Rehabilitacja po udarze mózgu

Udar mózgu jest pierwszą przyczyną zgonów i plasuje się wysoko na liście przyczyn nabywania niepełnosprawności. Dlatego rehabilitacja po udarze mózgu – zarówno niedokrwiennym, jak i krwotocznym jest tak ważna – ponieważ odpowiednio wcześnie wdrożona może znacząco te ryzyka ograniczyć.

Dlaczego rehabilitacja po udarze jest ważna?
Jak szybko podjąć rehabilitację po udarze?
Zasady postępowania w rehabilitacji poudarowej
Jak długo trwa rehabilitacja po udarze?
Rehabilitacja w szpitalu
Rehabilitacja po udarze w domu
Rehabilitacja w wyspecjalizowanych ośrodkach
Kinezyterapia w rehabilitacji poudarowej
Fizykoterapia po udarze
Rehabilitacja po udarze mózgu – układanie chorego
Efekty rehabilitacji
Koszty
Sprzęt w rehabilitacji po udarze
Rehabilitacja po udarze – najczęstsze błędy
Świadczenia w chorobie

Dlaczego rehabilitacja po udarze jest ważna?

czyli o wpływie udaru na stan zdrowia i funkcjonowanie chorego

W wyniku udaru mózgu pojawiają się objawy takie jak:

• zaniki mowy,
• zaniki pamięci,
• paraliż połowy ciała, niedowład kończyny górnej lub dolnej,
• zaburzenia równowagi,
• zbyt obszerne ruchy wykonywane zdrową ręką,
• trudności w przełykaniu,
• niemożność wykonania celowego ruchu,
• nierozumienie wypowiadanych słów i inne.

Udar zmienia sylwetkę. Dla „udarowców” charakterystyczne jest boczne zgięcie tułowia. Obserwujemy także: rękę zaciśniętą w pięść, opadającą; bark skierowany do tyłu i w dół; ramię skierowane do wewnątrz i przywiedzione; stopę zgiętą ku dołowi, opadającą i inne.

Można więc sobie wyobrazić, że po udarze samodzielność pacjenta ulega drastycznemu obniżeniu. Zwykłe codzienne czynności: mycie się, ubieranie, jedzenie stają się niemożliwe do wykonania, a pacjent wymaga całodobowego wsparcia.

Rehabilitacja po udarze jest więc konieczna do poprawy jakości życia osoby dotkniętej udarem, ponieważ taki stan uniemożliwia normalne czy nawet względnie samodzielne funkcjonowanie.

Rehabilitacja po udarze jest możliwa dzięki plastyczności mózgu. Nieuszkodzone części przy odpowiednich ćwiczeniach, mogą przejąć częściowo lub całkowicie działania, za które była odpowiedzialna zaatakowana część. Najlepsze efekty daje wówczas, gdy wprowadzona jest od pierwszej doby hospitalizacji.

Jak szybko podjąć rehabilitację po udarze?

Rehabilitacja po udarze powinna zacząć się jak najszybciej. Najlepiej jeszcze w szpitalu – po osiągnięciu stanu stabilności pacjenta. Należy bowiem zniwelować zagrażające powikłania: zachłystowe zapalenie płuc, odleżyny, zator płucny.

Prawie 30%, czyli 21 tys. chorych kwalifikuje się do wczesnej rehabilitacji, niestety tylko u 13 tysięcy z nich zostaje ona wdrożona. Tymczasem celem wczesnej rehabilitacji (tzn. rozpoczętej już w pierwszej-drugiej dobie po zgłoszeniu się do szpitala!) jest przywrócenie jak najszybciej funkcji motorycznych i poznawczych osoby dotkniętej atakiem.

Brak wsparcia i formalności wydłużają ryzykownie okres, w którym chory powinien uczyć się radzenia sobie z niepełnosprawnością, bycia samodzielnym i w dobrej kondycji psychicznej. Warto dodać, że według Deklaracji Helsingborskiej podpisanej przez Polskę, wczesną rehabilitacją po udarze należy obłożyć wszystkich pacjentów po udarze, „bez wstępnej selekcji”.

