Leczenie odleżyn

Długotrwałe unieruchomienie pacjenta w łóżku może doprowadzić do szeregu powikłań, także do powstania odleżyn. Na ich powstanie narażone są szczególnie osoby starsze, niepełnosprawne oraz przewlekle i terminalnie chore. Zgodnie z międzynarodową definicją NPUAP-EPUAP odleżyna jest uszkodzeniem skóry i/lub głębszej tkanki, które najczęściej pojawia się na wypukłości kostnej, co spowodowane jest uciskiem lub połączeniem ucisku i rozrywania. Współcześnie, mimo poznania przyczyn powstawania, mechanizmów ich tworzenia oraz umiejętności oceny czynników ryzyka i wprowadzenia zasad profilaktyki odleżyn, pojawiają się one u pacjentów. Jak wygląda leczenie odleżyn?

Odleżyny – podstawowe informacje
Domowe sposoby leczenia odleżyn
Chirurgiczne leczenie odleżyn
Stosowane preparaty
Podsumowanie

Odleżyny – podstawowe informacje

Odleżyny powodują u pacjenta wiele bólu, cierpienia i dodatkowych komplikacji. Niezmiernie ważnym jest, aby jak najszybciej zostały podjęte odpowiednie działania. Leczenie odleżyn powinno być realizowane zgodnie ze wskazaniami lekarza oraz pod jego nadzorem. Odleżyny w znaczący sposób wpływają na obniżenie jakości komfortu życia pacjentów, a proces ich leczenia nie rzadko jest procesem długotrwałym. Dlatego, w przypadku pacjentów długotrwale unieruchomionych niemizernie ważna jest profilaktyka przeciwodleżynowa, która obejmuje przede wszystkim: częstą zmianę pozycji ciała (najlepiej co 2 h), stosowanie materacy przeciwodleżynowych, stosowanie właściwiej, pełnowartościowej diety (wysokobiałkowej, wysokokalorycznej).

Zastosowanie odpowiedniego leczenia odleżyn uzależnione jest w dużej mierze od tego w jakim stadium zaawansowania jest rana. Najczęściej stosowaną klasyfikacją odleżyn jest 5 stopniowy podział wg Torrance’a.

• Stopień 1 – dotyczy blednących zaczerwienień. Lekki ucisk na zmienione miejsce powoduje zblednięcie zaczerwienia – oznacza to, iż mikrokrążenie nie zostało jeszcze uszkodzone.
• Stopień 2 – dotyczy nieblednących zaczerwienień. Następuje uszkodzenie mikrokrążenia, zapalenie i obrzęk tkanek. Na tym etapie może pojawić się powierzchniowy obrzęk, pęcherze, uszkodzenia naskórka oraz ból.
• Stopień 3 – następuje uszkodzenie pełnej grubości skóry aż do granicy z tkanką podskórną. Na tym etapie brzegi rany są dobrze odgraniczone, otoczone rumieniem i obrzękiem, zaś dno rany wypełnione jest czerwoną ziarniną bądź żółtymi masami rozpadających się tkanek.
• Stopień 4 – rana obejmuje uszkodzenie skóry i tkanek podskórnych. Najczęściej brzeg odleżyny jest widocznie odgraniczony, jednak martwica może dotyczyć także tkanek otaczających, zaś dno rant może być pokryte czarnobrązową bądź żółtą martwicą.
• Stopień 5 – uszkodzenie dochodzi przez powięź aż do mięśni, stawów, kości oraz innych struktur podporowych, co prowadzi do martwicy.

Domowe sposoby leczenia odleżyn

Podczas leczenia odleżyn w warunkach domowych należy zastosować się do kilku podstawowych zasad pielęgnowania skóry.

