Stwardnienie rozsiane – objawy

Stwardnienie rozsiane objawy

Stwardnienie rozsiane (SM) to przewlekła i nieuleczalna choroba ośrodkowego układu nerwowego. Tak zwana triada objawów stwardnienia rozsianego sformułowana w XIX wieku obejmowała: oczopląs, drżenie, skandującą mowę. Dzisiaj potrafimy wyróżnić o wiele więcej objawów stwardnienia rozsianego, a tym samym lepiej diagnozować chorobę.

Objawy początkowe
Objawy zaawansowane
Zaburzenia ruchowe w stwardnieniu rozsianym
Zaburzenia wzroku w przebiegu SM
Objawy poznawcze
Zaburzenia mowy i głosu
Przewlekłe zmęczenie
Drżenie mięśni w przebiegu SM
Zespoły bólowe w przebiegu stwardnienia rozsianego – bóle kręgosłupa i bóle nóg
Objaw Lhermitte’a
Objawy skórne stwardnienia rozsianego
Stwardnienie rozsiane, a niskie ciśnienie
Jak poznać objawy SM?
Czy objawy stwardnienia mogą znikać i powracać?
Jak zniwelować objawy SM?
Choroby o podobnych objawach

Stwardnienie rozsiane – objawy początkowe

Wczesne rozpoznanie stwardnienia rozsianego pozwala dobrać odpowiednią terapię na łagodniejszym etapie choroby. Zwróćmy uwagę na:

  • uczucie drętwienia części ciała, brak czucia w częściach ciała (przemijające, ale długotrwałe)
  • uczucie mrowienia i „zasypiania” części ciała;
  • problemy ze wzrokiem (zob. niżej);
  • zaparcia (występują jako objaw stwardnienia rozsianego u ⅔ chorych; spowodowane uszkodzeniem jelit, skutkami ubocznymi leków, złą dietą, brakiem ruchu);
  • uczucie przebiegania „prądu” przez kręgosłup po specyficznym poruszeniu łokciem albo szyją (tzw. objaw/znak Lhermitte’a);
    zawroty głowy i uczucie „wirowania świata”;
  • przewlekłe zmęczenie: odczuwa je ok. 80% chorych (zob. niżej);
  • zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej;
  • spastyczność, czyli niekontrolowane ruchy kończyn („szarpnięcia”) i sztywność mięśni.

Stwardnienie rozsiane objawy poczatkowe

Objawy zaawansowane stwardnienia rozsianego

Zaawansowane stadium stwardnienia rozsianego kontynuuje objawy wczesne. Nie sposób przewidzieć, w jakim stopniu nasilenia, i które z nich będą u danego chorego występować. Rozwój choroby prowadzi także do wystąpienia takich objawów jak:

  • lęki, zaburzenia emocjonalne
  • depresja (podejrzewa się: podwyższony poziom „hormonu stresu”, czyli kortyzolu; zmniejszoną objętość hipokampa odpowiedzialnego za orientację w przestrzeni i pamięć)
  • zaburzenia poznawcze (w tym: zaburzenia mowy i słuchu) – zob. niżej
  • „uścisk SM” – nagłe uczucie bycia ściśniętym wpół/”noszenia obręczy”; są to szczególne „spazmy” mięśni międzyżebrowych
  • zaburzenia seksualne (obniżone libido, zaburzenia erekcji i in.; objaw spowodowany może być skutkami ubocznymi leków, spastycznością, depresją, zmęczeniem)
  • przeszywający, długotrwały ból (odczuwanie „parzenia ogniem” w nogach i rękach, „wbijanie się noża” w twarz; ból mięśni i kręgosłupa)
  • zaburzenia funkcjonowania pęcherza moczowego (mózg informuje błędnie, że pęcherz jest pełen, choć jest pusty i na odwrót)
  • zaburzenia gryzienia i połykania (dysfagia, krztuszenie się, dławienie)
  • drgawki
  • drżenie mięśniowe (objaw stwardnienia rozsianego u 75% chorych; wyzwala szybkie skurcze mięśni – zwykle w kończynach górnych, ale zdarza się drżenie strun głosowych lub głowy)
  • problemy z oddychaniem

Stwardnienie rozsiane objawy zaawansowane

Zaburzenia ruchowe w stwardnieniu rozsianym

Objawy stwardnienia rozsianego związane z ruchem są objawami najbardziej zmniejszającymi komfort życia. Uszkodzony centralny układ nerwowy wywołuje spastyczność. Jest to wzmożone napięcie łydek, pośladków, ud, także kręgosłupa. Chory rusza się sztywno lub w ograniczonej formie. Odczuwa bolesne skurcze mięśni.

