Przyczyny demencji

Demencja jest schorzeniem wywołanym chorobą mózgu. Znaczący odsetek zachorowań związany jest z postępującymi schorzeniami neurodegeneracyjnymi (choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona). Przyczyny demencji są różnorodne – mogą to być przebyte urazy, problemy naczyniowe, czy długotrwały, silny stres. Charakteryzuje się ona wieloma zaburzeniami wyższych funkcji korowych, do których należy zaliczyć pamięć, orientację, rozumienie, liczenie czy ocenę rzeczywistości. Problem demencji dotyczy około 1% ogólnej populacji na świecie. Szacuje się, iż w wieku 60 lat około 6% osób wykazuje cechy otępienne, zaś po 85. roku życia – ok. 25% tej populacji.

Czym jest demencja?
Jakie są przyczyny demencji?
Objawy demencji
Podsumowanie

Czym jest demencja?

Od wielu lat, na całym świecie obserwuje się proces starzenia się społeczeństw. Jest on niezależny od stopnia zaawansowania gospodarczego w danym kraju. Procesy degeneracyjne, które zachodzą w starzejącym się organizmie dotyczą wszystkich układów – w tym także układu nerwowego, który powiązany jest z występowaniem otępienia.

Światowa Organizacja Zdrowia zdefiniowała demencję jako zespół objawów wywołanych przez przewlekłą bądź pogłębiającą się chorobę mózgu. Otępienie można zróżnicować ze względu na objęcie struktur korowych lub podkorowych mózgu procesem patologicznym. Otępienie korowe charakteryzuje się najczęściej częstym wystąpieniem oraz przeważaniem zaburzeń pamięci, zdolności wzrokowo – przestrzennych czy funkcji językowych. W przebiegu otępienia podkorowego dominuje spowolnienie toku myślenia oraz upośledzenie wykonywania sekwencyjnych, złożonych czynności intelektualnych przy jednocześnie dobrze zachowanych funkcjach językowych czy zdolności uczenia się.

Ogólnymi charakterystycznymi objawami demencji jest występowanie zaburzeń wyższych funkcji korowych, a więc zaburzenia pamięci, orientacji, zdolności uczenia się, rozumienia czy oceny rzeczywistości. Często pojawiają się także zaburzenia zachowania, motywacji czy zaburzenia emocjonalne.

Demencja może dotknąć każdego, najczęściej osób po 65. roku życia. Ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem, należy jednak podkreślić, iż nie każdy senior na nią cierpi. Otępienie nie jest związane z samym procesem starzenia się organizmu, lecz z chorobą mózgu, która wywoływana jest pewnymi procesami degeneracyjnymi.

Wyróżnia się trzy poziomy otępienia – lekkie, umiarkowane i głębokie. Otępienie lekkie objawia się przede wszystkim problemami w procesach poznawczych, które wypływają na wykonywanie codziennych czynności (problemy ze znalezieniem przedmiotów czy problemy z przyswajaniem nowych informacji). W tej fazie demencji osoba chora jest w stanie samodzielnie funkcjonować. Demencja umiarkowana charakteryzuje się występowaniem znacznych ograniczeń w samodzielnym funkcjonowaniu. Osoba chora wymaga pomocy osób trzecich w takich czynnościach jak utrzymanie higieny osobistej, ubranie się czy jedzenie. Na tym poziomie otępienia chorzy wykazują znaczące deficyty pamięci krótkotrwałej oraz zaburzenia orientacji. Wymagana jest pomoc i nadzór innych osób. W ostatnim etapie choroby, tzw. otępieniu głębokim chory jest całkowicie zależny od innych i wymaga ich całodobowej opieki.

Jakie są przyczyny demencji?

Demencje może wywoływać wiele czynników i schorzeń. Znaczący odsetek zachorowań na demencję starczą związany jest z postępującymi schorzeniami neurodegeneracyjnymi. Choroba może się także rozwinąć na skutek przebytych urazów, problemów naczyniowych bądź może być spowodowana długotrwałym, silnym stresem. Lekarze wskazują, że na poziom ryzyka zachorowania mogą mieć wpływ czynniki zdrowotne i styl życia – np. nieleczone choroby układu naczyniowego (także nadciśnienie), niska aktywność fizyczna i intelektualna. Badania wykazują, że ryzyko wystąpienia demencji zwiększa się u osób, które długotrwale nadużywały alkoholu.

