Żywienie osób starszych – co warto wiedzieć?

zywienie osób starszych

Z wiekiem maleją lub – w wyniku chorób – zanikają funkcje poznawcze człowieka. Słabnie też układ ruchowy oraz inne funkcje organizmu. Znacząco obniża to komfort życia. O ile genów czy też historii medycznej nie możemy zmienić, o tyle zmiana stylu życia (w tym – żywienia) jest możliwa. Prawidłowe żywienie osób starszych może działać ochronnie lub wspierać stosowaną terapię.

Znaczenie jedzenia – świadomość
Żywienie osób starszych – jaka dieta?
Zasady żywienia według diety śródziemnomorskiej
Składniki, czyli co włączyć do diety, a co z niej wyłączyć?
Znaczenie wody
Żywienie osób starszych – warzywa i owoce
Zalecenia dietetyczne dla osób z chorobą Alzheimera i chorobą Parkinsona
Dieta cukrzycowa
Zalecenia dla osób z chorobami serca
Żywienie osób starszych – problemy
Dysfagia

Znaczenie jedzenia – świadomość

Niestety według badań, świadomość żywieniowa nadal jest niska w naszym społeczeństwie, do tego u seniorów dochodzą złe nawyki z wcześniejszych okresów życia. Te elementy wpływają bardzo mocno na kwestię żywienia osób starszych. Również drastyczne zmiany życiowe (wdowieństwo, gorsze samopoczucie psychofizyczne itp.) potrafią zubożyć dietę osoby starszej.
Dietetyka osób starszych rozwija się i powinniśmy poszukać pomocy w żywieniu osób starszych u specjalistów. Pomagają oni w dobraniu odpowiedniej diety, nauce przyrządzania posiłków odpowiednich do stanu seniora, a także w psychologicznych aspekty żywienia.

Żywienie osób starszych – jaka dieta?

W prawidłowej diecie należy unikać tłuszczów trans. Znajdujemy je w produktach typu ,,fast food”, gotowych produktach garmażeryjnych, śmietankach do kawy, słodkich i słonych przekąskach (batoniki, chipsy itp.).

Wraz z wiekiem, zwiększa się zapotrzebowanie na witaminy: D (jajka, mięso, mleko, ryby), B6 (ziemniaki, pełnoziarniste pieczywo, mięso, warzywa), B2 (mleko, jajka, zboża, warzywa liściaste), B12 (mięso, mleko, jajka), C (owoce, warzywa, ziemniaki), E (oleje roślinne, warzywa), A (jajka, ryby, warzywa) i β-karoten. Rekomenduje się poza tym stosowanie w diecie wysokiej jakości margaryn, bogatych w witaminy D i A.
witaminy w diecie seniora
Warto przypomnieć, że niedobór witaminy D w żywieniu osób starszych może wpłynąć na stan kości, większe ryzyko zapadania na choroby układu krążenia i nowotwory. Zły poziom witaminy D w organizmie prowadzi także do depresji i cukrzycy typu 2.
Należy zmniejszyć spożywanie sodu. Starsze kobiety powinny ograniczyć żelazo o 10-20%, a zwiększyć przyjmowanie wapnia o 30-35%. Starsi mężczyźni powinni zwiększyć przyjmowanie wszystkich minerałów o 17-18%.

W żywieniu osób starszych ważne jest zachowanie lub przywrócenie odpowiedniego poziomu m.in. koenzymu Q10, który jest antyoksydantem wewnątrz komórek. Jego stężenie obniża się w organizmie wraz z procesem starzenia się organizmu – jesteśmy wtedy narażeni na „atak” wolnych rodników. Poziom Q10 uzupełnimy, włączając do diety: kurczaka, wołowinę, wątróbkę, olej rzepakowy, tuńczyka, śledzia. Mniejsze ilości, ale też pomocne, powinno się przyjmować w jogurcie, kalafiorach, czarnych porzeczkach.

W żywieniu osób starszych trzeba także pamiętać o zachowaniu odpowiedniego poziomu kwasu foliowego w organizmie. Jest to ważna witamina (B9, B11), a jej źródło znajduje się na przykład w podrobach i surowych lub krótko gotowanych warzywach liściastych. Na ogół przyjmuje się też suplementy kwasu foliowego, ponieważ podczas obróbki (np. Wypiek chleba), kwas foliowy traci w dużej mierze swoje wartości. Niedobór foliacyny jest groźny i prowadzi do wysokiego stężenia homocysteiny we krwi. To z kolei droga do zaburzeń funkcji poznawczych, chorób sercowo – naczyniowych i nowotworów.