Wśród ruchowych objawów stwardnienia rozsianego istotnym objawem są także zaburzenia równowagi, co może prowadzić do wypadków. Z kolei drętwienie i mrowienie nóg (parestezja) wprowadzają dyskomfort. Mięśnie nóg są ogólnie osłabione i potrafią wprawiać nogi w drżenie. Wszystkie te nieprzyjemne doznania przechodzą, szczególnie u kobiet, w „zespół niespokojnych nóg”. Ten objaw stwardnienia rozsianego charakteryzuje się nieodpartą potrzebą ruszania kończynami przez chorego. W ten sposób zmniejsza się uczucie drętwienia, palącego bólu itp.

Z kolei ręce dotyka często objaw Raynauda: marznięcie, sinienie dłoni pod wpływem zimna lub emocji.

Utrudnione poruszanie powoduje gorsze krążenie, a to ponownie wywołuje bóle. Pojawiają się także dodatkowe schorzenia, takie jak zakrzepica żył głębokich i zatorowość płucna.

Rehabilitacja dla chorych na SM
SPRAWDŹ NASZĄ OFERTĘ!

Zaburzenia wzroku w przebiegu SM

Jednym w pierwszych objawów choroby w przebiegu stwardnienia rozsianego są zaburzenia wzroku. Bardzo często występuje pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego – objawia się przede wszystkim zaburzeniami pola widzenia, osłabieniem ostrości wzroku, a także dolegliwościami bólowymi gałek ocznych. Zaburzenia te najczęściej występują jednostronnie, zdarza się jednak sytuacje gdzie dochodzi do kolejnego zapalenia nerwu zaraz po zapaleniu nerwu poprzedniego, co skutkuje problemami wzrokowymi w obu oczach. Pacjenci zgłaszają, iż objawy te nasilają się przede wszystkim podczas ruchów gałek ocznych, a także podczas ucisku gałki ocznej. W zdecydowanej większości u pacjentów dochodzi do samoczynnego ustąpienia zapalenia, niestety w niektórych przypadkach pozostawia trwały ubytek widzenia, a niekiedy doprowadza nawet do ślepoty. Z badań wynika, iż objawy te występują u około 25% pacjentów przed rozwojem choroby.

Pacjenci chorujący na stwardnienie rozsiane wykazują także zaburzenie ruchomości gałek ocznych, przede wszystkim pod postacią oczopląsu (najczęściej horyzontalnego, jednak może wystąpić także obrotowy i/lub pionowy).

Równie często występuje porażenie pęczka przyśrodkowego, które objawia się niedociągnięciem gałki ocznej do kącika wewnętrznego oka przy patrzeniu w bok. Może także jednocześnie występować oczopląs drugiego oka odwodzonego.

Objawy okulistyczne

Oczne objawy stwardnienia rozsianego wynikają z zapalenia nerwu wzrokowego. Zapalenie dotyka ok. 15 % chorych w pierwszym etapie choroby.
Do objawów okulistycznych w stwardnieniu rozsianym należą:

  • podwójne widzenie (często z powodu oczopląsu)
  • nagłe zaniewidzenia
  • zanik nerwu wzrokowego
  • ból oczu (ból gałki ocznej; pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego)
  • niewyraźne widzenie (np. po wysiłku fizycznym albo po przebywaniu w wysokiej temperaturze – tzw. objaw Uthoffa)
  • mroczki (scotoma)
  • utrata kontrastu i problemy z rozróżnianiem kolorów
  • objaw źreniczny Marcusa Gunna (źrenica pod wpływem światła rozszerza się, zamiast się zwężać)
  • fosfeny (krótkotrwałe punkty świetlne) i błyski. Wywołuje je ruch gałki ocznej lub hałas
  • halucynacje wzrokowe (zespół Charlesa Bonneta). Kora wzrokowa jest aktywna, choć gałki oczne nie były pobudzone z powodu utraty widzenia.

Objawy poznawcze SM

Zaburzenia poznawcze dotykają ok. 60% chorych na stwardnienie rozsiane. Wynikają prawdopodobnie z uszkodzenia tkanki mózgowej i zmian w istocie szarej mózgu. Objawy to między innymi:

  • zaburzenia koncentracji
  • problemy z podejmowaniem decyzji
  • zaburzenia myślenia, rozumowania przyczynowo-skutkowego
  • zaburzenia pamięci: długotrwałej i operacyjnej (przetwarzanie informacji)
  • problemy z rozpoznawaniem twarzy
  • trudności z odróżnianiem figury od tła
  • zaburzenia mowy (zaburzenia jej rytmu, skandowanie, trudność z regulowaniem głośności mówienia).

Zaburzenia mowy i głosu

Objawem stwardnienia rozsianego jest zanikająca kontrola nad mięśniami. Także więc tkanka mięśniowa podniebienia, warg i języka, przepony zaczyna stwarzać problemy u prawie 50% osób z SM. Jasność wypowiedzi zostaje zaburzona, gdyż trudno wymówić dokładnie słowa. Wypowiedzi są niejasne, spowolnione lub skandowane, wahają się między głośnym a cichym brzmieniem. Głos jest zachrypnięty.

