Opieka nad osobą z demencją

Demencja jest zespołem objawów wywołanych chorobą mózgu, nieuleczalnym procesem, którego nie można odwrócić. Początkowo objawia się zaburzeniami pamięci oraz funkcji poznawczych, wraz z jej rozwojem powoduje całkowitą zależność chorego od osób drugich. Wraz z rozwojem choroby komunikacja z osobą cierpiącą na demencję staje się coraz trudniejsza, a jej zachowania coraz bardziej niezrozumiałe dla opiekunów i otoczenia.

Jak przebiega demencja?
Jak postępować z chorym na demencję, aby spowolnić chorobę?
Jak postępować z chorym, który nie chce spać, jeść, jest agresywny?
Żywienie osób chorych na demencję
Gdzie szukać pomocy dla osoby z demencją?
Podsumowanie

Jak przebiega demencja?

Początkowy okres demencji może trwać wiele lat – występują wówczas zaburzenia pamięci czy mało zauważalne zmiany w zachowaniu chorego. Wraz z upływem czasu zaburzenia pamięci zaczynają wpływać na inne procesy poznawcze. Pojawiają się problemy językowe – objawiające się zapominaniem poszczególnych słów czy opowieści, w które wtrącanych jest wiele dygresji przez co zanika sens wypowiadanej treści. Obserwowane są także zburzenia przestrzenne – w początkowych fazach chory nie umie odnaleźć drogi do dobrze znanych mu miejscach, zaś z czasem nie jest w stanie znaleźć drogi do własnego mieszkania. Zaburzenia przestrzenne przejawiają się także w nieprawidłowym rozpoznawaniu przedmiotów, trudnościami w ubieraniu się (np. wkładanie rąk w nogawki spodni), czy nierozpoznawaniu twarzy.

W miarę postępu choroby pogłębiają się problemy z pamięcią – chory nie pamięta tego, co zdarzyło się przed godziną, zaś w kolejnych etapach występuje problem także z przypomnieniem sobie wydarzeń z odległej przeszłości.

W trzecim stadium demencji chory nie jest w stanie przypomnieć sobie wydarzeń z własnej przeszłości, imion bliskich osób. Czas także zaczyna być pojęciem abstrakcyjnym – pora dnia, dzień tygodnia, pora roku. W tym stadium demencji osoba chora nie dostrzega własnych zaburzeń – nie sygnalizuje już swoich potrzeb, a zaczyna zachowywać się nieadekwatnie do sytuacji – nocne spacery, ubieranie się nie odpowiednio do warunków atmosferycznych, nie rozpoznaje miejsca w którym się znajduje,, nie pamięta swojego imienia. Wraz z rozwojem choroby osoby z demencją wymagają stałego nadzoru oraz opieki, a tym samym stają się niezdolne do samodzielnego funkcjonowania. Objawy nie obejmują jedynie postępującej utraty pamięci, lecz powodują trudności w wykonywaniu najprostszych codziennych czynności. Z czasem zachowanie chorego staje się coraz bardziej nieprzewidywalne i irracjonalne oraz może stanowić zagrożenie dla nich samych czy otoczenia.

Jak postępować z chorym na demencję, aby spowolnić chorobę?

Demencja jest chorobą nieuleczaną, procesem, którego nie można odwrócić. Można jednak stymulować pracę mózgu, tak aby nieco opóźnić jej rozwój. Podstawą terapii osób z demencją są treningi pamięci oraz ćwiczenia, które wspomagają logiczne, kreatywne myślenie. Wdrażane w terapię ćwiczenia powinny być dla chorego przyjemnością, jednak poziom ich trudności musi stanowić wyzwanie, które wymaga skupienia i myślenia. Osoby, które wykonują treningi i ćwiczenia z osobą cierpiącą na demencję powinny wykazywać dużą empatią, cierpliwość i wyrozumiałość. Treść zadań do wykonania powinna być tłumaczona w sposób spokojny i prosty, tak aby senior mógł je zrozumieć. W trakcie ćwiczeń ważne jest także, aby zadbać o otoczenie – wyeliminować bodźce które mogłyby rozproszyć seniora (włączone radio, telewizor czy rozmowy innych osób w tym samym pomieszczeniu).

