Choroby wieku podeszłego

Choroby wieku podeszłego (inaczej: choroby starcze) są to schorzenia pojawiające się u seniorów. Według prognozy dla Polski na lata 2000-2050 sporządzonej przez ONZ, liczba Polaków w wieku 60-64 wzrośnie o ponad 50%. W naszym społeczeństwie osób w wieku 75-79 lat będzie o ok. 75% więcej, a procent obywateli powyżej 80. roku życia sięgnie jeszcze wyżej.

Opieka nad osobami dotkniętymi chorobami wieku starczego bywa wymagająca, obciążająca – także psychicznie rodzinę chorego. Wsparciem jest dobra opieka lekarska, psychologiczna, rehabilitacyjna i pielęgniarska – w domu i na przykład w domach opieki.

Choroby wieku podeszłego – przyczyny
Najczęstsze choroby w starszym wieku
Choroby otępienne
Miażdżyca u osób starszych
Nowotwory – na jakie chorują najczęściej osoby starsze?
Cukrzyca
Choroba zwyrodnieniowa stawów
Nietrzymanie moczu
Depresja
Choroby wieku podeszłego – rozpoznanie i leczenie

Choroby wieku podeszłego – przyczyny

Wraz z upływem lat, ciało człowieka staje się bardziej podatne na różne choroby. Organizm staje się mniej odporny, gorzej też adaptuje się do zmian. Przyczyny chorób osób starszych leżą więc zarówno w upływających latach, jak i w ogólnych uwarunkowaniach genetycznych czy środowiskowych. Starzeje się układ oddechowy – występują choroby płuc, upośledzony staje się mechanizm wentylacji, spada pojemność życiowa płuc. Starzeje się układ kostny, stając się bardzo wrażliwym – diagnozuje się osteoporozę, zwiększa się ryzyko złamań.

Tryb życia każdego z nas ma również ogromny wpływ na szybkość wystąpienia chorób i ich rodzaj. Palenie papierosów, dieta ciężkostrawna, otyłość, brak nawyku ćwiczeń umysłowych i fizycznych, stres – to wszystko może przyspieszyć wystąpienie chorób wieku podeszłego.

Najczęstsze choroby w starszym wieku

Najczęstsze choroby wieku podeszłego to choroby układu nerwowego oraz obniżenie sprawności umysłowej, czyli choroby otępienne (w tym demencja i Alzheimer).

Wśród chorób wieku podeszłego znajdują się też:

• choroby miażdżycowe (udar mózgu, zawał serca, choroba wieńcowa),
• choroby nowotworowe
• cukrzyca
• choroby zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa
• osteoporoza
• nietrzymanie moczu
• depresja

U osób starszych częściej pojawiają się choroby alergiczne. Proces starzenia się skóry wywołuje tzw. świąd starczy i suchość, a także wypryski i atopowe zapalenie skóry. Częste są także alergie na leki.

Także problemy ze wzrokiem (np. zaćma starcza, czyli katarakta oraz jaskra) i słuchem (niedosłuch, głuchota starcza) zaliczamy do chorób wieku podeszłego.

Choroby otępienne

Demencja, czy inaczej otępienie jest terminem parasolowym grupy objawów, w tym kłopotów z myśleniem i pamięcią. To termin, który jest często kojarzony ze związanym z wiekiem spadkiem funkcji poznawczych. Demencję często utożsamia się z Alzheimerem, lecz tak naprawdę to nie tylko ta choroba jest przyczyną demencji. Demencję mogą powodować różne czynniki. Popularnymi przyczynami demencji są choćby choroba Huntingtona, Parkinsona lub Creutzfeldta-Jakoba. Niemniej choroba Alzheimera stanowi przyczynę od 50-70% wszystkich przypadków demencji.
Sam Alzheimer to choroba o wieloletnim i postępującym przebiegu, prowadząca nieuchronnie do całkowitej niepełnosprawności zarówno psychicznej jak i fizycznej.
Objawia się m.in.

• dużymi wahaniami nastroju (od depresji do autoagresji),
• halucynacjami (np. odbieranie siebie w lustrze jako kogoś obcego),
• problemami z pamięcią,
• zaburzeniami snu,
• brakiem dobrej oceny sytuacji,
• zaburzeniami orientacyjno-przestrzennymi (tzw. błąkanie się),
• zaburzeniami mowy (z niewyraźnej lub szczątkowej do zaniknięcia).

