Udar mózg jest trzecią najczęstszą przyczyną zgonów, ryzyko jego wystąpienia wzrasta wraz z wiekiem. Dzięki wykryciu oraz leczeniu czynników ryzyka można ograniczyć zachorowalność na udar. Tzw. okno terapeutyczne w udarze jest wąskie – decydują pierwsze godziny od wystąpienia objawów. Udar jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia – możliwości leczenia są ściśle uzależnione od szybkiego wykrycia objawów, pierwszej pomocy i dotarciu do szpitala. Ważne, aby pacjent trafił do szpitala w czasie nie dłuższym niż 3 godziny od wystąpienia objawów. Jak je rozpoznać? Jak udzielić pierwszej pomocy choremu?
Czym jest udar mózgu?
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 1980 roku określiła, że udar jest zespołem klinicznym, który charakteryzuje się nagłym ogniskowym, a niekiedy uogólnionym zaburzeniem czynności mózgu, którego objawy utrzymują się dłużej niż 24 godziny lub prowadzą do śmierci i nie mają przyczyny innej niż naczyniowa. Udary mózgu stanowią trzecią najczęstszą (zaraz po chorobach serca i nowotworach) przyczynę zgonów w krajach wysoko rozwiniętych oraz główną przyczynę niepełnosprawności u osób dorosłych (także trzecią najczęstszą przyczynę zgonów w Polsce oraz najczęstszy powód trwałej niesprawności u osób powyżej 40.). Ryzyko wystąpienia udaru znacząco wzrasta wraz z wiekiem, w populacji osób powyżej 40. roku życia ryzyko udaru wynosi 0,8%, zaś powyżej 65. r.ż. wzrasta do 8,1%. Dane statystyczne prezentowane przez Światową Organizację Zdrowia wskazują, że rocznie na udar mózgu zapada ok. 15 milionów osób na świecie. Śmiertelność wywołana udarem jest zróżnicowana pod względem geograficznym, jednak szacuje się że rocznie około 5,5 miliona osób umiera (z czego około 20% w ciągu 30 dni od zachorowania, zaś około 40% w ciągu roku). Szacuje się, że około 50% osób, które doznały udaru mózgu pozostaje niepełnosprawnych, zaś u około 30% występuje zespół depresyjny, u 12-25% zespół otępienny pojawia się w ciągu roku od zachorowania. W literaturze przedmiotu istnieje kilka klasyfikacji tego schorzenia, jednak najbardziej powszechna i podstawowa wyróżnia:- udary niedokrwienne, które stanowią około 80-85 % wszystkich przypadków,
- udary krwotoczne mózgu, stanowiące około 10-12% wszystkich przypadków,
- krwawienia podpajęczynówkowe (SAH – subarachnoid haemorrhage) – to około 5-7% wszystkich udarów,
- udary żylne, które stanowią ok. 0,1-0,5% wszystkich udarów.
Jeśli u bliskiej ci osoby zauważysz objawy sugerujące udar mózgu – działaj jak najszybciej. Każda minuta jest istotna, aby nie doszło do niedokrwienia mózgu i uszkodzenia jego struktur. W Polsce udaru mózgu doznaje około 70 tys. osób rocznie. Ryzyko udaru mózgu wzrasta wraz z wiekiem, dlatego należy być wyczulonym.
Czynniki ryzyka wystąpienia udaru
Czynniki udaru mózgu dotyczą znaczącego odsetka populacji, zwłaszcza osób starszych. Poprzez wykrywanie oraz odpowiednie leczenie czynników ryzyka można ograniczyć zachorowalność na udar. Najczęstszymi czynnikami ryzyka udaru mózgu są:- nadciśnienie tętnicze – może powodować zarówno udar niedokrwienny jak i krwotoczny. Im większe ciśnienie krwi tym wyższe ryzyko udaru. Badania wykazały, że podwyższone ciśnienie czterokrotnie wzrasta ryzyko udaru. Występuje ono powszechnie, szacuje się, że około 30% populacji powyżej 18 r.ż. cierpi na schorzenie, oraz około 2/3 populacji po 65 r.ż. W związku z tym jednym z podstawowych działań prewencyjnych i profilaktycznych w zakresie udaru jest leczenie nadciśnienia tętniczego,
- choroby układu krążenia – między innymi choroba niedokrwienna mózgu, przebyte zawały, miażdżyca tętnic obwodowych,
- cukrzyca – badania pokazują, że u pacjentów z cukrzyca ryzyko udaru wzrasta dwukrotnie,
- zaburzenia hematologiczne – zaburzenia krzepnięcia, niedokrwistość sierpowata, zespół antyfosfolipidowy,
- zwężenie tętnic szyjnych – ryzyko udaru zależne jest od stopnia zwężenia i demonstracji klinicznej stenozy,
- nikotynizm – dwukrotnie wyższe ryzyko udaru u osób palących,
- alkohol – uznaje się że nadużywanie alkoholu wpływa na wzrost ryzyka udaru, przy czym są badania wskazujące że umiarkowane ilości zwłaszcza czerwonego wina mogą wpływać korzystanie na gospodarkę lipidową a tym samym obniżać ryzyko udaru,
- otyłość,
- brak aktywności fizycznej,
- nieprawidłowa dieta – bogata w tłuszcze.