Najczęstszymi formami demencji są:

• Choroba Alzheimera – jest to najczęściej występująca forma demencji, która dotyczy około dwóch trzecich ogólnej ilości osób cierpiących na otępienie. W jej przebiegu następuje stopniowe pogarszanie się zdolności percepcyjnych takich jak: wzrok, dotyk, słuch, poczucie świadomości (otoczenia). Najczęściej pierwszym zauważalnym objawem jest osłabienie pamięci. W przebiegu choroby Alzheimera występują dwie charakterystyczne zmiany z obrębie mózgu – są to złogi amyloidowe (bryłki białka o nazwie beta amyloid) i kłębki neurofibrylarne (wiązki poplątanych włókienek zbudowanych z białka), które uniemożliwiają prawidłową komunikację pomiędzy komórkami nerwowymi, co prowadzi do ich obumierania.
• Demencja naczyniowa – wywoływana jest przez uszkodzenia naczyń krwionośnych znajdujących się w obrębie mózgu. Ten rodzaj demencji może być zapoczątkowany pojedynczym udarem, bądź kilkoma, do których doszło na przestrzeni pewnego okresu. Objawy mogą wystąpić nagle – bezpośrednio po udarze lub stopniowo – wraz z pogarszaniem się stanu naczyń krwionośnych. Charakterystycznym objawem jest znaczne pogorszenie percepcji, która w dużym stopniu utrudnia wykonywanie codziennych czynności. Rodzaj symptomów które występują w demencji naczyniowej uzależnione są od lokalizacji oraz rozmiaru uszkodzeń w mózgu, co oznacza, że może dotyczyć jednej lub więcej funkcji percepcyjnych. Często występuje kombinacja demencji naczyniowej oraz choroby Alzheimera.
• Otępienie z ciałkami Lewy’ego – powiązane jest ściśle z występowaniem w mózgu ciałek Lewy’ego, czyli bryłek białka (alphasynukleiny), które narastają wewnątrz komórek nerwowych i odpowiadają za zaburzenia w sposobie poruszania się, zachowaniu czy myśleniu. W przypadku tej formy otępienia objawy mogą bardzo szybko się nasilić i doprowadzić do znacznych zaburzeń. Charakterystycznym objawem otępienia z ciałkami Lewy’ego są halucynacje wzrokowe. W przypadku, kiedy pierwszymi objawami są zaburzenia w poruszaniu się najczęstszą diagnozą jest choroba Parkinsona. Wraz z rozwojem choroby Parkinsona zaczynają rozwijać się objawy demencji. Otępienie z ciałkami Lewy’ego nierzadko występuje jednocześnie z chorobą Alzheimera i/lub demencją naczyniową.
• Otępienie czołowo – skroniowe – określane niekiedy jako choroba Picka, spowodowane jest postępującymi zmianami zwyrodnieniowymi, które występują w obrębie płatów czołowych oraz przednich części płatów skroniowych mózgu. Ta forma otępienia najczęściej dotyka osób po 50 i 60 roku życia. Występują dwie główne postaci tego schorzenia: czołowe (występują zaburzenia w obrębie zachowania oraz osobowości) oraz skroniowej (występują zaburzenia w obrębie zdolności wysławiania się). Często zdarza się, iż obie te postaci występują jednocześnie. Warto zaznaczyć, iż płaty czołowe mózgu odpowiadają za społeczne zachowania oraz ocenę sytuacji. W przypadku zaburzeń w tej sferze mózgu osoby z demencją czołowoskoronową mogą być nieuprzejmie, agresywne, pozbawione hamulców, działające pod wpływem impulsu oraz mogą wykazywać zachowania nie akceptowane przez społeczeństwo. W przebiegu otępienia czołowo-skroniowego może wystąpić demencja semantyczna – stopniowa utrata świadomości znaczenia słów, zapamiętywania imion, trudności z rozumieniem wypowiedzi czy problemy z wyszukiwaniem określonych słów. Rzadziej pojawia się afazja – czyli zanik zdolności mówienia i zdolności rozumienia mowy.
• Choroba Creutzfeldt-Jakoba – jest rzadko spotykaną (w ciągu roku choruje na nią jedna osoba na milion) i niestety śmiertelną chorobą mózgu, którą powodują cząstki białkowe (priony). Pierwszymi objawami jest pogorszenie pamięci, brak koncentracji czy występowanie zmian w zachowaniu. Choroba najczęściej postępuje gwałtownie, a wraz z jej rozwojem pojawia się spadek funkcji umysłowych, osłabienie kończyn, wykonywanie niezamierzonych ruchów utrata wzroku i śpiączka.
• Demencja związana z alkoholem – długotrwałe nadużywanie alkoholu znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia demencji. Jest to szczególnie niebezpieczne w połączeniu z dietą ubogą w witaminę B1, co może doprowadzić do nieodwracalnych zmian w mózgu.
• Istnieje także kilka, niezwykle rzadkich form otępienia, które wykazują charakter dziedziczny – występuje wtedy specyficzna mutacja genu, który odpowiedzialny jest za rozwój choroby.

Ponadto naukowcy – analizując przyczyny demencji – wskazują, iż na jej rozwój mogą mieć wpływ takie czynniki jak:

• niezdrowa dieta,
• niski poziom aktywności fizycznej,
• nadwaga i otyłość,
• palenie papierosów,
• zaburzenia lipidowe.

Objawy demencji

W początkowym etapie choroby objawy demencji mogą być nieuchwytne zarówno dla osoby chorej, jak i jej najbliższego otoczenia. Najczęściej występującymi objawami są postępujące oraz często występujące zaburzenia pamięci, apatia, zmiany osobowości, dezorientacja czy utrata umiejętności wykonywania czynności dnia codziennego. Należy jednak podkreślić, że wczesne objawy mogą być bardzo różne, a chory nie traktuje ich jako ostrzeżenia, tłumacząc sobie że problemy z pamięcią są naturalną konsekwencja starzenia się organizmu.