Zasady postępowania w rehabilitacji poudarowej

Ustalone zasady postępowania po udarze obejmują:

• wczesne rozpoznanie udaru,
• szybką hospitalizację (najlepiej w ciągu 2. godzin),
• intensywną opiekę medyczną w stanach zagrożenia życia,
• szybkie rozpoznanie rodzaju udaru i podjęcie odpowiedniego leczenia,
• rehabilitację,
• zapobieganie powtórzeniu się udaru mózgu.

Jak długo trwa rehabilitacja po udarze?

Czas rehabilitacji po udarze zależy od wielu czynników. Wśród nich można wymienić: czas trafienia pacjenta do szpitala, stopień i rodzaj udaru, poziom komunikatywności chorego w kontakcie ze specjalistami i bliskimi, wiek pacjenta i choroby towarzyszące.

Rehabilitacja po udarze przebiega etapami:

1. Okres profilaktyki funkcjonalnej, rehabilitacja szpitalna: 1-14-21 dni
   Profilaktyka funkcjonalna ma jak najlepiej przygotować dany narząd ruchu do odzyskania pełnej sprawności (stąd zmienianie pozycji chorego i m.in. dbanie o brak odleżyn, zakażeń układu moczowego, unikanie podwichnięcia stawu barkowego)
2. Okres rehabilitacji funkcjonalnej: od 2-3 tygodni, do roku – dwóch lat
   Rehabilitacja funkcjonalna to indywidualnie dobrana terapia, z założenia bezbolesna i ukierunkowana na wskazany przez pacjenta problem
3. Okres adaptacji, rehabilitacja środowiskowa: od roku- dwóch lat do 2- 5 lat

Innym podziałem będą etapy związane z okresami udaru:

1. Okres wiotkości: do 3 tygodni
   wiotkość to ogólny stan niedowładu osoby zaraz po wystąpieniu udaru (ważne jest odpowiednie układanie pacjenta, by zapobiec deformacjom i spastyczności)
2. Okres spastyczności: od pół roku do roku
   spastyczność to zaburzenia dróg ruchowych za sprawą wzmożonego napięcia mięśni. Charakteryzuje ją nieprawidłowe ułożenie ręki lub nogi osoby po udarze oraz trudności z koordynacją ruchów lub ruchami precyzyjnymi.
3. Okres względnego wyzdrowienia: od roku do końca życia

Rehabilitacja po udarze mózgu w szpitalu

Rehabilitacja wczesna, gdy chory przebywa w szpitalu dobę-dwie powinna być wdrożona szybko i intensywnie. Najlepiej, gdy rehabilitacja po udarze jest stosowana 3-4 razy dziennie, minimum 20 minut. Oddział neurologiczny, na który następnie trafia pacjent, pozwala na dobranie indywidualnej terapii.

Nad programem powinien pracować zespół specjalistów: lekarz, pielęgniarka, fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy, logopeda i psycholog kliniczny (neuropsycholog).

Jeśli chodzi o leczenie farmakologiczne, to w walce ze spastycznością stosuje się zastrzyki z toksyny botulinowej do napiętych mięśni. Od 2014 roku terapia ta jest refundowana.

Rehabilitacja po udarze w domu

Kiedy kończy się hospitalizacja, chory po ataku udarowym wraca do domu, chyba że od razu ma możliwość pobytu w specjalistycznym ośrodku.

Rehabilitacja po udarze w warunkach domowych wymaga wcześniejszego przygotowania otoczenia. W pokoju, gdzie będzie przebywała bliska osoba, temperatura powinna wynosić około 20 stopni Celsjusza.

Łóżko – najlepiej szpitalne (można je wypożyczyć) – powinno mieć wysokość ok. 64 cm. Kółka doczepione do ramy łóżka, a także ruchome wezgłowie i drabinka przyłóżkowa będą bardzo pomocne w opiece nad chorym. Szafeczkę podręczną powinno się ustawić po stronie porażonej części ciała. W ten sposób, sięganie po kubek czy okulary będzie jednocześnie ćwiczeniem.