• Skóra pacjenta powinna być myta codziennie przy użyciu ciepłej wody oraz delikatnych środków oczyszczających, które nie doprowadzą do wysuszenia skóry, doskonale sprawdza się mydło o pH 5,5 czy szare mydło.
• Skóra po wszystkich czynnościach pielęgnacyjnych i higienicznych powinna być dokładnie osuszona.
• Miejsca narażone na ucisk po każdej kąpieli powinno być oklepywane uwypukloną dłonią o złączonych palcach.
• Należy zadbać, aby nie wysuszać skóry pacjenta.
• Należy zadbać o prawidłowe nawilżenie skóry poprzez jej natłuszczenie, dobrze sprawdzają się w tym takie preparaty jak oliwka, Linomag, 0,5% Krem Propolisowy, Alantan czy maść cynkowa. Ważnym jest aby nie używać środków osuszających czy pudrów, gdyż mogą one stworzyć pewnego rodzaju skorupę, co sprzyja rozwojowi odleżyn.
• Zarówno bielizna osobista, jak i pościelowa, powinna być wykonana z materiałów naturalnych, nie krochmalonych, które nie posiadają guzików, szwów czy zgrubień.

Warto również zaopatrzyć się w sprzęt pomocniczy, który pomaga w procesie leczenia odleżyn oraz minimalizuje możliwości powstania nowych.

• Stosowanie materacy przeciwodleżynowych, wyróżnia się dwa rodzaje – materace statyczne i dynamiczne. Statyczne materace przeciwodleżynowe sprawiają, iż możliwe jest równomierne rozłożenie ciężaru ciała na dużą powierzchnię, a tym samym zapobiegają skupieniu się nacisku na określonych częściach ciała. Dynamiczne materace przeciwodleżynowe zmiennociśnieniowe skonstruowane są z poszczególnych komór, do których naprzemiennie wtłaczane jest powietrze przy pomocy pneumatycznej pompy. Dzięki temu mechanizmowi ciało podlega masażowi i zwiększa się ukrwienie tych części ciała, które stykają się z materacem.
• W celu odciążanie tych części ciała, które najbardziej narażone są na ucisk stosuje się poduszki przeciwodleżynowe, wałki czy kliny. Akcesoria te wykonywane są najczęściej z pianki poliuretanowej, niekiedy wypełnione są siemieniem lnianym bądź kulkami styropianu. Na rynku dostępne są również poduszki zmiennociśnieniowe, których mechanizm jest analogiczny jak w przypadku materacy zmiennociśnieniowych.

Obok prawidłowej pielęgnacji skóry oraz stosowania sprzętu specjalistycznych w domowym leczeniu odleżyn istotnym jest aby pacjent stosował odpowiednią dietę. W procesie leczenia odleżyn niezmiernie ważnym jest spożywanie większej ilości białka. Produkty bogate w cynk czy selen wykazują działania zapobiegające infekcjom, a także biorą udział w procesie gojenia się ran.

Chirurgiczne leczenie odleżyn

W przypadku zaawansowanej odleżyny, IV i V stopnia koniecznym może być wprowadzenie leczenia chirurgicznego. Martwica może obejmować część, a nawet całość odleżyny. W przypadku głębokich ran może dochodzić do jej „zalewania” wysiękiem z kieszeni oraz zachyłków rany. Zalecanym wtedy postępowaniem leczniczym jest oczyszczenie chirurgiczne rany.

Stosowane preparaty

W leczeniu odleżyn stosowane są różne preparaty. Wybór odpowiedniego procesu leczenia oraz stosowanych preparatów zawsze powinien być uzgodniony z lekarzem. Współcześnie produkowane opatrunki stosowane w leczeniu odleżyn można podzielić na kilka zasadniczych grup.

