Potrzeby osób starszych – jakie są? Jak o nie dbać?

Potrzeby seniorów

Starość coraz rzadziej postrzegana jest jako okres stagnacji i oczekiwania na śmierć, w zamian za to uznawana jest jako faza życia, w której nadal pozostaje wiele ważnych zadań do wypełnienia, czas do wzbogacania osobowości i nadawania sensu dalszej egzystencji. W świadomości społecznej coraz mocniej utrwala się przekonanie, że kreowanie okresu starości w dużej mierze zależy od samego seniora oraz jego opiekuna. Ważnym jest więc nauczenie się nazywania potrzeb seniorów i pomocy w ich zaspokojeniu.

 

Sytuacja demograficzna seniorów

W ostatnich latach na całym świecie obserwuje się starzenie populacji, a więc wzrost odsetka ludzi starszych w społeczeństwie. Główną przyczyną obecnego stanu rzeczy jest znaczące wydłużenie życia ludzkiego oraz spadek urodzeń. Wydłużenie życia człowieka spowodowane jest także niewątpliwie postępem społecznym i cywilizacyjnym, zaś bezpośrednio wpływała na nie poprawa warunków socjalnych, łatwiejszy dostęp do opieki lekarskiej, promowanie zdrowego stylu życia, poprawa sytuacji materialnej.

W związku ze stałym powiększaniem się populacji seniorów na całym świecie, w drugiej połowie XX wieku powstała odrębna nauka – gerontologia, która obejmuje zagadnienia z zakresu medycyny, socjologii czy demografii. Starzenie się jest pojęciem bardzo szerokim, trudno jest wskazać dokładny czas, kiedy rozpoczyna się ten etap. Jednak zgodnie z amerykańską literaturą gerontologiczną można wskazać następujący podział: „młodzi starzy” – osoby w wieku 66-74 lata, „starzy starzy” – osoby w wieku 75-84 lata oraz „najstarsi starzy” osoby powyżej 85 lat.

Geriatra – lekarz dedykowany dla seniora | Care Experts

Światowa Organizacja Zdrowia za początek Starości demograficznej przyjmuje 65. rok życia. Jeszcze inną klasyfikację zaproponowali kijowscy geriatrzy, którzy wyróżnili trzy okresy: wiek podeszły (60–74 lata), wiek starczy (75–90 lat) oraz wiek sędziwy (określany także długowiecznością powyżej 90. roku życia). Główny Urząd Statystyczny w Polsce w długoterminowych prognozach (do 2050 roku) potwierdza tendencję spadkową ogólnej liczny ludności, przy jednoczesnym wzroście populacji powyżej 65. roku życia. Prognozuje się największy wzrost osób powyżej 85. roku życia.

Znacząca poprawa warunków społeczno–gospodarczo–ekonomicznych, postępu w medycynie, większa świadomość i dostępności zdrowych diet, a także propagowanie szeroko rozumianego zdrowego trybu życia znacząco wydłuża średnią długość życia, ale także determinuje zmiany w samej strukturze populacji osób powyżej 65 roku życia. Obserwuje się zjawisko feminizacji starzenia się, oznacza to że grupie osób po 65. roku życia jest zdecydowanie więcej kobiet.

Główny Urząd Statystyczny podał, że w 2015 roku odsetek kobiet w powyżej 65 r.ż. wynosił 61.04%. Równie charakterystyczną cechą współczesnej populacji seniorów jest singularyzacja, czyli pozostawanie w jednoosobowym gospodarstwie domowym. GUS prognozuje, że w 2030 roku aż 53,3% gospodarstw domowych będzie prowadzanych jednoosobowo przez osoby powyżej 65. roku życia, z czego 17,3 % przez osoby powyżej 80. roku życia. Charakterystycznym jest także zjawisko „sandwich generation” – pojęcie to odnosi się pośredni.o do seniorów, zaś bezpośrednio do grupy wiekowej 45-65 lat. Oznacza dla tej grupy wiekowej „ściśnięcie” pomiędzy obowiązkami zawodowymi i prywatnymi, a opieką nad rodzicami. Osoby z tego pokolenia często muszą manewrować pomiędzy pracą zawodową, opieką nad dziećmi (późne rodzicielstwo) oraz opieką nad starzejącymi się rodzicami. Obciążenie tyloma obowiązkami może prowadzić do wyczerpania fizycznego i psychicznego oraz pojawienia się napięć w relacjach rodzinnych. Pokolenie „sandwich” nie jest zjawiskiem nowym, jednak jak wynika z prognoz jego skala jest coraz większa.