Specjalny materac i pielęgnacja skóry uchronią przed odleżynami. Z kolei różne pomoce (wałki, piłki, taśmy itp.) nadają się do realizowania ćwiczeń rehabilitacyjnych – samodzielnych lub pod okiem rehabilitanta.

Konieczne będzie przygotowywanie rozdrobnionych lub płynnych posiłków ze względu na problemy z przełykaniem osoby po udarze. Aż 50%-80% osób po udarze ma z tym problemy. Również odpowiednie nawodnienie chorego jest obowiązkowe, tak jak i oklepywanie z wydzieliny, by uniknąć zapalenia płuc.

Rodzinie, w której bliska osoba wymaga rehabilitacji po udarze na pewno przyda się też wsparcie psychologiczne oraz czynna pomoc szerszego grona rodzinnego.

Indywidualnie dobrane ćwiczenia do rehabilitacji po udarze zleca lekarz, a przeprowadza je rehabilitant. Część z nich bliscy mogą samodzielnie wykonywać z chorym:
Wśród ćwiczeń wymienić można:

Ćwiczenia ruchowe po udarze:

• gimnastyka poranna
• zmiany pozycji ciała,
• łagodne zgięcia głowy,
• prostowanie i zginanie kończyn,
• nawracanie i odwracanie kończyn w stawach
• siadanie na łóżku,
• próby chodzenia (ważne: należy usunąć z drogi dywany, maty, kable).

Ćwiczenia poznawcze:

• komunikowanie się (np. poprzez tablicę z literkami do wskazywania),
• próby pisania zdrową ręką
• łączenie liniami kropek tak, by powstały figury geometryczne
• ćwiczenia słowne (też pod opieką logopedy) – aplikacje z ćwiczeniami logopedycznymi, rebusy, krzyżówki, wypowiadanie głosek i sylab, kończenie słów po opiekunie

Inne ćwiczenia:

• ćwiczenia oddechowe,
• nauka czynności życia codziennego
• trening pęcherza (zaraz po wystąpieniu udaru następuje zatrzymanie moczu,

Rehabilitacja po udarze w wyspecjalizowanych ośrodkach

Do ośrodków z programem poudarowym, część pacjentów trafia z oddziałów neurologicznych, jednak dużo osób musi długo czekać na wolne miejsce. Istnieją też ośrodki prywatne (w tym placówki Care Experts), które mają opracowane programy działań rehabilitacji po udarze. Kolejną opcją w rehabilitacji po udarze są sanatoria.

Zależnie od placówki w ofercie ośrodków możemy znaleźć następujące formy terapii:

• muzykoterapia (usprawnia czynności oddechowe i krążenie, wpływa na funkcje pamięci, uśmierza ból),
• choreoterapia (usprawnia utraconą sprawność ruchową),
• nauka chodzenia i chodzenia w grupie (np. z użyciem innowacyjnego polskiego urządzenia Parestand),
• trening rowerowy,
• ćwiczenia w wodzie,
• kąpiele wirowe (zmniejszają obrzęki i zastoje krwi żylnej),
• ćwiczenia ogólno-rozwojowe,
• ćwiczenia manipluacyjne,
• elektrostymulacja (w tym elektrostymulacja funkcjonalna FES, prądy TENS, prądy Traberta),
• terapia ciepłem,
• krioterapia (przyczynia się do dotlenienia i odżywienia najgłębiej położonych tkanek),
• fizykoterapia,
• terapia zajęciowa (pracownie rękodzielnicze i plastyczne, gra w szachy, ćwiczenia z kłębkami wełny, ćwiczenia z włącznikiem),
• psychoterapia indywidualna
• kinezyterapia.

Kinezyterapia w rehabilitacji poudarowej

W rehabilitacji poudarowej sprawność kończyn jest jednym z głównych punktów terapii. Tutaj dobrze sprawdza się kinezyterapia. Zawiera ona w sobie ćwiczenia ruchowe czynne, bierne, czynno-bierne, ćwiczenia z oporem, ćwiczenia w odciążeniu, a także oddechowe.

