Udar mózgu – przyczyny

Udar mózgu stanowi społeczny problem nie tylko w krajach o niskim poziomie uprzemysłowienia, ale także w krajach wysokorozwiniętych. Definiowany jest jako nagły deficyt neurologiczny, a jako przyczynę udaru mózgu wskazuje się niedokrwienie ośrodkowego układu nerwowego lub krwotok. Choroba ta zajmuje trzecią pozycję – zaraz po schorzeniach układu krążenia i chorobach nowotworowych – wśród przyczyn zgonów. Szacuje się, iż rocznie na udar mózgu zapada około 15 mln osób, zaś około 5 mln z nich umiera.

Czym jest udar mózgu?
Niedokrwienny udar mózgu – przyczyny
Krwotoczny udar mózgu – przyczyny
Czynniki ryzyka powstania udaru mózgu
Podsumowanie

Czym jest udar mózgu?

Zgodnie z definicją opracowaną przez Światową Organizację Zdrowia udar mózgu jest zespołem klinicznym, który charakteryzuje się nagłym wystąpieniem objawów ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń czynności mózgu, które utrzymują się (jeżeli wcześniej nie spowodują zgonu) dłużnej niż 24h i nie maja innej przyczyny, niż naczyniowa. Udar mózgu stanowi jedną z podstawowych przyczyn chorobliwości, umieralności, a także niepełnosprawności psychofizycznej osób po 50. roku życia. Choroba ta dotyka najczęściej osoby po 60. roku życia (dotyczy około 80% zachorowań). Należy jednak pamiętać, że może wystąpić u pacjentów w każdym wieku. Z dostępnych danych wynika, iż w Polsce udar mózgu dotyka rocznie około 75 tysięcy osób, z czego co czwarty pacjent umiera w ciągu miesiąca, zaś 1/3 pozostaje osobami niepełnosprawnymi.

Udar mózgu stanowi zespół objawów neurologicznych, które powstają w wyniku nagłego zaburzenia dopływu krwi do mózgu. Dochodzi do niego, kiedy duża tętnica, która doprowadza krew do mózgu bądź mała tętniczka wewnątrzmózgowa ulegną zwężeniu, zamknięciu czy pęknięciu – w konsekwencji czego nie doprowadzając krwi do określonego obszaru mózgu. W przypadku kiedy dochodzi do znacznego zwężenia lub zamknięcia tętniczki prowadzi to do udaru niedokrwiennego, nazywanego także zawałem mózgu. U pacjentów, u których tętniczka pęknie i w konsekwencji dojdzie do rozlania krwi w pewnym obszarze mózgu mówimy o udarze krwotocznym, określanym także jako krwotok mózgowy, zaś przez samych pacjentów określany potocznie mianem „wylewu”.

Należy zaznaczyć, iż udar mózgu jest bardzo poważnym zagrożeniem życia, a im szybciej pacjent trafi pod opiekę lekarzy i tym samym otrzyma specjalistyczną i szybką pomoc, tym ma większe szanse na przeżycie oraz uniknięcie niepełnosprawności. Z dostępnych danych wynika, iż w krajach rozwiniętych śmiertelność pacjentów po udarze mózgu wynosi od 10 do 20%, zaś u około 2/3 dochodzi do trwałego upośledzenia sprawności – około 70% pacjentów ma problemy z chodzeniem, zaś około 30% utrzymuje się znaczne upośledzenie ruchowe, w konsekwencji czego wymagają stałej opieki osób drugich. Według statystyk jedynie około 25% pacjentów po udarze może powrócić do sprawności.