 

Piramida potrzeb ludzkich Abrahama H. Maslowa

Potrzeby osób starszych nie różnią się zasadniczo od pozostałej części populacji, są jedynie zmodyfikowane. Abraham H. Maslow skonstruował piramidę potrzeb, które są niezbędne do prawidłowego, pełnego i szczęśliwego życia człowieka. Potrzeby można podzielić na niższego i wyższego rzędu – są to potrzeby fizjologiczne, potrzeba bezpieczeństwa, potrzeba przynależności, potrzeba uznania oraz potrzeba samorealizacji. Ważne jest, aby zadbać o zaspokojenie wszystkich tych potrzeb także u osób starszych.

Podstawowymi potrzebami każdego człowieka jest jedzenie, picie, wydalanie oraz higiena, są to więc potrzeby fizjologiczne. W przypadku seniorów sprawnych fizycznie mogą być one z powodzeniem zaspokajane samodzielnie. Sytuacja ulega zmianie w przypadku osób starszych mniej samodzielnych. Niezmiernie ważnym jest, aby zadbać o odpowiednią dietę, która oczywiście powinna być dobrana indywidualnie pod względem stanu zdrowia danego seniora. Istnieje jednak kilka podstawowych zasad, którymi należy się kierować w doborze żywności dla osób starszych. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca zasadę „mniej cukru, soli, tłuszczu, więcej błonnika”.

Żywienie osób starszych – co warto wiedzieć?

Dieta osób starszych powinna być lekkostrawna, zawierać duże ilości warzyw i owoców. W przypadku seniorów zalecane jest także aby posiłki były mniejsze objętościowo, zaś częściej spożywane. Wraz z wiekiem pojawiają się także problemy zgryzieniem czy przełykaniem, dlatego aby zapewnić seniorowi komfort jedzenia warto rozważyć rozdrabnianie posiłków. Bardzo ważnym elementem jest także prawidłowe nawodnienie, zaleca się aby seniorzy przyjmowali minimum 1,5 litra płynów.

W dalszej kolejności Maslow wskazuje na konieczność zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo można rozpatrywać zarówno w formie fizycznej jak i mentalnej. Bezsprzecznie poczucie bezpieczeństwa będzie zapewnione poprzez posiadanie domu, dostępu do opieki medycznej, pielęgniarskiej czy posiadanie zaplecza finansowego „na czarną godzinę”. Potrzeba ta będzie jednak także realizowana jeżeli senior będzie miał świadomość, że jest ktoś komu na nim zależy i w razie pogorszenia stanu zdrowia lub innej sytuacji będzie mógł zwrócić się o pomoc i ją otrzyma. Następnie Maslow sklasyfikował potrzeby wyższego rzędu. Potrzeba przynależności i miłości odnosi się do potrzeby utrzymywania kontaktów towarzyskich, przynależności do grup społecznych, tym rodziny i relacji w niej panującej. Potrzeba szacunku dotyczy akceptacji i szacunku ze strony innych ludźmi, następnie potrzeba urzeczywistnienia, a wiec pozostania wiernym samemu sobie, swoim przekonaniom, wartościom, naturze. Na samym końcu piramidy potrzeb Maslowa są potrzeby estetyczne – a więc potrzeba odczuwania piękna, otaczania się pięknymi potrzebami, dbania o swój wygląd zewnętrzny.

 

Potrzeby seniora według Clarka Tibbittsa

Clark Tibbitts był amerykańskim gerontologiem, który według wielu stworzył najlepszą i najbardziej rozbudowaną listę potrzeb osób starszych.

Według Tibbittsa są to:

  • Potrzeba wykonywania społecznie użytecznych działań – seniorzy są taką samą częścią społeczeństwa jak osoby młode, jednak często widoczna jest tendencja do odsuwania ich z życia społecznego. Seniorzy chcą czuć, że nadal są potrzebni, a ich działania mają wypływ na poprawę życia otoczenia.
  • Potrzeba uznania za część społeczeństwa – Clark wskazuje, że seniorzy potrzebują kontaktu zarówno ze swoimi rówieśnikami jak i osobami młodszymi.
  • Potrzeba wypełnienia nadmiaru czasu wolnego, ale w satysfakcjonujący sposób dla seniora – osoby starsze nadal chcą się rozwijać, uczyć nowych rzeczy. Nie należy im jednak narzucać zajęć które w „naszej opinii są odpowiednie”. Clark wskazuje aby pytać seniorów czym się interesują, jak chcą spędzić czas i stworzyć im odpowiednie warunki aby mogli robić to o czym marzą.
  • Potrzeba utrzymania normalnych stosunków towarzyskich – ważne jest aby zadbać o relacje zarówno wewnątrz rodziny, jak i poza nią. Należy zachęcać osoby starsze do nawiązywania nowych i podtrzymywania już istniejących relacji towarzyskich.
  • Potrzeba uznania jako jednostki – należy pamiętać, że każdy chce być postrzegany jako samodzielna, niezależna osoba, a nie grupa. Każdy człowiek jest inny, ma swoje potrzeby, cele, oczekiwania, marzenia, seniorzy także chcą być postrzegani w sposób indywidualny.
  • Potrzeba autoekspresji – kolejna potrzeba powiązana z potrzebą indywidualnego postrzegania seniora. Osoby starsze chcą móc samodzielnie wyrażać się poprzez własne zdanie, pasje, rozwój osobisty.
  • Potrzeba odpowiedniej stymulacji psychicznej i umysłowej – niestety nadal niektórzy postrzegają osoby starsze jak duże dzieci. Zapominamy jak wiele umiejętności posiadają seniorzy i jak wie możemy się od nich nauczyć. Osoby starsze chcą i co ważne zasługują na poczucie iż są wartościowe, docenione i traktowane poważnie. Dlatego też materiały stymulujące seniorów psychicznie i umysłowo powinny być dostosowane do ich potrzeb.
  • Potrzeba dostępu do opieki zdrowotnej – zaspokajana jest poprzez świadomość i możliwość korzystania z usług medycznych, ale także poprzez świadomość że zdrowie seniora nie jest nikomu obojętne oraz że nie zostanie on pozostawiony samemu sobie.
  • Potrzeba ustalonego trybu życia i utrzymania stosunków z rodziną – w życiu seniorów, podobnie jak osób młodszych ważna jest rutyna, ustalony indywidualnie według potrzeb i preferencji plan dnia. Aby zaspokoić tę potrzebę niezbędnym jest także utrzymanie kontaktów rodzinnych – regularne odwiedziny, pamiętanie o uroczystościach, świętach, ważnych datach. Warto pamiętać, że dla pokolenia naszych seniorów rodzina stanowi jedną z najważniejszych wartości w życiu.
  • Potrzeba duchowej satysfakcji – powiązana jest z myślą o przyszłości, o odejściu i spełnieniu w życiu doczesnym.
 

Wyzwania dla osób starszych

W okresie jesieni życia nadchodzą nieuchronne zmiany – zdrowie podupada, zmniejsza się aktywność społeczna, nadchodzą nieuchronne zmiany w relacjach społecznych. Wraz z wiekiem pojawia się zwiększona potrzeba akceptacji, wsparcia, poczucia stabilności i bezpieczeństwa. Wiele z osób starszych może poczuć że są już niepotrzebnych, niedocenianych – zakończyli aktywność zawodową, wypełnili rolę rodzica, po stracie współmałżonka kończy się pełnienie roli męża/żony. Dotychczasowe pasje mogą nie być możliwe do dalszej realizacji np. z przyczyn zdrowotnych – mniejszej aktywności fizycznej.

Gerontolodzy przykładają dużą wagę do zaspokajania potrzeb społecznych oraz psychicznych seniorów. Aby osiągnąć zaspokojenie potrzeby przynależności wskazuje się, iż osoby w starszym wieku powinny zaakceptować zmiany zachodzące w świecie i życiu seniora. Zaakceptowanie ich umożliwia poczucie stabilizacji, uporządkowania oraz bezpieczeństwa. W pomocy zaspokajania potrzeb psychologicznych seniorów dużą rolę odgrywa ich otoczenie, potrzeba uznania samego siebie może być zrealizowana kiedy może zaoferować swoją pomoc, okazać wsparcie, potowarzyszyć bliskim osobom.