Przykładami ćwiczeń, których poziom trudności należy dobrać indywidualnie do chorego są:

• Nauka rymowanek, wierszyków, piosenek – może być to nauka już istniejących jak i tworzenie i zapamiętywanie własnych rymowanek. Zapamiętywanie oraz powtarzanie znacząco wypływają na pamięć człowieka.
• Gry – karciane, logiczne, słowne, pamięciowe czy motoryczne dla osób z demencją takie jak między innymi: chińczyk, bingo, warcaby, Sudoku, Memory, Bierki, Jenga.
• Kolorowanki – psycholodzy wskazują ich pozytywny wpływ na psychikę oraz nastrój człowieka. Kolorowanki są świetną, kreatywną pomocą, która poprawia samopoczucie, łagodzi stres, uspokaja, wycisza oraz stymuluje obszary mózgu odpowiedzialne za zdolności manualne, poprawia koncentrację oraz pamięć.
• Puzzle – których układanie daje poczucie satysfakcji oraz sprawczości. Wybierając puzzle dla seniora z demencją należy wziąć pod uwagę ilość elementów (im bardziej zaawansowana demencja tym mniej powinno być elementów do ułożenia), wielkość elementów (osoby o słabym wzroku powinny układać większe elementy) oraz zainteresowania seniora.
• Gry w skojarzenia i zgadywanki – wymagają skupienia i logicznego myślenia, dlatego są dobrym ćwiczeniem dla mózgu.
• Używanie lewej ręki – prawa półkula mózgu odpowiedzialna jest za pamięć, myślenie abstrakcyjne, kreatywność oraz za kontrolowanie ruchów lewej strony ciała. Dlatego też używanie lewej ręki do prostych czynności dnia codziennego jak czesanie, mycie zębów może pozytywnie wpłynąć także na pracę mózgu.

Jak postępować z chorym, który nie chce spać, jeść, jest agresywny?

Wraz z rozwojem choroby komunikacja z osobą cierpiącą na demencję staje się coraz trudniejsza, a jej zachowania coraz bardziej niezrozumiałe dla opiekunów i otoczenia. Osoba z demencją może odmawiać jedzenia, picia, wykonania czynności higienicznych, czy położenia się spać.

W średniozaawansowanym etapie demencji mogą pojawić się zmiany z preferencjach żywieniowych, często pojawia się brak apetytu, co skutkuje utratą wagi. W niektórych przypadkach rozwiązaniem niechęci chorego do jedzenia jest zmiana konsystencji posiłków (rozdrobnione, zmiksowane), niekiedy ważne jest za inicjonowanie (chory poradzi sobie ze spożyciem posiłku, jeśli opiekun pomoże rozpocząć tą czynność). Jednak w zaawansowanym etapie demencji niezbędnym jest karmienie chorego, warto zasięgnąć porady dietetyka, który określi kaloryczność oraz zaleci odpowiednią dietę.

Osoby cierpiące na demencję często nie pozwalają na pomoc przy czynnościach higienicznych. Pomoc ta na pewnym etapie jest niezbędna – po pierwsze chorzy nie pamiętają, aby samodzielnie dbać o higienę, po drugie nie mogą wykonać samodzielnie kąpieli ze względu ograniczenia fizyczne. Niechęć czy agresja związana z kąpielą wiążą się z tym, że chory nie rozumie, dlaczego ma się rozebrać i pójść pod prysznic, zaś pomoc z rozebraniu czy wejściu do wanny/brodzika może być odbierana jako fizyczny atak. Ponad to seniorzy odczuwają chłód bardziej, dlatego warto zapewnić nieco wyższa temperaturę w łazience niż normalnie, aby zapewnić choremu fizyczny komfort. Strumień wody spod prysznica, który leci nad głową seniora z demencją, może wywołać stres i strach – dlatego lepiej aby senior cały czas widział skąd płynie woda. Tak jak w każdym innym przypadku komunikacji z osobą cierpiącą na demencję należy wykazać się cierpliwością oraz empatią. Tłumaczenia, że kąpiel jest ważna nie przyniosą żadnych rezultatów, lepiej skupić się na wskazaniu przyjemności, które nastąpią po kąpieli. Odczekać chwilę, odwrócić uwagę i spróbować ponownie.