Wciąż nie ma skutecznego leku zapobiegającego chorobie, nie można jej też wyleczyć. Systematyczna terapia pozwala jednak spowolnić jej rozwój.

Miażdżyca

Miażdżyca to inaczej stwardnienie i zwężenie naczyń krwionośnych. Częściej występuje u mężczyzn. Jest niebezpieczna ponieważ sprawia, że naczynia krwionośne przestają dostarczać krew do tkanek, przez co te ostatnie obumierają.

Miażdżycy sprzyja m.in. niezdrowa dieta, np. bogata w przetworzone tłuszcze czy uboga w składniki dopowiadające za lepsze przyswajanie wapnia przez układ kostny. W pierwszym wypadku cholesterol osadza się wewnątrz naczyń krwionośnych, powodując ich zwężenie (to może prowadzić do udaru mózgu). W drugim wypadku wapń może zacząć osadzać się wewnątrz tętnic, w miejscach, gdzie zaczął się stan zapalny. To wszystko zmniejsza elastyczność naczyń krwionośnych i sprawia, że w końcu przestają pełnić swoją funkcję.

Nowotwory – na jakie chorują najczęściej osoby starsze?

Ocenia się, że najczęstszym nowotworem złośliwym jest rak płuc (odpowiada za 30% zgonów wśród osób po 60-tym roku życia, przy czym najwięcej zachorowań odnotowuje się między 60-70 rokiem życia.

Szacuje się, że jedna na osiem osób, które w wieku 35 lat palą co najmniej 25 papierosów na dobę, umrze przed 75. rokiem życia. Dlatego warto rzucić palenie, jeśli chcemy żyć długo. Zwłaszcza, że wyniki leczenia są w Polsce mało zachęcające: mniej niż 10% chorych przeżywa 5 lat od wykrycia choroby.

Kolejnymi – po raku płuc nowotworami, które najczęściej atakują osoby w wieku 60-79 lat są rak sutka i jelita grubego – u kobiet, nowotwór jelita grubego i rak prostaty – u mężczyzn. Zachorowalność na raka sutka wzrasta po 50-tym roku życia, a po ukończeniu 65-tego roku życia jest już niemal czterokrotnie wyższa. Wiek stanowi jeden z czynników ryzyka, choć w tym przypadku nie najistotniejszy.
W przypadku raka prostaty to właśnie wiek jest głównym czynnikiem w ryzyku wystąpienia choroby. Przeważnie dotyka on mężczyzn po 70-siątce. Po 80-siątce stwierdza się go u większości pacjentów (najczęściej w badaniach pośmiertnych, bo do śmierci zazwyczaj dochodzi z innego powodu).

Nowotwór u osób po 70. roku życia bywa mniej agresywny niż u młodszych, dlatego często – nie bez kontrowersji w tej kwestii – rozważa się, czy w tej grupie wiekowej dążyć do zwiększenia wykrywalności i zawsze poddawać pacjentów leczeniu, czy raczej postawić na czujne oczekiwanie i obserwację.

Osób starszych dotyczy olbrzymia większość nowotworów przewodu pokarmowego, m.in. rak przełyku, nowotwory żołądka, jelita, trzustki. Na nowotwór jelita grubego zapadają już czterdziestolatkowie, ale ryzyko rośnie właśnie wraz z wiekiem i jest najwyższe w wieku 80. lat.
Ponadto u mężczyzn po 60-tym roku życia rak często lokalizuje się w nerce i pęcherzu moczowym, u kobiet po menopauzie w układzie rodnym (trzonie macicy, szyjce macicy, jajniku, pochwie i sromie).

Inne nowotwory związane ze starością to m.in. szpiczak plazmocytowy, raki skóry (inne niż czerniak) i chłoniaki nieziarnicze.

Cukrzyca

Cukrzyca u osób starszych to zaburzenie gospodarki węglowodanowej pojawiające się po 65. roku życia. Dotyka ona aż 25-30% tej grupy wiekowej. U osób starszych cukrzyca związana jest przede wszystkim z naturalnym procesem starzenia się organizmu i zmieniającą się biologią organizmu (np. insulinnopornością, tj. stopniowym i postępującym spadkiem aktywności komórek produkujących insulinę).