Zasady żywienia według diety śródziemnomorskiej

Najlepszą dietą w żywieniu osób starszych jest dieta śródziemnomorska – jednonasycone kwasy tłuszczowe, które przeważają w tym menu m.in. obniżają poziom glukozy i likwidują wolne rodniki. Bogato reprezentowane kwasy omega-3 działają przeciwzapalnie. Do tego dochodzą pokarmowe źródła błonnika. Badania wskazują, że te elementy powodują mniejsze osłabienie starzejącego się organizmu. Oznacza to, że masa ciała jest w miarę stabilna, podobnie jak siła mięśni. Do tego wzrasta poziom aktywności fizycznej i ogólnej energii. Wydajność umysłowa przy tej diecie także jest większa.

Główne zasady diety śródziemnomorskiej w żywieniu osób starszych to:

  • bardzo niski poziom słodyczy i jaj w menu,
  • średnie spożycie przetworów mlecznych, ryb i mięsa,
  • wysokie spożycie pokarmów roślinnych (warzywa, owoce, orzechy, ziarna zbóż, rośliny strączkowe, oleje i oliwa).

Jeśli osoba starsza nie ma siły lub umiejętności potrzebnych do samodzielnego przygotowywania dań, z pomocą może przyjść catering dietetyczny śródziemnomorski.

Opieka domowa dla seniorów
SPRAWDŹ NASZĄ OFERTĘ!

Składniki, czyli co włączyć do diety, a co z niej wyłączyć?

Nieustannie bada się wpływ składników diety na żywienie osób starszych i tym samym – stan zdrowia seniorów. Najnowsze badania wykazują, że włączenie kurkumy (obecnej chociażby w przyprawie curry) do żywienia osób starszych może dać rokujące rezultaty. W społeczności indyjskiej, gdzie w większości posiłków jest kurkumina, występowanie choroby Alzheimera jest niże ponad czterokrotnie w porównaniu z USA. Testy wykazały też, że spożywanie kurkuminy zwiększa sprawność umysłową starszych osób.

Również nasiona szałwii hiszpańskiej (chia) poleca się jako ważny składnik żywienia osób starszych. Nasiona zawierają wiele witamin oraz minerałów potrzebnych starszemu organizmowi. Mają w sobie kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, a w 100 gramach jest więcej wapnia niż w mleku.Kolejną dobrą cechą nasion chia jest zawartość kwasu alfa-linolenowego działa on na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, poprawia pracę mózgu, wspomaga pamięć, chroni układ krążenia. Do tego nasiona są małe.

Z kolei w chorobie Parkinsona liczy się stężenie kwasu moczowego w organizmie. Duże spożycie mleka i produktów mlecznych zmniejsza to stężenie i tym samym zwiększa ryzyko zachorowania na Parkinsona. Możemy stabilizować stężenie kwasu moczowego, włączając do żywienia osób starszych produkty takie jak: mięso, ryby, miód i niektóre bogate we fruktozę owoce.

Znaczenie wody

Woda jest jednym z sześciu podstawowych składników pokarmowych (inne to: węglowodany, białka, tłuszcze, składniki mineralne i witaminy). Gdy się starzejemy, zmniejsza się ilość wody w organizmie, który zaczyna gorzej funkcjonować. To właśnie odwodnienie jest bardzo częstą przyczyną zgłoszeń do szpitala osób starszych: w Polsce nawet u 48% pacjentów powyżej 75. roku życia ma stwierdzone przewlekłe odwodnienie, gdy trafia na SOR.

Zaleca się, by żywienie osób starszych obejmowało 3700 ml wody (płyny w napojach i pokarmach) u mężczyzn i 2500 ml u kobiet. Niedobory wody u osób po 65. roku życia nasilają objawy istniejących chorób, powodują też nowe. Dobrze, gdy nie ,,zrzucamy winy” wyłącznie na „starość”, gdy u nas samych lub bliskiej osoby obserwujemy objawy takie jak:

  • bóle i zawroty głowy,
  • skłonność do upadków,
  • wiotka skóra,
  • zapadnięte oczy.