• Półprzepuszczalne błony poliuretanowe, posiadają właściwości, które przepuszczają gazy i parę wodną, tamują bakterie i inne zanieczyszczenia, są samoprzylepne, cienkie i elastyczne, utrzymują się na ranie do 14 dni.
• Opatrunki poliuretanowe utrzymywane są na ranie do 5 dni, najczęściej stosowane są w leczeniu odleżyn II, III i IV stopnia.
• Opatrunki hydrokoloidowe, wytwarzane są w formie płytek oraz pasty. Preparaty te chronią tkanki przed wyschnięciem i ochłodzeniem oraz urazami mechanicznymi. Dzięki lekko kwaśnemu środowisku umożliwiają zahamowanie rozwoju drobnoustrojów w ranie. Przeważnie utrzymują się na ranie od 3 do 7 dni.
• Opatrunki hydrofiberowe, zmieniane są w zależności od potrzeb.
• Hydrożele umożliwiają uwodnienie tkanek martwiczych oraz znacząco przyspieszają proces oczyszczania rany, stosowane są przede wszystkim na niewielkiej głębokości odleżyn II, II, niekiedy IV stopnia, mogą pozostać w ranie 3 dni.
• Gąbki poliuretanowe.
• Dekstranomery posiadają dużą zdolność pochłaniania wysięgu. Mogą pozostawać w ranie od 24 do 48 godzin, stosowane są w leczeniu głębokich odleżyn IV i V stopnia.
• Opatrunki alginianowe zbudowane są z warstwy wewnętrznej odpowiedzialnej za utrzymanie wilgotnego środowiska, oraz wodoodporną zewnętrzną, która działa antybakteryjnie. Wymienia się co 7 dni, najczęściej stasowane są w odleżynach II, III i IV stopnia.
• Opatrunki ze srebrem aktywnym.
• Inne/mieszane.

Istnieje model leczenia odleżyn uzależniony od etapu gojenia się ran, potocznie określany jest systemem kolorowym.

• Rany „czarne” charakteryzują się czarnym, niekiedy brązowanym kolorem spowodowanym suchą martwicą. Najczęściej są to odleżyny IV i V stopnia. W przypadku takich ran koniecznym może być wdrożenie leczenia chirurgicznego, które polega na oczyszczeniu rany z martwicy. Coraz częściej w leczeniu takich ran jest stosowane jest także leczenie przy pomocy larw muchy Lucilla sericata (tzw. biochirurgia). Najczęściej stosowanymi opatrunkami są hydrożele (ich działanie sprzyja zmiękczeniu martwicy oraz oczyszczeniu odleżyny). Równie skutecznym są także hydrokoloidy w postaci pasty i płytki.
• Rany „żółte” charakteryzują się barwą żółtą, niekiedy przechodzącą w biel – spowodowane jest to nagromadzeniem mas komórek głównie tkanki tłuszczowej podskórnej. W leczeniu tego rodzaju odleżyn dobrze sprawdzają się opatrunki alginianowe, hydrokoloidy i dekstranomery.
• Rany „czerwone” określają ziarninowanie, a więc fazę wzrostu komórkowego. W związku z dużą ilością wysięku z rany często stosowane są opatrunki alginianowe. Tego typu odleżyny wymagają pokrycia dodatkowym opatrunkiem pokrywającym np. poliuretanowym. Dobrze sprawdzają się opatrunki Versivia XC, które utrzymują optymalny bilans wilgoci.
• Rany „różowe” dotyczą ostatniego etapu gojenia się, które określane jest jako naskórkowanie. Ważnym jest pobudzenie tego procesu oraz ochrona rany. W przypadku ran „różowych” często stosowane są żele hydrokoloidowe pokryte np. opatrunkami poliuretanowymi. Dzięki niezwykle cienkiej warstwie aktywnej, która ma właściwości pochłaniające hydrokoloidy mogą być stasowane nawet w przypadku ran naskórkujących umiarkowanie wydzielających.

Podsumowanie

Pacjenci długotrwale unieruchomieni są szczególnie narażeni na powikłania jakim są odleżyny, Powstają w wyniku miejscowego niedokrwienia, którego przyczyną jest długi ucisk na naczynia krwionośne. Współcześnie wyróżniamy pięć stopniu rozwoju odleżyn, uzależnionych od stopnia ich zaawansowania.

Leczenie odleżyn zależne jest w dużej mierze od stopnia jej zaawansowania. Zastosowane opatrunki powinny być skonsultowane z lekarzem, którzy po obejrzeniu odleżyny będzie mógł zarekomendować odpowiednią ścieżkę leczenia. W przypadku niezaawansowanych odleżyn często wystarczy leczenie domowe – ukierunkowane na usunięcie niekorzystnych czynników, które przyczyniają się do ich powstania oraz zastosowaniu specjalistach opatrunków. W przypadku odleżyn IV i V stopnia niekiedy konieczne jest wdrożenie leczenia chirurgicznego.