Przewlekłe zmęczenie

Objaw zmęczenia w stwardnieniu rozsianego może być ogólny dla całego organizmu albo dotyczyć np. kończyn dolnych. Chorzy z tym objawem odczuwają jednocześnie wyczerpanie fizyczne i wyczerpanie psychiczne. W skrajnej postaci objaw zmęczenia jest pod postacią astenii, czyli odczuwania wyczerpania pomimo braku wysiłku i braku chęci do podjęcia tegoż wysiłku.

Wyróżnia się pięć typów zmęczenia w przebiegu stwardnienia rozsianego:

  • Fizjologiczne (po wysiłku fizycznym lub umysłowym potrzebny jest dłuższy odpoczynek niż u osób zdrowych)
  • Kondycyjne (chorzy szybciej się męczą)
  • Nerwowo-mięśniowe związane z powtarzaniem czynności (uszkodzone włókna nerwowe ulegają następnym wyładowaniom aż do wyczerpania)
  • Psychogenne (towarzyszy depresji, wymaga leków)
  • Zespół zmęczenia zależny od stwardnienia rozsianego (inaczej: męczliwość). Występuje u 80-90% chorych bez objawów depresji. Powoduje uczucie skrajnego znużenia nawet po małym wysiłku.

Uwaga: Odróżnia się objaw zmęczenia od depresji. Uczucie zmęczenia może być elementem depresji w SM, ale może też występować samodzielnie. Poza tym może przemijać, gdy tymczasem depresja jest stanem permanentnym. Z kolei lęki i depresja należą do objawów psychicznych stwardnienia rozsianego. W stanach depresyjnych będą występowały: niska motywacja i samoocena, zaburzenia snu i łaknienia, obniżony nastrój, poczucie winy, unikanie kontaktów społecznych.

Drżenie mięśni w przebiegu SM

Współcześnie, mimo rozwoju medycy i wielu badań prowadzonych nad stwardnieniem rozsianym patomechanizm powstawania drżenia w tej chorobie nie został do końca poznany. Uważa się, iż za drżenia odpowiadają zlokalizowane w móżdżku i śródmózgowiu ogniska demielinizacji, a także uszkodzenia dróg móżdżkowych. Zamiany te mogą powodować zarówno drżenie zamiarowe jak postulane, które według szacunków występuje u od 25 do 60 % pacjentów. Drżenie występuje we wszystkich stadiach stwardnienia rozsianego, najczęściej podczas wykonywania ruchu intencjonalnego. Na podstawie badań udało się określić, iż częstotliwość drżenia móżdżkowego w koniczynach górnych wynosi 3,8 Hz, w kończynach dolnych ok 3 Hz, zaś w obrębie tułowia 2,4 Hz. W przypadku leczenia drżenia i ataksji najczęściej obejmuje edukacje pacjenta, a także fizjoterapię, która ukierunkowana jest na stabilizację tułowia, niekiedy stosuje się zaopatrzenie ortopedyczne.

Zespoły bólowe przy stwardnieniu rozsianym – bóle kręgosłupa i bóle nóg

W przebiegu stwardnienia rozsianego bardzo często występują dolegliwości bólowe, szacuje się, iż cierpi na nie od kliku do nawet 82% chorych.

Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zespoły bólowe określane są jako bóle neuropatyczne, somatyczne oraz psychogenne. W przebiegu stwardnienia rozsianego najczęściej chorzy borykają się z bólem o charakterze neuropatycznego, który powstaje w wyniku zwiększenia pola receptorowego drugiego neuronu czuciowego, nieprawidłowej modulacji impulsów czuciowych, a także aktywności receptorów opioidowych. W przypadku bólu neuropatycznego duże znaczenie ma zjawisko nadwrażliwości ośrodka układu nerwowego na bodźce czuciowe, powiązane jest ze zmianami demielinizacyjnymi w okolicy kory ruchowej, czuciowej, przedruchowej, czy we wzgórzu i podwzgórzy.

W przypadku stwardnienia rozsianego zespoły bólowe dzieli się na ostre i przewlekłe. Ostre zespołu bólowe najczęściej związane są ze zmianami demineralizacyjnymi, które zlokalizowane są w moście, pniu mózgu bądź w samym nerwie. Do ostrych zespołów bólowych zaliczają się napadowe piekące bóle kończyn dolnych czy bolesne kurcze toniczne kończyn, a także zespół Lhermitte’a.