Seniorzy mają tendencję do idealizowania przeszłości, rzadziej oceniają swoje dotychczasowe życie jako szczęśliwe. Ma na to wpływ nie tylko wymiar psychiczny ale także kondycja fizyczna. Zasadniczą rolę w poprawie jakości życia seniorów odgrywa rodzina i najbliższe otoczenie, dzięki któremu osoba starsza będzie mogła poczuć się potrzebna i uzyska nowe siły do działania. Współcześnie obserwuje się jednak znaczne rozluźnienie więzi rodzinnych, a tym samym starość spędzana jest samotnie. Jednymi z najważniejszych problemów seniorów uważa się:

 

  • Utratę sprawności fizycznej i psychicznej – pojawiają się problemy ze wzorkiem, słuchem, zmniejszenie siły, obniżenie funkcji poznawczych i wykonawczych.
  • Samotność i osamotnienie – spowodowane śmiercią współmałżonka, przyjaciół, bliskich znajomych oraz rozluźnienia więzi rodzinnych (dzieci zakładają własne rodziny i mają mniej czasu na spędzenia z rodzicami).
  • Warunki życia – osoby starsza coraz częściej prowadzą jednoosobowe gospodarstwa domowe, mieszkają same, często na wyższych piętrach w blokach bez windy, może to generować choćby problem z wniesieniem zakupów/wyniesieniem śmieci/ wyjściem na spacer. Jest to także pogorszenie sytuacji materialnej – brak możliwości zakupu jakościowych produktów spożywczych czy wykupienia recept.
  • Poczucie niepełnowartościowości – pojawia się po zakończeniu aktywności zawodowej, pojawia się utrata roli społecznej, prestiżu, w zamian za to senior pozostaje z ogromem czasu wolnego, który nie zawsze wie jak zagospodarować.
  • Utarta zdrowia – wraz z wiekiem pojawiają się choroby przewlekłe (choroby układu krążenia, zmiany zwyrodnieniowe, nowotwory, choroby przemiany materii, cukrzycę, depresję, które przynoszą zarówno cierpienie fizyczne jak i psychiczne.
  • Świadomość nadchodzącej śmierci.
Aby dobrze przygotować się do pomocy w zaspokajaniu potrzeb seniorów należy przede wszystkim ocenić jego potrzeby, stan funkcjonalny oraz ogólnej jakości życia. Zasadniczym celem całościowej opieki geriatrycznej jest uzyskiwanie wysokiego poziomu niezależności i samoopieki osób starszych. Zaspokojenie potrzeb człowieka warunkuje jego prawidłowe funkcjonowanie.

Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej w Care Experts

Zobacz podobne artykuły:

Depresja u osób starszych

Leki dla seniorów – fakty i zagrożenia

Ćwiczenia pamięci dla seniorów

Bibliografia:

  1. Bosacka Małgorzata, Bączyk Grażyna, Ulatowska Agnieszka, Aspekty psychospołeczne życia osób w wieku podeszłym a możliwości opieki, PP 3 2016.indd (ump.edu.pl)
  2. Kunińska Zofia, Pańczuk anna, Potrzeby zdrowotne realizowane przez aktywność fizyczną osób starszych, Rozprawy Społeczne 2018, Tom 12, Nr 1, s. 73-79
  3. Maślicha Danuta, Caus – Wozniak Irena, Potrzeby bio-psycho-społeczne pacjentów po 60 roku życia, Potrzeby bio-psycho-społeczne osób po 60 roku życia (wsnsrs.edu.pl)
  4. Zawadzka Dorota, Stalmach Magdalena, Problemy psychologiczne osób w okresie starości. Cz. I.
  5. Najważniejsze wyzwania i trudności, Hygeia Public Health 2015, 50 (2), s. 298-304, hyg-2015-2-298.pdf (h-ph.pl)
  6. Wspieranie osób starszych. Przewodnik dla praktyka. (https://www.researchgate.net/publication/356854031)
  7. Rymaszewska Joanna, Szmigiel Aldona, Potrzeby osób w starszym wieku – definicje i narzędzia oceny, Psychogeriatria Polska 2008; 5(2), s. 95-104, 02.indd (researchgate.net)
  8. Strategie działania w starzejącym się społeczeństwie. Tezy i rekomendacje, 13541772380.pdf (brpo.gov.pl)
  9. Pabiś Małgorzata, Kuncewicz Dorota, Potrzeby osób starszych w zakresie opieki zdrowotnej – konteksty, article-p53.pdf (sciendo.com)
  10. Nowicka Agnieszka (pod. Red.), Wybrane problemy osób starszych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008, Wybrane problemy.indd (publio.pl)
3/5 - (35 votes)

Ten wpis ma 0 komentarzy

Zostaw komentarz