Nie bez znaczenia są także czynniki środowiskowe, przede wszystkim nieodpowiednia dieta i małą aktywność fizyczna. W starszym wieku człowiek mniej się rusza, zwiększa się ilość tkanki tłuszczowej, co jeszcze bardziej zaburza działanie insuliny w organizmie.

Leczenie cukrzycy u osób starszych opiera się na takich samych zasadach, co leczenie w innych grupach wiekowych. Podstawą jest zdrowe żywienie i dostosowana do możliwości bezpieczna aktywność fizyczna. Stosuje się także leczenie farmakologiczne z wykorzystaniem leków doustnych i/lub insuliny.

Choroba zwyrodnieniowa stawów

Choroba zwyrodnieniowa stawów to postępująca z wiekiem degradacją tkanki stawowej, powstała na skutek licznych czynników biologicznych (błędy genetyczne) i mechanicznych (nadmierne obciążanie kręgosłupa, mało ruchu).

Dotyczy ona około 10 procent mężczyzn i 13 procent kobiet w wieku powyżej 60 lat.

Pierwszymi objawami choroby zwyrodnieniowej stawów są zwykle bóle stawów. Potem dochodzą takie objawy jak trzeszczenie stawów, ograniczenie ich ruchomości, problemy z poruszaniem się. U chorego może dochodzić do uszkodzenia chrząstki stawowej, wtórnych stanów zapalnych stawów. W wyniku tej choroby mogą tworzyć się wyrośle kostne, stwardnienia warstwy podchrzęstnej, torbiele podchrzęstne.

W zaawansowanej fazie choroby stawy są wyraźnie powykrzywiane. Jakość życia wyraźnie się obniża. Każdy ruch sprawia ból, a chory nie jest w stanie podejmować normalnej aktywności fizycznej. Na uszkodzenia narażony jest zwłaszcza odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa ma związek z przedwczesnym zużyciem i zwyrodnieniem tkanek, które tworzą stawy.

Osteoporoza

Osteoporoza to choroba, która obniża wytrzymałość kości i w konsekwencji zwiększa ich łamliwość (może je spowodować nawet błahy upadek czy potknięcie). Ujmując to bardziej obrazowo wskutek ubytku masy kostnej i zmian w jej architekturze kości zaczynają przypominać gąbkę.

Osteoporoza jest chorobą, której częstość występowania wzrasta z wiekiem. Najbardziej narażone na nią są osoby po 70. roku życia. Złamania spowodowane osteoporozą niosą ze sobą znaczne ryzyko. Z powodu powikłań aż 20 proc. chorych ze złamaniami kości udowej umiera w ciągu sześciu miesięcy po złamaniu, a ponad 50 proc. w ciągu następnego roku.

Stan kości pogarszają:

• zła dieta w dzieciństwie i młodości, a w szczególności: niewystarczająca ilość wapnia i białka oraz za mało witaminy D, za mało warzyw i owoców
• mało ruchu,
• niektóre leki, zwłaszcza steroidowe.

Dodatkowo rozwój osteoporozy mogą przyspieszyć takie choroby, jak np. nadczynność tarczycy, choroby reumatoidalne, cukrzyca. Ryzyko zachorowania mogą zwiększać także uwarunkowania genetyczne (dziedziczność). Na osteoporozę bardziej narażone są kobiety.

Nietrzymanie moczu

Nietrzymanie moczu to mimowolne – niezależne od świadomej decyzji danej osoby – oddawanie moczu, prowadzące do częściowego lub całkowitego opróżniania pęcherza moczowego.

Nietrzymanie moczu zdarza się w każdym wieku i u obu płci, jednak najczęściej problem ten występuje w osób w wieku starszym i podeszłym. Dolegliwość występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn. Szacuje się, że nawet u 1 na 5 kobiet po czterdziestce. Po ukończeniu 80. roku życia problem dotyka już połowy kobiet i jednej trzeciej mężczyzn. Dokładne szacunki utrudnia fakt, że prawdopodobnie tylko co druga osoba z nietrzymaniem moczu zgłasza ten problem lekarzowi.

Nietrzymanie moczu jest dolegliwością krępującą i utrudniającą codzienne życie.