Niedokrwienny udar mózgu – przyczyny

Najczęściej występującą postacią udaru mózgu jest udar niedokrwienny – dotyczy około 70-80% pacjentów. Mechanizm powstania niedokrwiennego udaru mózgu dotyczy znaczącego zwężenia lub całkowitego zamknięcia światła tętnicy, która doprowadza krew do mózgu. Wyróżnia się trzy podstawowe przyczyny zwężenia/zamknięcia światła tętnicy:

• Zakrzep dużej tętnicy – powiązany jest bezpośrednio z miażdżycą naczyń krwionośnych. Miażdżyca (z grec. athero – kasza i scleriosis – twardnieć) polega na pogrubieniu i stwardnieniu ścian tętnic poprzez odkładania się substancji tłuszczowych (cholesterolu) oraz wapnia w błonie środkowej naczynia, a przez to zwężeniu światła tętnicy. Z wielu przeprowadzonych badań wynika, iż proces miażdżycowy rozpoczyna się od uszkodzenia śródbłonka, czyli cieniutkiej warstwy, która wyściela tętnice od środka. Do najważniejszych czynników, które mogą wpłynąć na uszkodzenie śródbłonka zalicza się: podwyższone ciśnienie krwi, wysoki poziom cholesterolu, podwyższony poziom glukozy, czy też palenie papierosów. Poprzez to mikrouszkodzenie tłuszcze i inne substancje przedostają się do grubszej warstwy tętnicy, gdzie się osadzają, zaś wokół nich zaczynają pojawiać się różne komórki zapalne. W tym miejscu tętnica staje się mniej elastyczna, stwardniała, pogrubiona, a jej światło zostaje zwężone, co może prowadzić do owrzodzenia, w którym łatwo osadza się skrzeplina. W sytuacji, gdy w miejscu zwężenia dojdzie do powstania skrzepliny krwi, jej oderwany fragment płynący z prądem krwi może stanowić przyczynę zamknięcia mniejszej tętnicy. Taka skrzeplina może doprowadzić do całkowitej niedrożności tętnicy.
• Uszkodzenie małych tętniczek – usztywnienie, zwężenie a niekiedy pełna niedrożność małych tętniczek często powodowana jest nadciśnieniem tętniczym oraz cukrzycą. Dochodzi wówczas do małych obszarów niedokrwiennych mózgów, tzw. małych zawałów. W przypadku kiedy u pacjentów nie dochodzi do uregulowania poziomu cukru oraz ciśnienia krwi powstają nieustannie nowe obszary niedokrwienne, które z kolei pogłębiają stan niesprawności osoby chorej.
• Udar mózgu w wyniku zatoru pochodzącego z serca – w przebiegu niektórych chorób serca, w jego wnętrzu może powstać skrzeplina krwi, która oderwana wraz z prądem krwi może dopłynąć do tętniczki mózgowej. Konsekwencją tego może być jej zamknięcie, co prowadzi do udaru mózgu. Jednym z dość powszechnych schorzeń serca (niemal 400 000 osób w Polsce), które sprzyjają powstawaniu skrzeplin w sercu jest migotanie przedsionków. Choroba ta może mieć charakter napadowy bądź utrwalony. Według badań ryzyko wystąpienia udaru mózgu wśród pacjentów chorujących na migotanie przedsionków wzrasta od 5/7 razy.

Krwotoczny udar mózgu – przyczyny

Wyróżnia się dwa typy udaru krwotocznego mózgu.

• Krwotok śródmózgowy stanowi około 15% wszystkich udarów. Dochodzi do niego w wyniku pęknięcia ściany tętniczki mózgowej. Pęknięcie najczęściej dotyczy tętniczki wcześniej uszkodzonej przez nieleczoną cukrzycę i nadciśnienie tętnicze. Pęknięciu towarzyszy także przeważnie wysoki poziom ciśnienia krwi, tzw. skok ciśnienia. Zdecydowanie rzadszą przyczyną występowania krwotoku jest zaburzenie krzepnięcia krwi.
• Krwotok podpajęczynówkowy zwykle występuje u młodszych osób, między 40. a 50. rokiem życia. Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów tej postaci udaru krwotocznego jest nagły i niezwykle silny ból głowy. Krwotok podpajęczynówkowy stanowi około 5% wszystkich udarów i uznawany jest przez lekarzy jako jeden z najniebezpieczniejszych. Mechanizm jego powstania polega na wylaniu się krwi do przestrzeni otaczającej mózg. Pęknięcie światła tętniczki spowodowane jest najczęściej wrodzonym jej rozszerzeniem, tzw. tętniakiem.