Dlatego bardzo ważna jest samoobserwacja oraz obserwacja seniorów, ponieważ istnieje kilka znaków ostrzegawczych:

• zapominanie o bieżących wydarzeniach;
• trudności w wykonywaniu czynności dobrze znanych;
• problemy językowe (zapominanie słów, lub zastępowanie ich niewłaściwymi, budowanie trudno zrozumiałych zdań);
• problemy z myśleniem abstrakcyjnym (trudności z rozpoznawaniem liczb oraz ich wartości);
• brak orientacji w czasie i miejscu;
• słaba lub ograniczona zdolność oceny (trudność w określeniu kierunku, długości);
• gubienie przedmiotów (odkładanie rzeczy w nieoczywistych miejscach np. portfel w lodówce);
• zmiany w zachowaniu i osobowości (nagłe zmiany nastroju bez widocznego powodu, zdezorientowanie, podejrzliwość, zamknięcie się w sobie, nietypowe zachowania);
• utrata inicjatywny (utrata zainteresowania zajęciami, które kiedyś sprawiały radość).

Jeżeli zaobserwujemy u siebie lub bliskich nam seniorów kilka z powyżej przedstawionych symptomów warto umówić się na konsultację lekarską. Należy jednak podkreślić, że większość z przedstawionych objawów może świadczyć też o innych chorobach, jak np. udar, zaburzenia hormonalne, infekcje, depresja, alkoholizm, niedobry składników odżywczych czy guzy mózgu.

Podsumowanie

Demencja jest obniżeniem sprawności intelektualnej, którą wywołuje choroba mózgu. Zespół otępienny obejmuje zarówno zaburzenia występujące w funkcjach poznawczych, takich jak pamięć, spostrzeganie, myślenie, jak i objawy poza poznawcze czyli zaburzenia lękowe, afektywne, zaburzenia psychotyczne (urojenia), zaburzenia snu czy zaburzenia zachowania (niepokój, negatywizm, apatia, agresja). Otępienie starcze występuje u osób po 65. roku życia.

Początkowe symptomy demencji są niejednoznaczne i niezauważalne przez chorego oraz najbliższe otoczenie. Najczęstszymi objawami w przebiegu demencji są zaburzenia pamięci, apatia, zmiany osobowości, dezorientacja czy utrata umiejętności wykonywania czynności dnia codziennego. Wraz z rozwojem choroby osoba chora staje się coraz bardziej niesamodzielna i wymaga coraz większej opieki osób drugich.

Przyczyny demencji są różnorodne. Znaczący odsetek zachorowań na demencję związany jest z postępującymi schorzeniami neurodegeneracyjnymi – np. choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona. Demencja może się także rozwinąć na skutek przebytych urazów, problemów naczyniowych (demencja naczyniowa) bądź może być spowodowana długotrwałym, silnym stresem. Może być także powiązana ze stylem życia, np. nadużywaniem alkoholu, co znacząco wpływa na ryzyko wystąpienia demencji w przyszłości.

Demencja jest chorobą nieuleczalną, jednak wczesna diagnoza oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia daje realne szanse na poprawę jakości życia pacjenta oraz wydłużenie czasu samodzielności. W celu spowolnienia rozwoju choroby oraz łagodzenia objawów stosuje się między innymi preparaty, które zwiększają stężenie acetylocholiny, czyli niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania mózgu neuroprzekaźnika. Oprócz wdrożenia farmakoterapii bardzo ważnym jest dbanie, aby senior jak najdłużej pozostawał aktywny intelektualny. W tym celu stosuje się różnego rodzaju ćwiczenia pamięciowe i umysłowe jak choćby rozwiązywanie krzyżówek, rebusów, wykreślanek, czy czytanie książek.

Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej w Care Experts

Zobacz podobne artykuły:
Demencja czyli otępienie – miniprzewodnik
Demencja – objawy
Pielęgnowanie pacjenta z demencją
Opieka nad osobą z demencją

Bibliografia

Kołaczkowski Marcin, Otępienie – możliwości leczenia zaburzeń kognitywnych i niekognitywnych, Ogólnopolska konferencja lekarsko – farmaceutyczna „Bezpieczna Farmakoterapia”, Kraków 2016, http://www.salusint.com.pl/pub/File/M_Ko%C5%82aczkowski%20-%20Wyklad-2016-11-18-v2(1).pdf

Pietrzak-Kusik Hanna, Demencja. Metody oddziaływań poza farmakologicznych, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (42) 2015, str. 28- 35, http://www.przeglad.amp.edu.pl/uploads/2015/1/28_1_42_2015.pdf

Siga Olga, Piotrowicz Karolina, Wizner Barbara, Co nowego na temat otępienia – przegląd najnowszych danych z piśmiennictwa, Gerontologia Polska, tom 22, nr 1, str. 24-30, https://gerontologia.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/2014-01-4.pdf