Chociaż często występuje u osób starszych, nie powinno się go traktować jako „normalnego” objawu starzenia się. Trzeba dążyć do wykrycia przyczyny schorzenia i wdrożyć prawidłowe leczenie. Prawidłowo zdiagnozowana przyczyna nietrzymania moczu pozwala na skuteczne jego leczenie.

Depresja

Objawy depresji starczej różnią się od symptomów depresji u osób młodszych. Łatwo ich nie zauważyć, ponieważ często mylone są z typowymi objawami starzenia. Jednak kłopoty z pamięcią, koncentracją, osłabienie, zaburzenia snu, bóle mięśni, brak apetytu – mogą być symptomami depresji i nie należy ich bagatelizować. Niezdiagnozowana i nieleczona depresja u osób starszych jest bardzo niebezpieczna. Częściej niż u młodszych prowadzi do prób samobójczych.

Z depresją zmaga się co trzeci polski senior. Osoby powyżej 65 roku życia, które cierpią na depresję, z reguły pozostają niezauważone. Na symptomy tej choroby rzadko reagują nawet ich bliscy. Brak zainteresowania ze strony otoczenia, poczucie odrzucenia, samotność pogłębiają chorobę. Mogą też zaostrzać przebieg innych schorzeń, na które cierpi osoba starsza.

Choroby wieku podeszłego – rozpoznanie i leczenie

Starzejące się społeczeństwo wymaga dobrej opieki w momencie wystąpienia chorób u jego członków. Nacisk kładzie się na dobre rozpoznanie już na etapie lekarza rodzinnego. Warto nie lekceważyć pierwszych objawów, nie ,,przeczekiwać”, nie ignorować (często powodem jest lęk lub wstyd). Objawy otępienne i inne choroby wieku podeszłego rozpoznane na wczesnych etapach można spowalniać lub regulować – farmakologicznie, rehabilitacyjnie itd.

Skierowania otrzymane przez lekarza rodzinnego, pozwolą na wykonanie szeregu badań w kierunku ustalenia chorób wieku podeszłego. Po omówieniu wyników, można wdrożyć odpowiednią terapię i zaprowadzić tryb życia, który zwiększy komfort funkcjonowania.

Zobacz podobne artykuły:
Geriatra – lekarz dla seniora
Leki dla seniorów – fakty i zagrożenia
Żywienie osób starszych – co warto wiedzieć?
Gimnastyka dla seniorów
Ćwiczenia pamięci dla seniorów
Depresja u osób starszych
Samotność osób starszych
Starzenie się organizmu. Co się dzieje z naszym organizmem w miarę upływu lat?
Inwestycja w zdrowie seniora
Choroby przewlekłe – przegląd informacji
Opieka nad seniorami w czasie pandemii
Potrzeby osób starszych

Bibliografia

Ewa Czarnobilska, Krzysztof Czarnobilski, Aleksander Obtułowicz, Krystyna Obtułowicz; Choroby alergiczne wieku podeszłego, Gerontologia Polska, tom 18, nr 2, ss. 57-65.

Małgorzata Gaweł, Anna Potulska-Chromik; Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 7, 2015, http://www.pnmedycznych.pl

Agnieszka Kotarba, Ewa Borowiak, Janusz Czajkowski; Okulistyczne aspekty starzenia się człowieka, Problemy Pielęgniarstwa, 22(3), ss. 390-394, 2014, https://journals.viamedica.pl/problemy_pielegniarstwa

Halina Król, Bożena Zboina, Małgorzata Biskup i in.; Potrzeby społeczne w starzejącym się społeczeństwie, Forum Pedagogiczne,nr 1, 2012, www.czasopisma.uksw.edu.pl

Arkadiusz Przybyłka; Starzenie się ludności w Polsce jako wyzwanie dla systemu ochrony zdrowia, Studia Ekonomiczne, t. 309, ss. 179-190, 2017, http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/

Małgorzata Mossakowska, Problemy zdrowotne osób w wieku podeszłym – wnioski z projektu PolSenior, https://pssewarszawa.pis.gov.pl

Tadeusz Parnowski, Medyczne i psychologiczne problemy wieku podeszłego, Postępy Psychiatrii i Neurologii, 1995, http://old.ipin.edu.pl/ppn/archiwum/