Czynniki ryzyka powstania udaru mózgu

Istnieje kilka czynników, które znacząco mogą podnieść ryzyko wystąpienia udaru mózgu. Można je podzielić na te, które są modyfikowalne oraz te, które poddają się działaniom prewencyjnym.

Czynnikami niepodlegającymi modyfikacjom są:

• wiek;
• płeć (badania wykazały że na udar narażeni są nieznacznie bardziej narażeni mężczyźni niż kobiety);
• uwarunkowania genetyczne.

Czynnikami modyfikowalnymi są:

• nadciśnienie tętnicze;
• podwyższony poziom cholesterolu we krwi;
• cukrzyca;
• choroby serca;
• palenie papierosów;
• nadużywanie alkoholu;
• nadwaga i otyłość.

Podsumowanie

Udar mózgu jest jednym z najniebezpieczniejszych schorzeń. Zajmuje niechlubną trzecią pozycję pod względem śmiertelności pacjentów. Jest to nagły deficyt neurologiczny, który spowodowany jest niedokrwieniem ośrodkowego układu nerwowego lub krwotokiem. Wyróżnia się dwa główne typy udarów mózgu – niedokrwienny i krwotoczny. Udar niedokrwienny dotyczy pacjentów, u których doszło do zwężenia światła tętnicy, przez co krew nie jest w stanie dopłynąć o struktur mózgu. W przypadku udaru krwotocznego dochodzi do pęknięcia ściany tętnicy, co powoduje wylanie się krwi do mózgu. Udar mózgu występuje głównie u osób po 60. roku życia, jednak może dojść do niego także u osób w młodszym wieku. Czynnikami, które mają realny wpływ na zwiększenie ryzyka wystąpienia udaru są: nieleczone lub nieprawidłowe leczone nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, wysoki poziom cholesterolu, ale także niezdrowy tryb życia – czyli palenie papierosów, nadużywanie alkoholu czy otyłość.

Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej w Care Experts

Zobacz podobne artykuły:
Udar mózgu – miniprzewodnik
Rehabilitacja po udarze mózgu
Udar mózgu – objawy i czynniki ryzyka
Udar mózgu – pierwsza pomoc

Bibliografia

Błaszczyk Barbara, Czernecki Remigiusz, Prędota-Panecka Helena, Profilaktyka pierwotna i wtórna udarów mózgu, Studia Medyczne 2008; 9: 71-75, https://studiamedyczne.ujk.edu.pl/doc/SM_tom_9/Profilaktyka%20pierwotna%20i%20wtorna%20udarow%20mozgu.pdf

Rajewski Paweł, Rajewski Piotr, Waleśkiewicz Karolina, Etiologia, diagnostyka i leczenie zespołu antyfodfolipidowego jako rzadkiej przyczyny udaru mózgu, Udar Mózgu 2006, tom 8, nr 2, 76-80 https://core.ac.uk/download/pdf/268464424.pdf

Strepikowska Agnieszka, Buciński Adam, Udar mózgu – czynniki ryzyka i profilaktyka, Postępy Farmakoterapii tom 65, nr 1, 2009, 46-50 https://www.ptfarm.pl/pub/File/FP/1_2009/07%20udar%20mozgu.pdf

Wawrzyniak Sławomir, Wawrzyniak Katarzyna, Wpływ wybranych czynników społeczno demograficznych na przebieg udaru niedokrwiennego mózgu, Udar Mózgu 2006, tom 8, nr 1, 22-27, https://core.ac.uk/download/pdf/268464364.pdf

Co warto wiedzieć o mózgu. Poradnik dla pacjentów, ich rodzin i wszystkich zainteresowanych, http://www.fum.info.pl/esp/resources/download/podrecznik.pdf