W przypadku problemów ze spaniem pomocne może być utrzymanie aktywności seniora z demencją w ciągu dnia jak najdłużej – spacery, terapia zajęciowa, gry. Warto wyeliminować drzemki. Należy całkowicie odstawić alkohol oraz nikotynę, zaś kawę ograniczyć jedynie do godzin porannych. W wieczornej rutynie warto wprowadzić ograniczenie oglądania telewizji czy słuchania muzyki na kilka godzin przed pójściem spać. Od początków rozpoznania choroby należy wdrażać rutynę do dnia osoby z demencją – posiłki, kąpiel, spanie o stałych porach.

Często zdążają się także zachowania agresywne – tak werbalne, jak i fizyczne. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, aby zachować spokój. Należy używać prostych, zrozumiałych komunikatów, mówić spokojnym tonem, tłumaczyć czynności, które wykonujemy. W przypadku zachowań agresywnych należy zapewnić seniorowi spokojne otoczenie bez nadmiernej stymulacji – wyłączenie odbiorników tv i radia oraz usunięcie z zasięgu rąk seniora przedmiotów ostrych czy ciężkich którymi mógłby zranić siebie lub opiekuna. Najlepszym sposobem w sytuacji agresywnej jest odwrócenie uwagi oraz sprawne wyeliminowanie przyczyny takiego zachowania. W rozmowie z agresywną osobą cierpiącą na demencję należy być stanowczym oraz zdecydowanym jednak nadal pozostając empatycznym oraz opanowanym, mówić prostymi zdaniami, wyraźnie, ale bez podnoszenia głosu. W komunikacji z osobami z demencją ton głosu stanowi niezwykle ważny element, ponieważ za jego interpretację odpowiada ośrodek w mózgu, który pozostaje dłużej aktywny niż ten, który odpowiada za rozumienie znaczenia poszczególnych słów.

Żywienie osób chorych na demencję

Jednym z naturalnych etapów rozwoju demencji jest pojawienie się problemów w samodzielnym przygotowaniu oraz spożyciu posiłków. Demencja często wiąże się ze spadkiem apetytu, zaś w zaawansowanym stadium występują problemy w przełykaniu, które uniemożliwiają przyjmowanie posiłków drogą doustną.

W pierwszych etapach demencji pojawiają się problemy z samodzielnymi zakupami, przechowywaniem oraz przygotowywaniem pełnowartościowych posiłków. Pacjenci zapominają także czy jedli już posiłek, mogą wystąpić także zmiany w nawykach żywieniowych. Wraz z rozwojem choroby u znaczącej liczby chorych pojawia się dysfagia, czyli trudność w połykaniu. Dysfagia zwiększa ryzyko aspiracji pokarmu do dróg oddechowych, a tym samym zwiększa ryzyko zapalania płuc. Osoby cierpiące na demencję mogą odczuwać silny stres, strach, niepokój, nie rzadko są nadaktywne, co może zwiększać ich zapotrzebowanie energetyczne.

Wraz z rozwojem demencji niekiedy konieczne jest rozważenie czasowego stosowania żywienia dojelitowego – wdrażane jest u pacjentów z łagodnym lub umiarkowanym otępieniem, jeżeli niedożywienie spowodowane jest przez odwracalne przyczyny – choroby towarzyszące, depresja, zmiany patologiczne w obrębie jamy ustnej. W takich sytuacjach możliwe jest niezaspokojenie potrzeb żywieniowych chorego, dlatego zalecane jest karmienie przez zgłębnik lub PEG. Co istotne w schyłkowej fazie demencji nie zaleca się stosowania sztucznego odżywiania dojelitowego.