Więcej o przycyznach wystąpienia udaru przeczytasz tutaj: Udar mózgu – przyczyny
Co się dzieje przed udarem – pierwsze objawy udaru mózgu
Wystąpienie udaru mózgu jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia, możliwości leczenia w ogromnej mierze zależne są od czasu, dlatego tak ważnym jest, aby być wyczulonym na pierwsze objawy i jak najszybciej zareagować. Podstawowymi objawami wskazującymi na udar są:- Uczucie drętwienia twarzy i kończyn. Mogą pojawić się w obrębie całego ciała – występuje wtedy hemipareza lub w obrębie jedynie kończyny górnej lub dolnej – monopareza.
- Osłabienie siły mięśniowej twarzy (opadający kącik ust).
- Splątanie, problemy w mówieniu (afazja) oraz rozumieniu mowy (dyzartria).
- Zaburzenia widzenia mogą obejmować utratę widzenia w jednym oku czy podwójne widzenie.
- Trudności w chodzeniu, zawroty głowy, zaburzenia równowagi czy koordynacji.
- Objawami mniej charakterystycznymi jest ostry ból głowy czy utrata świadomości.
- Trudności w orientacji, zaburzenia świadomości.
Pierwsza pomoc przy udarze mózgu
Powodzenie leczenia w przypadku udaru mózgu uzależnione jest od szybkości udzielenia pomocy medycznej. Już na etapie pomocy przedszpitalnej konieczne jest by zrobić wszystko, aby chory jak najszybciej dotarł do placówki leczniczej, która ma możliwość nowoczesnego leczenia udaru. Tzw. okno terapeutyczne w udarze jest wąskie – decydują pierwsze godziny od wystąpienia objawów. Określa się, że przypadku udarów mózgu tzw. „złota godzina udarowa” wynosi 3-6 godzin, przy czym leczenie trombolityczne możliwe jest do 3 godzin od wystąpienia objawów. Udar mózgu jest stanem bezpośrednio zagrożenia życia i podejrzenie jego wystąpienia powinno zostać niezwłocznie zgłoszone do pogotowia ratunkowego dzwoniąc pod numer 112 lub 999. Chory powinien trafić do szpitala najszybciej, jak to możliwe. Jeżeli chory jest przytomny należy pomóc położyć mu się w komfortowej pozycji, najlepiej z uniesionym tułowiem o około 30 cm. Nie należy podawać choremu jedzenia ani picia. Ważnym jest obserwowanie czy stan chorego się nie pogarsza, należy z nim zostać aż do przyjazdu pogotowia ratunkowego. W przypadku, kiedy u osoba, u której podejrzewany jest udar jest nieprzytomna, należy ułożyć ją w pozycji bocznej bezpiecznej. Nie ma znaczenia na którym boku będzie położony chory, jedynie w przypadku kobiet w ciąży należy ułożyć ciało na lewym boku. Pozycja boczna bezpieczna jest niezmiernie ważna w przypadku utarty przytomności – chroni ona przed zachłyśnięciem i zapewnia drożność dróg oddechowych. Ważnym jest, aby cały czas kontrolować oddech chorego. Pozycja boczna ustalona Ułożenie chorego w pozycji bocznej bezpiecznej obejmuje następujące kroki:- Wyprostowanie nóg i ułożenie rąk wzdłuż tułowia.
- Rękę znajdującą się bliżej osoby udzielającej pomocy należy ułożyć tak, aby był zachowany kąt prosty w łokciu, pomiędzy tułowiem a ramieniem, dłoń chorego powinna być skierowana w górę.
- Dalsze ramię należy przełożyć w poprzek klatki piersiowej i dłoń podłożyć pod policzek.
- Dalszą nogę należy uchwycić pod kolanem i podociągać do góry nie odrywając przy tym stopy chorego od podłoża.