To bardzo często są objawy odwodnienia lub dużego niedoboru wody i wymagają od nas uzupełnienia płynów.

Co może wpływać na stan hipertonicznego odwodnienia? U starszych osób zmienia się aktywność obszaru mózgu odpowiedzialna za uczucie zaspokojenia pragnienia. Z kolei do mózgu nie dociera prawidłowa informacja o objętości płynów, jakie się przyjęło – przyczyną jest tu zmniejszona wrażliwość nerwów obwodowych w jamie ustnej, gardle, przełyku, żołądku. Bardziej jasną zazwyczaj dla rodzin i pacjentów wskazówką są przyczyny utraty wody, takie jak: biegunka, niewydolność nerek, gorączka.

zywienie osob starszych znaczenie wody

Nieuwzględnienie odpowiedniej ilości wody w żywieniu osób starszych może skutkować: omamami, skąpomoczem, niepokojem (też splątaniem), złą pracą nerek i serca, a nawet zakrzepicą i martwicą tkanek.

Jak rozsądnie podawać wodę w żywieniu osób starszych? Regularnie. Mniej, ale częściej (na przykład między posiłkami). Spróbujmy wytworzyć nawyk regularnego picia. Dobrze jest „przestawić się” na czystą wodę, a przynajmniej dbać, by była większością wśród przyjmowanych płynów. Płynem będą też napoje mleczne i mleko, kisiele, zupy; wodę mają w sobie też posiłki stałe. Zwracajmy uwagę na dodatkowe czynniki przy przyjmowaniu napojów: przepisane leki, temperaturę otoczenia i organizmu, stan nerek itd.

Pamiętaj o odpowiednim nawadnianiu organizmu w okresie letnich upałów!
Nie zapominaj, że napoje alkoholowe zwiększają ryzyko odwodnienia i dają zwykle fałszywe poczucie zaspokojenia pragnienia.

Żywienie osób starszych – warzywa i owoce

Osoby starsze, które spożywają 5 porcji dziennie warzyw i owoców, są mniej narażone na przykład na choroby neurodegeneracyjne. Poprawiają się też lub nie degenerują funkcje poznawcze. Przyczyna leży w dużej zawartości witamin antyoksydacyjnych, jakie znajdują się w owocach i warzywach. Poza tym znaczenie mają foliany i różne substancje bioaktywne. Nasze starzejące się komórki nerwowe chronią flawonoidy i karotenoidy. Źródłem flawonoidów będą między innymi: pomidor, marchewka, limonka, rzodkiewka, szparagi, ciemne winogrona, natka pietruszki, czekolada, jabłka, morele, czerwona cebula, truskawki, czarna i zielona herbata, brukselka, maliny.

Pokarmowym źródłem karotenoidów są m.in.: marchew, dynia, szpinak, morele, brokuły, żółtko jaja kurzego, pomarańcze, papryka, kukurydza słodka, łosoś, pstrąg różowy, owoce morza.

Z kolei potrzebne kwasy fenolowe znajdziemy na przykład w: jabłkach, wiśniach, gruszkach, jasnych winogronach, warzywach kapustnych, orzechach włoskich, orkiszu, życie, kawie.

Uwzględnienie warzyw i owoców w żywieniu osób starszych, wpływa na lepsze funkcjonowanie seniorów.

Zalecenia dietetyczne dla osób z chorobą Alzheimera i chorobą Parkinsona

Dwie choroby neurodegeneracyjne – choroba Alzheimerachoroba Parkinsona – nadal potrzebują 100% lekarstwa. Stosowane terapie farmakologiczne i najnowsze technologiczne usprawnienia, pomagają w codziennym funkcjonowaniu. Uważa się zarazem, że prawidłowe żywienie osób starszych także przy tych trudnych chorobach ma duże znaczenie dla komfortu życia. Przede wszystkim należy walczyć z niedożywieniem, które przy tych chorobach bardzo często występuje. Przyczyny leżą w problemach psychicznych, słabnącą pamięcią, trudnościami w codziennym funkcjonowaniu, wpływem leków.