Dodatkowo stosuje się różne uznane metody, dwie najbardziej znane to:

• metoda PNF (ang. Prioproceptive Neuromuscular Facilitation) – opracowana w 1946 roku, polegająca na ćwiczeniu zdrowych części ciała. To podtrzymuje motywację pacjenta, nie sprawia też bólu przy ćwiczeniach oddechowych, nauce chodu czy przywracaniu funkcji mięśni mimicznych.
• metoda NDT-Bobath – opracowana najpierw w 1940 roku, a potem udoskonalona. Jej celem jest wypracowanie możliwie maksymalnej samodzielności pacjenta ze spastycznością.

Kinezyterapia, nazywana też treningiem leczniczym lub rehabilitacją ruchową zwiększa siłę mięśniową, zmniejsza ból, poprawia napięcie i elastyczność tkanek miękkich. Jest prowadzona z użyciem m.in.:

• tablic do ćwiczeń,
• stołów rehabilitacyjnych,
• taśm,
• luster korekcyjnych (do weryfikacji prawidłowej postawy rehabilitowanego),
• schodów i poręczy do nauki chodzenia,
• platform balansowych i itp.

Fizykoterapia w rehabilitacji po udarze

Fizykoterapia to leczenie bodźcami fizykalnymi chorego w trakcie rehabilitacji po udarze. Zabiegi stosowane w tej grupie to m.in.:

• światłolecznictwo (wykorzystanie promieniowania widzialne, nadfioletowe, podczerwone)
• leczenie prądem,
• ultradźwięki (do usuwania skrzeplin),
• pola magnetyczne o różnej częstotliwości (przyspieszenie rozwoju tkanki łącznej, dotlenienie tkanek, łagodzenie bólu),
• termoterapia (okłady borowinowe i in.),
• zabiegi wodne.

Rehabilitacja po udarze mózgu – układanie chorego

Dla efektywnej rehabilitacji po udarze, bardzo ważne jest przestrzeganie zasad układania chorego. Zasady te stosowane powinny być i w szpitalu, i w domu – zarówno we wczesnej, jak i późniejszej rehabilitacji.
Przede wszystkim:

• nie można ciągnąć chorego za dłoń, należy trzymać i przekładać całe ramię;
• nie wolno obracać pacjenta przez bark, który uległ porażeniu;
• biodra i barki powinny być wysunięte do przodu;
• pozycja na plecach wymaga m.in.: lekkiego zgięcia kolana, skierowania w dół dłoni, podłożenia pod stopę wałka, uniesienia poduszkami/wałkami porażonej części ciała;
• pozycja na brzuchu wymaga m.in.: ramię porażonego barku należy unieść do góry z wyprostowanym łokciem, nadgarstkiem i palcami; pod staw skokowy podkłada się poduszkę
• układanie chorego do siadu wymaga m.in.: podłożenia poduszek pod plecy przy siadzie z nogami na łóżku; ułożenia stóp do pełnego kontaktu z podłogą przy siadzie ze spuszczonymi nogami.

Szczegółowe instrukcje układania chorego przekazuje lekarz i rehabilitant.

Rehabilitacja po udarze – efekty

Prowadzenie rehabilitacji po udarze to działania całodobowe, rozłożone na lata. Efektywna rehabilitacja po udarze to wynik zarówno podawania leków, jak i terapii ruchowej, a także ćwiczeń umysłowych, związanych z mową itd.

Ważna jest systematyczność i ciężka praca samego chorego wraz z jego bliskimi oraz specjalistami. Indywidualnie dobrana terapia stosowana praktycznie całodobowo, daje widoczne efekty poprawy stanu zdrowia. Jednak zdarzają się tak mocne ogniska udarowe, że chory pomimo naprawdę ciężkiej pracy i sumienności nie osiągnie szybko widocznej poprawy. Tymczasem aż co trzeci pacjent z różnych powodów przerywa ciągłość terapii, co zmniejsza znacznie efekty lub wręcz cofa te z trudem osiągnięte.

Jeśli chodzi o rehabilitację w domu, to może przynieść ona bardzo dobre efekty, ponieważ chory czuje się bardziej komfortowo i bezpieczniej niż w szpitalu.