W domowym leczeniu oprócz stosowania opatrunków ważne jest aby pamiętać o kilku prostych zasadach. Przede wszystkim należy dbać o częste zmiany pozycji ciała. Warto także zastosować materac przeciwodleżynowy, poduszki przeciwodleżynowe czy wałki, które odciążają typowe miejsca gdzie powstają odleżyny. Równie ważne jest zwrócenie uwagi na odpowiednią bieliznę pościelową oraz pacjenta – prześcieradło powinno być równo rozłożone, a ubranie pozbawione szwów, guzików oraz wykonane z naturalnych materiałów. Należy także zapewnić pacjentowi odpowiednią, dobrze zbilansowaną, bogatą w białko dietę.

Zastosowanie tych zasad znacząco zmniejsza możliwości powstania odleżyn, a także sprzyja procesowi ich leczenia kiedy już się pojawiły.

Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej w Care Experts

Zobacz podobne artykuły:
Odleżyny – leczenie i profilaktyka
Przyczyny odleżyn

Bibliografia

Odleżyny – zapobieganie i leczenie. Krótki przewodnik po produktach Coloplast. https://www.coloplast.pl/Global/Poland/ULOTKI%20PDF/WSC/odlezyny%20przewodnik.pdf

Poradnik Dla Pacjentów i ich rodzin – profilaktyka zapobiegania odleżynom. https://www.mcz.pl/media/PageElement/488/56de7d954aa3b.pdf

Profilaktyka odleżyn. Podręczny przewodnik. https://www.epuap.org/wp-content/uploads/2016/10/qrg_prevention_in_polish.pdf

Kazimierczak G., Puchalski Z., Szwarc-Woźniak J., Rola pielęgniarki w leczeniu i profilaktyce odleżyn [w:] Rola pielęgniarki w procesie pielęgnowania pacjentów w zależności od jednostki chorobowej, Zeszyty Naukowe Nr 49, Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży, Łomża 2013.

Polak A., Jureczek L., Gołaszewska E., Walczak A., Buciak E., Leczenie odleżyn i ran przewlekłych za pomocą elektrostymulacji wysokonapięciowej, Fizykoterapia 2, 2014. https://www.researchgate.net/profile/Polak_Anna/publication/263953001_LECZENIE_ODLEZYN_I_RAN_PRZEWLEKLYCH_ZA_POMOCA
_ELEKTROSTYMULACJI_WYSOKONAPIECIOWEJ_OPIS_PRZYPADKOW_HIGH-VOLTAGE_ELECTRICAL_STIMULATION_IN_THE_TREATMENT_OF_PRESSURE
_ULCERS_AND_CHRONIC_WOUNDS_CASE_STUDIE/links/00b7d53c662766fd76000000/LECZENIE-ODLEZYN-I-RAN-PRZEWLEKLYCH-ZA-POMOCA-ELEKTROSTYMULACJI-WYSOKONAPIECIOWEJ-OPIS-PRZYPADKOW-HIGH-VOLTAGE-ELECTRICAL-STIMULATION-IN-THE-TREATMENT-OF-PRESSURE-ULCERS-AND-CHRONIC-WOUNDS-CASE-STUDIE.pdf

Rother B., Poradnik dla Pacjenta „Odleżyny”, Brzesko 2019. http://www.spzoz-brzesko.pl/wp-content/uploads/2019/07/Profilaktyka-odle%C5%BCyn.pdf

Sopata M., Tomaszewska E., Łuczak J., Aktualne sposoby zachowawczego leczenia odleżyn, Nowiny Lekarskie 2008, 77, 1, 36-40. https://jms.ump.edu.pl/uploads/2008/1/36_1_77_2008.pdf

Sopata M., Łuczak J., Profilaktyka i leczenie zachowawcze odleżyn (cz. 1). http://convatec.com.pl/download/profilaktyka_leczenie_1.pdf