Gdzie szukać pomocy dla osoby z demencją?

W Polsce opieka nad osobami z demencją może być realizowana w:

• domu rodzinnym;
• zakładzie opiekuńczo leczniczym;
• zakładzie pielęgnacyjno – opiekuńczym;
• domu opieki społecznej;
• dziennym oddziale psychogeriatrycznym;
• gminnym ośrodku pomocy społecznej;
• domu pomocy społecznej;
• prywatnych ośrodkach.

Pomoc w opiece nad osobą z demencją mogą zaoferować także poradnie oraz stowarzyszenia alzheimerowskie, a także grupy wsparcia.

Najliczniejszą grupę opiekunów osób z demencją stanowią współmałżonkowie, którzy często sami są schorowani, z niepełnosprawnościami, własnymi ograniczeniami. Znaczący udział w opiece mają również dzieci, statystycznie częściej kobiety. Szacuje się, że około 92% chorych na demencję przebywa w swoim miejscu zamieszkania aż do śmierci.

Podsumowanie

Demencja jest zespołem objawów wywołanych chorobą mózgu, która jest przewlekła i stale postępuje. Jest to choroba nieuleczalna, która stopniowo doprowadza do całkowitej niesamodzielności chorego. Początkowy okres demencji może trwać wiele lat – występują wówczas zaburzenia pamięci czy mało zauważalne zmiany w zachowaniu chorego. W ostatnim etapie demencji chory nie jest w stanie przypomnieć sobie wydarzeń z własnej przeszłości, imion bliskich osób, czas staje się pojęciem abstrakcyjnym, nie komunikuje i nie umie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb. Demencja jest chorobą nieuleczaną. Można jednak stymulować pracę mózgu, tak aby nieco opóźnić jej rozwój. Podstawą terapii osób z demencją są treningi pamięci oraz ćwiczenia, które wspomagają logiczne, kreatywne myślenie. Osoby cierpiące na demencję w zaawansowanych etach chory nie wiedzą, gdzie są oraz co się z nimi dzieje, dlatego mogą pojawiać się zachowania agresywne. Zaburzenia pamięci oraz funkcji poznawczych prowadzą do dużych problemów w komunikacji. W opiece nad osobą z demencją ważna jest empatia i cierpliwość. Co ważne, ton głosu stanowi niezwykle ważny element, ponieważ za jego interpretację odpowiada ośrodek w mózgu, który pozostaje dłużej aktywny niż ten, który odpowiada za rozumienie znaczenia poszczególnych słów.

Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej w Care Experts

Zobacz podobne artykuły:
Przyczyny demencji
Demencja czyli otępienie – miniprzewodnik
Demencja – objawy
Pielęgnowanie pacjenta z demencją

Bibliografia:

• Durda Magdalena, Organizacja opieki nad osobami z demencją w Polsce na tle krajów rozwiniętych i rozwijających się, Gerontologia Polska, tom 18, nr 2, s. 76-85
• Mizerska Krystyna, Zaburzenia procesów poznawczych pacjentów z demencją starcza ora chorobą Alzheimera, a obciążenie psychospołeczne opiekunów
• Lech Adam, Moralne aspekty opieki nad osobami cierpiącymi na choroby otępienne
• Zurzycka Partycja Zofia, Czyżowicz Katarzyna, Puto Grażyna, Sztuczne żywienie osób cierpiących na zaburzenia otępienne jako składowa opieki pielęgniarskiej – wybrane zagadnienia etyczne
• Szczewczenko Anna, Komponenty przestrzeni obiektów opieki instytucjonalnej wspomagające opiekę nad osobami starszymi z demencją
• Mirczak Anna, Wybrane potrzeby edukacji terapeutycznej osób z demencją starczą oraz ich rodzin