Zbadano, że stosowanie diety śródziemnomorskiej zmniejsza ryzyko zanikania funkcji poznawczych w kierunku choroby Alzheimera aż o 48%. Wpływ na to ma m.in. stosowana w posiłkach oliwa: powoduje ona regresję blaszek miażdżycowych. Oprócz oliwy, przy dwóch omawianych chorobach, należy spożywać:

  • oleje roślinne (sojowy, rzepakowy, kukurydziany, z wiesiołka, lniany);
  • orzechy włoskie;
  • ryby morskie (łosoś, makrela, dorsz, tuńczyk, śledź).

Takie menu działa przeciwzapalnie, przeciwzakrzepowo, wspomaga też procesy zapamiętywania, uczenia się, radzenia sobie ze stresem.

Uważa się, że stosowanie diety śródziemnomorskiej w żywieniu osób starszych może zmniejszyć ryzyko zapadalności osób 65+ na Alzheimera i Parkinsona o 13%.

Przeprowadza się także badania nad wpływem regularnego jedzenia warzyw i owoców na zmniejszenie objawów choroby Alzheimera. Poza tym według prowadzonych badań, regularne picie kawy i herbaty, może zmniejszyć ryzyko zachorowania na chorobę Parkinsona. Z kolei u osób 65+, które codziennie piły kawę, wykazano obniżenie ryzyka zachorowania na Alzheimera o 31%.

Dieta cukrzycowa

Dietę osoby z cukrzycą powinien prowadzić diabetolog. Żywienie osób starszych, przyjmujących insulinę, koncentruje się zwykle wokół 5-7 posiłków dziennie. Pory posiłków powinny być stałe, trzeba zwrócić uwagę na ich dostosowanie do aktywności fizycznej i przyjmowanych leków. Dobrze jest prowadzić zapiski dotyczące pomiarów cukru i diety. Główne składniki diety cukrzycowej w żywieniu osób starszych to:

  • kasze
  • pieczywo pełnoziarniste
  • warzywa strączkowe
  • warzywa i niektóre owoce (w kontrolowanych ilościach)
  • ryby i owoce morza (dobrze zastępować spożycie mięsa właśnie nimi).

Słodycze, słodkie napoje, sery żółte i inne wysoko solone produkty powinny zniknąć z żywienia osób starszych z cukrzycą.

Zalecenia dla osób z chorobami serca

Żywienie osób starszych z chorobami serca opiera się na diecie niskotłuszczowej. W menu powinny znaleźć się tłuste ryby morskie, chudy drób. Należy zapomnieć o pasztetach, wiejskich kiełbasach i innych tłustych wędlinach czy na przykład parówkach. Dużym wyzwaniem może okazać się usunięcie soli z codziennego jadłospisu. Do potraw warto dodawać oliwę z oliwek. Można jeść chudy drób, przygotowany chociażby na parze. Z nabiału można dodać w żywieniu osób starszych po zawale serca itp. – jogurty naturalne, chude mleko, twarogi. Cała dieta powinna poza tym opierać się niski indeks glikemiczny – tabele produktów można znaleźć w internecie.

Żywienie osób starszych – problemy

Kiedy zaczynają się problemy z pamięcią, często prowadzące do chorób neurodegeneracyjnych, nierzadko pierwsze co zauważa sam chory lub rodzina, to kłopoty w kuchni. Osławione zostawianie garnka z wygotowującą się wodą lub wręcz – włączonego gazu bez ognia; otwarte drzwi lodówki; bezskuteczne szukanie rodzinnego przepisu przez osobę starszą, połowiczne wykonywanie dań przez zakłopotanego bliskiego. Upadki i skaleczenia przez niesprawność rąk i nóg albo zaburzenia równowagi. To pierwsze problemy z żywieniem osób starszych i sygnał do postawienia diagnozy lekarskiej.

Następnie możemy wyróżnić inne widoczne problemy w żywieniu osób starszych to m.in.: brak zębów, alergie, problemy z przełykaniem (dysfagia) i brak apetytu. Wizyta u stomatologa jest konieczna, by stwierdzić, czy na przykład to nie źle dopasowana proteza powoduje niechęć do spożywania posiłków przez naszego seniora. Do tego wszystkiego dochodzi konieczność stosowania odpowiednich diet – w zależności od choroby: cukrzycowej, pozawałowej itp. Wszystko to trzeba wziąć pod uwagę, gdy wdrażamy żywienie osób starszych.