- Jedną ręką chwycić dalsze udo, drugą ręką dalsze ramię chorego i przyciągnąć do siebie aby chory przekręcił się na bok.
- Odciągnąć głowę delikatnie do tyłu upewniając się, że drogi oddechowe są drożne.
- Upewnić się, że pozycja chorego jest stabilna.
Resuscytacja krążeniowo-oddechowa
Należy kontrolować czy chory oddycha – w przypadku utarty oddechu bezzwłocznie należy rozpocząć resustycje krążeniowo – oddechową. Resuscytacja krążeniowa obejmuje:- Ułożenie chorego na plecach na twardym podłożu i uklęknięcie obok.
- Ułożenie dłoni na dolnej połowie mostka, nadgarstek drugiej dłoni na grzbiecie już leżącej dłoni na mostku, następnie należy spleść palce tak, aby chwyt był stabilny.
- Ustawić ramiona prostopadle do klatki piersiowej chorego, dzięki temu występuje mniejsze ryzyko uszkodzenia mostka lub żeber.
- Ramiona cały czas powinny być wyprostowane, także podczas ucisków klatki piersiowej.
- Uciski należy wykonywać na głębokość około 5 cm z częstotliwością 100-120 na minutę.
- W przypadku połamania mostka czy żeber nie wolno przestawać uciskać.
- Uciśnięcia powinny trwać mniej więcej tyle samo (należy zachować stałe tempo).
- Pamiętać należy także o relaksacji klatki piersiowej, czyli o zwalnianiu siły ucisku, tak aby klatka piersiowa mogła wrócić pierwotnego ułożenia.
- Udrożnienie dróg oddechowych- położenie jednej dłoni na czole chorego i delikatnie odgiąć je do tyłu, drugą dłoń umieścić delikatnie na żuchwie chorego i delikatnie ją unieść.
- Zaciśnięcie skrzydełek nosa przy użyciu palca wskazującego oraz kciuka dłoni, która umieszczona jest na czole chorego.
- Wzięcie normalnego wdechu oraz szczelne objęcie ustami ust chorego.
- Wykonanie spokojnego oddechu (powinien trwać około 1 sekundy) przy jednoczesnym obserwowaniu czy klatka piersiowa chorego się unosi.
- Odsunięcie ust od chorego przy jednoczesnym obserwowaniu czy klatka piersiowa opada.
Co musisz wiedzieć o udarze mózgu?
Udar mózgu jest zespołem klinicznym, który charakteryzuje się nagłym, ogniskowym, a niekiedy uogólnionym zaburzeniem czynności mózgu. Wyróżnia się udary niedokrwienne, krwotoczne, krwawienia podpajęczynówkowe (SAH – subarachnoid haemorrhage) oraz udary żylne. Każdy udar mózgu jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Objawy sugerujące udar mózgu to uczucie drętwienia, osłabienie siły mięśniowej, opadający kącik ust, splątanie, zaburzenia mówienia, zaburzenia równowagi, zaburzenia orientacji. Od razu po zaobserwowaniu objawów należy wezwać pogotowie – leczenie możliwe jest tylko w warunkach szpitalnych.
Zobacz podobne artykuły:
Udar mózgu – miniprzewodnik
Rehabilitacja po udarze mózgu
Udar mózgu – objawy i czynniki ryzyka
Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej w Care Experts
Bibliografia:
- Litwin Tomasz, Członkowska Anna, Udary mózgu – wprowadzenie, 8_Neurologia_2.pdf (podyplomie.pl)
- Kaźmierski Radosław, Diagnostyka i leczenie chorych w ostrej fazie udaru niedokrwiennego mózgu, Anestozjologia i Ratownictwo 2014; 8:62-75, 201401_AiR_006.pdf (akademiamedycyny.pl)
- Strepikowska Agnieszka, Buciński Adam, Udar mózgu – czynniki ryzyka i profilaktyka, 07 udar mozgu.pdf (ptfarm.pl)
- Mazur Roman, Świekocka – Miastkowska Małgorzata, Udar mózgu – pierwsze objawy, Choroby Serca i Naczyń 2005, tom 2, nr 2, s. 84-87, untitled (viamedica.pl)
- Mazurek Justyna, Blaszkowska Anna, Rymaszewska Joanna, Rehabilitacja po udarze mózgu – aktualne wytyczne, Nowiny Lekarskie 2013, 82, 1, s. 83-88, Microsoft Word – 13NL_1_2013_MAZUREK.doc (ump.edu.pl)
- Resuscytacja krążeniowo-oddechowa dorosłych – Zintegrowana Platforma Edukacyjna (zpe.gov.pl)
Zostaw komentarz