr ten często pozostaje w normie.

Badaniem, które w sposób jednoznaczny może potwierdzić postawione rozpoznanie jest ocena płynu stawowego pod mikroskopem oraz stwierdzenie w nim kryształów moczanu sodu. Badanie to polega na pobraniu płynu stawowego poprzez nakłucie zajętego chorobowo stawu. Zabieg ten często połączony jest z podaniem do stawu leku przeciwzapalnego. Badanie pozwala na odróżnienie dny moczanowej od tzw. dny rzekomej – choroby, która także polega na odkładaniu się w stawach kryształów, jednak innego rodzaju. Umożliwia także wykluczenie zakażenia bakteryjnego stawu.

Podczas diagnostyki skazy moczanowej wykonywane są także badania rentgenowskie, które mogą uwidocznić nadżerki, zwężenia szczelin stawowych czy guzy dnowe. Należy jednak pamiętać, iż zmiany te występują w późniejszych etapach choroby. W diagnostyce można także posłużyć się badaniem USG stawów.

Niezwykle ważne przy diagnostyce dny moczanowej jest także dokonanie oceny funkcjonowania innych narządów. Osoby chorujące na artretyzm są bowiem w grupie zwiększonego ryzyka wytępiania chorób nerek, układu krążenia, zespołu metabolicznego czy cukrzycy.

Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej w Care Experts

Zobacz podobne artykuły:
Artretyzm – miniprzewodnik
Artretyzm – objawy „choroby królów”

Bibliografia:

Kądziela Małgorzata, Klonowska Iga, Zaawansowana dna moczanowa – opis przypadku, Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie, Rzeszów 2014, 2, 190-199. http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-f7706f7b-a8a6-4e41-aafc-542479dc940e

Krajewska Natalia, Dna moczanowa – patogeneza, diagnostyka i farmakologia, http://www.kwadryga.pl/upload/Dokumenty/Artykuly_naukowe/2015_11_naukowy.pdf

Drzewiecka Karolina, Suliburska Joanna, Dietoteraia skazy moczanowej

Wójcik – Maciejewicz Anna, Samotij Dominik, Reich Adam, Dna moczanowa jako przyczyna zmian martwiczych skóry dłoni, Forum Dermatologiczne 2015, tom 1, nr 1, 21-27

Marcin Pustkowski, Dna Moczanowa http://www.convatec.com.pl/download/dna_moczanowa.pdf

Kukurewicz Konrad, Dna moczanowa. Poradnik dla pacjenta, EscapeMagazine.pl, Toruń 2012

Last Walter, Jak wyleczyć się z artretyzmu, http://www.nexus.media.pl/files/jak_wyleczyc_sie_z_artretyzmu_fragment.pdf

Lanzetta Marco, Dieta kontra artretyzm. Innowacyjna metoda leczenia chorób stawów, wyd. JEDNOŚĆ, Kielce 2015

Koźmińska Ewa Magdalena, Dna Moczanowa, Medycyna po Dyplomie, vol 20/Nr 10/Październik 2011

Majdan Maria, Borys Olga, Dna i schorzenia towarzyszące podwyższeniu stężenia kwasu moczowego, Rocznik Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie 2010, 56, SUPPL. 1, 34-39