Dysfagia

Dysfagia (górna i dolna) to schorzenie polegające na kłopotach z przełykaniem pokarmu. Pojawiaja się takie objawy jak: krztuszenie się, dławienie, odruch wymiotny, nadmiar śliny, a w konsekwencji – przyjmowanie coraz mniejszych cząstek jedzenia. Grozi to niedożywieniem organizmu, a w żywieniu osób starszych bardzo ważne jest zachowanie masy ciała w normie. Problemy w przyjmowaniu pokarmów mogą też doprowadzić do zachłystowego zapalenia płuc.

Osobie starszej z dysfagią powinno się serwować posiłki niewielkie (ale wysokokaloryczne) i do tego co 3-4 godziny. W zależności od stanu rozdrabnia się produkty suche lub je rozmiękcza np. herbatą. W przypadku, gdy trzeba podawać wyłącznie pokarmy w postaci półpłynnej papki, dodaje się specjalne zagęszczacze. Wyzwaniem jest podawanie napojów w żywieniu osób starszych z dysfagią. Przełykanie płynów wiąże się z ryzykiem zadławienia. Dlatego napoje także się zagęszcza, a chory dodatkowo przyjmuje je np. przez słomkę. Kwestia odpowiedniego nawodnienia starszego organizmu jest bardzo ważna, dlatego warto skonsultować się w tej sprawie i monitorować stan naszego chorego.

Zobacz podobne artykuły:
Geriatra – lekarz dla seniora
Leki dla seniorów – fakty i zagrożenia
Choroby wieku podeszłego – przegląd
Gimnastyka dla seniorów
Ćwiczenia pamięci dla seniorów
Depresja u osób starszych
Samotność osób starszych
Starzenie się organizmu. Co się dzieje z naszym organizmem w miarę upływu lat?
Inwestycja w zdrowie seniora
Choroby przewlekłe – przegląd informacji
Opieka nad seniorami w czasie pandemii
Potrzeby osób starszych

Bibliografia

Marta Dochniak, Katarzyna Ekiert; Żywienie w prewencji i leczeniu choroby Alzheimera i choroby Parkinsona, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 2015, 5, 2, ss. 199-208, http://www.pzp.umed.wroc.pl/pdf/2015/5/2/199.pdf

Elżbieta Gabrowska, Mikołaj Spodaryk; Zasady żywienia osób w starszym wieku, Gerontologia Polska, tom 14, nr 2, ss. 57-62, http://gerontologia.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/2006-02-7.pdf

A.Jędrusek-Golińska, D. Górecka, K. Szymandera-Buszka; Produkty funkcjonalne w żywieniu osób starszych, Przemysł Spożywczy, t. 70, nr 5, 2016, ss. 39-43.

Renata Krzyszycha, Agnieszka Marzec, Bogdan Szponar i in.; Praktyczne wskazówki prawidłowego żywienia osób starszych, Gerontologia Polska, 2015, 3; http://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/201503_Gerontologia_009.pdf

Marzanna Mziray, Magdalena Siepsiak, Regina Żuralska i in.; Woda istotnym składnikiem pokarmowym diety osób w wieku podeszłym, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2017, 98 (2), ss. 118-124, http://www.phie.pl/pdf/phe-2017/phe-2017-2-118.pdf

Marzanna Mziray, Magdalena Siepsiak, Regina Żuralska, Przemysław Domagała; Znaczenie kwasu foliowego w diecie osób starszych. Zasadność suplementacji żywności, Pielęgniarstwo Polskie, nr 2 (64) 6, 2017, http://www.pielegniarstwo.ump.edu.pl/uploads/2017/2/2_64_2017.pdf#page=123

Karina Nowak, Szymon Majsterek, Natalia Ciesielska i in.; Rola nasion szałwii hiszpańskiej (chia) w żywieniu pacjentów geriatrycznych, Journal of Education, Health and Sport, 2016, 6 (3), ss. 35-40, http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/article/view/3419

Monika A. Zielińska, Agata Białecka i in.; Warzywa i owoce jako źródła wybranych substancji bioaktywnych i ich wpływ na funkcje poznawcze u osób starszych, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2017, ss. 267-280, http://www.phmd.pl/api/files/view/196072.pdf

4.9/5 - (18 votes)

Ten wpis ma 0 komentarzy

Komentarze zostały wyłączone.