Warto wspomnieć, że obecnie coraz częściej włącza się nowoczesne metody leczenia, by uzyskać szybsze i lepsze efekty rehabilitacji po udarze. Dla kończyny górnej będą to m.in. terapia lustrami, wirtualna rzeczywistość, roboty rehabilitacyjne.

Z kolei do walki z afazją poudarową, można posłużyć się darmową aplikacją stworzoną przez Polaków. Afast to multimedialne narzędzie rehabilitacyjne z ćwiczeniami logopedycznymi.

Rehabilitacja po udarze – koszty

Koszty rehabilitacji po udarze uzależnione są od stanu, w jakim znajduje się chory. W ich skład wchodzą odpłatne wizyty rehabilitanta w domu i/lub pobyt w stacjonarnej placówce rehabilitacyjnej. Ze względu na długość oczekiwania na turnusy rehabilitacyjne, refundowane w całości lub w części przez NFZ warto rozważyć pobyt w prywatnych ośrodkach specjalizujących się w rehabilitacji po udarze. W przypadku rehabilitacji poudarowej osób starszych warto pomyśleć o ośrodkach z ofertą dedykowaną tej grupie wiekowej, zwłaszcza, jeśli w grę wchodzą inne niż udar mózgu schorzenia wieku starszego..

Wśród innych kosztów wymienić trzeba jeszcze zakup lub wynajem specjalistycznego sprzętu, jak wózek inwalidzki i łóżko rehabilitacyjne.

Wliczyć tu także trzeba zakup artykułów pięlęgnacyjnych, jak: preparaty przeciwodleżynowe, kosmetyki, pampersy i podkłady, a także sprzęt do rehabilitacji po udarze. Część wydatków jest refundowana po złożeniu odpowiedniego wniosku do NFZ.

Sprzęt w rehabilitacji po udarze

W uzyskaniu szybszych efektów rehabilitacji po udarze, przydaje się różnego rodzaju sprzęt. Wyposażenie rehabilitacyjne znajdzie się już na oddziałach neurologicznych i w specjalistycznych ośrodkach dla osób po udarze. Dla bliskich, wspierających chorą osobę w domu, istnieje duża oferta produktów, które pomogą w terapii domowej osoby po ataku udarowym.

Większy sprzęt rehabilitacyjny: pionizatory, łóżka rehabilitacyjne, rotor do ćwiczeń kończyn górnych i dolnych, przyrządy do ćwiczeń kończyn górnych, tor do nauki chodzenia, wózek inwalidzki.

Drobniejszy sprzęt rehabilitacyjny: orteza do pozycjonowania kończyny górnej, wałki do ułożeń, różne piłki rehabilitacyjne, maty i materace do ćwiczeń, taśma rehabilitacyjna, tablice do ćwiczeń manualnych, a także tzw. trener dłoni i trener równowagi i in.
Pozostałe przydatne sprzęty: materac przeciwodleżynowy zmiennociśnieniowy, szafeczka przyłóżkowa, podnośnik łazienkowy, stolik-podpórka na łóżko, kule, laski, balkoniki.

Warto pamiętać, by nie korzystać nadmiernie z lasek i chodzików trój- i czteronożnych – we wczesnej rehabilitacji po udarze są przydatne, jednak potem powodują nadmierne przeciążenie chorego. Utrwalają także postawę spastyczną.

Rehabilitacja po udarze – najczęstsze błędy

Często nie mając odpowiedniego wsparcia, szczególnie podczas rehabilitacji domowej, popełnia się błędy. Skutkują one niezamierzonymi efektami, często szkodliwymi dla pacjenta. Przykłady takich działań to na przykład:
Złe ćwiczenia ręki za pomocą tzw. „gniotków”, a nie specjalnych trenerów dłoni. Zbyt częste ugniatanie jedną dłonią, prowadzi do pojawienia się tzw. dłoni szponiastej, czyli kolejnej deformacji.

Podawanie pożywienia w pozycji półleżącej zamiast siedzącej. Porażone ramię należy podeprzeć.

• Ciągnięcie za chorą rękę.
• Korzystanie z trójkątnych podciągów nad łóżkiem szpitalnym (chory używa wtedy mięśni grzbietu, a nie brzucha).
• Stałe używanie materaca przeciwodleżynowego, nawet przy lepszym stanie zdrowia chorego. Na tym typie materaca trudno zmienić pozycję, zorientować się w koordynacji własnych ruchów.
• Wyznaczanie nierealnych, niespersonalizowanych celów w programie ćwiczeń.
• Stresowanie pacjenta poprzez rozbieranie go do ćwiczeń. Nie jest to konieczne, chyba że chodzi o ocenę okresową.

Rehabilitacja po udarze – świadczenia

Sytuacja chorego w czasie rehabilitacji po udarze, jak i jego bliskich staje się momentalnie trudna, także finansowo. Świadczenia, o jakie można wystąpić, to:
renta z tytułu niezdolności do pracy (decyduje lekarz orzecznik ZUS, przysługuje tylko ubezpieczonym);

• zasiłek pielęgnacyjny (ZUS może przyznać zasiłek pielęgnacyjny dla osoby z orzeczeniem o znacznej niepełnosprawności lub dodatek pielęgnacyjny dla osoby powyżej 75. roku życia/ niezdolnej do samodzielnej egzystencji);
• świadczenie pielęgnacyjne (przyznawane osobie, która musi zrezygnować z pracy, by opiekować się chorym członkiem rodziny z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności);
• orzeczenie o stopniu niepełnosprawności po udarze (warto wystąpić o to jak najszybciej, ponieważ wiąże się z różnymi przywilejami, jak na przykład z podatkową ulgą rehabilitacyjną i ulgami w środkach komunikacji);
• usługi opiekuńcze (koordynowane przez lokalny ośrodek pomocy społecznej; jest to wsparcie w codziennej opiece nad chorym – myciu się, ubieraniu, zażywaniu leków).

Poza tym możliwe jest dofinansowanie zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, dofinansowanie zmian architektonicznych w otoczeniu, a także turnusu rehabilitacyjnego.

Rehabilitacja po udarze – psychika

Udar mózgu jest przyczyną ogromnego stresu psychicznego. Dramatycznie obniża jakość życia osoby po incydencie. Drastycznie zmienia się także sytuacja rodzinna chorego (emocjonalnie, logistycznie, finansowo). Nagłość wydarzenia i związane z tym konsekwencje zaburzają dotychczasowy rytm życia, utrudniają lub uniemożliwiają dawny kontakt z bliską osobą.

Ponieważ w przypadku udaru rehabilitację po udarze należy wdrożyć natychmiast, chory i jego otoczenie muszą od razu pozyskać wiedzę o tym zespole objawów. Wszystko to rodzi lęk, frustrację, bezsilność, a początkowy szok łatwo może przerodzić się w depresję chorego i poczucie osamotnienia u rodziny.

Depresja dotyka w ciągu roku po udarze ok. 30% pacjentów. Co może pomóc? Należy próbować okazywać wsparcie choremu, odwracać jego uwagę poprzez angażowanie w ćwiczenia rehabilitacyjne, rozmowę (na tyle, na ile to możliwe).

Dużą wartość niosą grupy wsparcia – tak internetowe, jak i „w realu”. Poczucie przynależności do grupy społecznej sprawia, że chory po udarze chętniej poddaje się działaniom rehabilitacyjnym i szybciej wychodzi z depresji. Należy poszukać wsparcia (często całą rodziną) u terapeuty, który być może włączy osobie po udarze leki antydepresyjne.

Obok depresji mogą wystąpić także apatia, zmienność nastrojów i zmiany osobowości. Jeśli zmiana osobowości powoduje sytuacje trudne (chorzy często nie zdają sobie z nich sprawy), bliscy mogą unikać konfrontacji. Z kolei medycyna w tym przypadku pomoże poprzez m.in. polepszenie ukrwienia mózgu, zapobieganie kolejnym udarom, unormowanie poziomu cukru i ciśnienia tętniczego krwi.

Zespół zmęczenia poudarowego

Opisane wyżej stany psycho-fizyczne osoby w czasie rehabilitacji po udarze wpisują się w tzw. zespół zmęczenia poudarowego (PoSF – ang. poststroke fatigue). Zarówno uczucie zmęczenia, jak i stany depresyjne, a także zaburzenia snu i choroby towarzyszące dotykają 23%-75%. Różnica wynika z rodzaju cech, jakie bierze się pod uwagę oraz faktu, że problem ten jest nadal w trakcie badań. Zmęczenie poudarowe utrudnia rehabilitację po udarze, przyczynia się do gorszej jakości życia, a także do zwiększonej śmiertelności.

PoSF charakteryzuje „uczucie szybkiego wyczerpania aktywnością psychiczną, połączone ze znużeniem, brakiem energii i niechęcią do wykonywania wysiłku”. Do oceny zespołu zmęczenia poudarowego, neuropsychologia posiada różnego rodzaju testy.

Zobacz podobne artykuły:
Udar mózgu – miniprzewodnik
Udar mózgu – przyczyny
Udar mózgu – objawy i czynniki ryzyka
Udar mózgu – pierwsza pomoc

Bibliografia:

G. Ebelt – Paprotny, Fizjoterapia, 2012.

Irena Dorota Karwat, Niepełnosprawność i rehabilitacja osób dorosłych jako problem medyczny i społeczny w Polsce, wyd. LIBER, 2002.

Paweł Kiper; Rola terapii wirtualnej w usprawnianiu chorych po udarze mózgu, Uniwersytet Jagielloński. Collegium Medicum. Wydział Nauk o Zdrowiu, 2013.
Anita Konik, Poradnik rehabilitacji domowej, 2013.

Smi Choi-Kwon, Jong S. Kim; Zespół zmęczenia poudarowego: nowy istotny problem w opiece nad pacjentem po udarze mózgu, Neurologia po dyplomie, t. 7, nr 1, 2012.

Polly Laidler, Rehabilitacja po udarze mózgu. Zasady i strategia, PWN, 2014.

Radoslaw Muszkieta, ‎Kazmierczak Urszula, ‎Napierala Marek; Rehabilitacja a aktywność fizyczna: podstawowe zagadnienia, 2010.

Maria Pąchalska; Neuropsychologia kliniczna: urazy mózgu. Procesy komunikacyjne i powrót do społeczeństwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.

Postępowanie w udarze mózgu. Wytyczne Grupy Ekspertów Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Chorób Układu Sercowo-Naczyniowego POLKARD, Neurologia i Neurochirurgia Polska, 2008; 4: (supl. 3), ss.203–S288.

Seniów J., Członkowska A; Poznawcze i emocjonalne konsekwencje udaru mózgu w aspekcie procesu rehabilitacji, Rehabilitacja Medyczna, 2003; 7: (1): ss.9–14.

Janusz Siebert, Walenty Michał Nyka; Udar mózgu: postępowanie diagnostyczne i terapia w ostrym okresie udaru, wyd. Via Medica, 2006.
Krzysztof Stachyra; Modele, metody i podejścia w muzykoterapii, Wydawnictwo UMCS, 2012.

Usprawnianie po udarze mózgu: poradnik dla terapeutów i pracowników podstawowej opieki zdrowotnej, wyd. Elipsa-Jaim, 2007

Rehabilitacja po udarze mózgu – aktualne wytyczne , Justyna Mazurek , Anna Blaszkowska , Joanna Rymaszewska, www.nowinylekarskie.ump.edu.pl

Ocena funkcji chodu chorych z niedowładem połowiczym po udarze mózgu w okresie przewlekłym , Mariusz Drużbicki, Andrzej Kwolek, Grzegorz Przysada, Teresa Pop, Agnieszka Depa www.researchgate.net/profile/Agnieszka_Guzik2/publication/296059993

Aktualne metody usprawniania ruchowego chorych po udarze mózgu, Józef Opara, https://journals.viamedica.pl

Ocena dostępności wczesnej kompleksowej rehabilitacji poudarowej w Polsce, Anna Członkowska, Iwona Sarzyńska-Długosz , Maciej Krawczyk www.researchgate.net/profile/Iwona_Sarzynska-Dlugosz2/publication/6602067