Objaw Lhermitte’a

Objaw Lhermitte’a jest objawem neurologicznym, który został po raz pierwszy opisany w 1917 roku, jednak dopiero w 1920 roku został opublikowany w pracy seminaryjnej, dzięki czemu został rozpowszechniony. Objaw Lhermitte’a polega na odczuwaniu „prądu elektrycznego”, który rozpowszechnia się wzdłuż kręgosłupa ku dołowi, w momencie kiedy pacjent zgina głowę do dołu. Objaw ten może świadczyć o wystąpieniu stwardnienia rozsianego, jednak należy zaznaczyć, iż występuje także w innych schorzeniach, takich jak spondyloza szyjna, zespół Devica, chorobie Behceta, guzach rdzenia kręgowego czy niedoborze witaminy B12.

Objawy skórne stwardnienia rozsianego

Skóra pełni cztery zasadnicze funkcje – ochrona, komunikacja zmysłowa, regulacja temperatury oraz gospodarki płynami, a także przechowywanie tłuszczy i wody. Stan skóry powinien być kontrolowany przynajmniej raz dziennie, a w przypadku osób mniej mobilnych nawet częściej. Ważnym jest, aby utrzymywać skórę w dobrej kondycji – należy dbać o jej odpowiednie nawilżenie, zbyt sucha skóra zwiększa ryzyko jej uszkodzenia. Równie istotnym jest utrzymywanie skóry czystej i suchej, częsta zmiana pozycji ciała (co godzinę), a w przypadku wystąpienia utrzymujących się podrażnień skóry należy skonsultować się z lekarzem.

W ostatnim czasie zaobserwowano, iż farmaceutyki które wpływają na przebieg stwardnienia rozsianego, które wstrzykiwane są podskórnie bądź domięśniowo mogą powodować dyskomfort w trakcie wykonywania zastrzyku oraz mogą powodować reakcję miejscową po zastrzyku. Objawy takie występują najczęściej u pacjentów stosujących terapie zawierające między innymi interferon beta-1b, interferon beta-1 a czy octan glatirmeru. Powstałą reakcja może być łagodna i objawiać się powstaniem zaczerwienienia, lub ostra – np. infekcja.

W przypadku pacjentów stosujących leczenie w postaci zastrzyków ważne jest zastosowanie kliku prostych zasad, dzięki którym możliwe będzie zminimalizowanie powstania problemów skórnych:

  • Podawany lek powinien być ogrzany do temperatury pokojowej – należy wyjąć go z lodówki co najmniej poł godziny przez zastosowaniem;
  • Należy pamiętać o prawidłowej technice wykonywania zastrzyku, co pozwoli zachować ciągłość skóry;
  • Zastrzyki należy stosować w różnych miejscach i wykonywać je w rożnych stronach ciała – należy robić co najmniej tygodniowe odstępy przed powtórnym użyciem tego samego miejsca do wykonania zastrzyku;
  • Można rozważyć użycie autoiniektora – jest to urządzenie umożliwiające dostarczenie przepisaną ilość leku na stałą głębokości oraz pod odpowiednim kontem (możliwy do stosowania przy zastrzykach podskórnych);
  • Można przykładać lód w miejsce zastrzyku na około 30-60 sekund przed iniekcja.

W przypadku wystąpienia w miejscu iniekcji zaczerwienia, bolesnego swędzenia należy skontaktować się z lekarzem. Zazwyczaj reakcje skórne z czasem stosowania leków słabną. W przebiegu leczenia stwardnienia rozsianego niezwykle istotnym jest kontrolowanie stanu skóry.

Stwardnienie rozsiane, a niskie ciśnienie

Według Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (PTNT), Europejskiego Towarzystwa Hipertencjologii (ESH) oraz Europejskiego Towarzystwa Kardiologii (ESC) prawidłowe ciśnienie krwi u dorosłego człowieka wynosi do 140 mm Hg (ciśnienie skurczowe) oraz do 90 mm Hg (ciśnienie rozkurczowe).

Seniorzy często borykają się z nikim ciśnieniem, co związane jest ze zmniejszoną elastycznością naczyń krwionośnych oraz mniej sprawnej pracy serca. W przypadku niektórych chorób układu nerwowego, do których należy zaliczyć stwardnienie rozsiane także występuje niskie ciśnienie, co z kolei ma związek do uszkodzeń części mózgu.

Jak poznać objawy SM?

Niektóre objawy takie jak problemy trawienne, zmęczenie, silne emocje czy złe widzenie przypisujemy stresowi czy przemęczeniu pracą. Tymczasem mogą to być wczesne objawy stwardnienia rozsianego. Bądźmy czujni, szczególnie jeśli w rodzinie były/są już przypadki tej choroby. Także bycie w grupie ryzyka (płeć żeńska, zamieszkiwanie dalej od równika i in.) powinno uczulić nas na wstępną diagnozę.

Czy objawy stwardnienia mogą znikać i powracać?

Stwardnienie rozsiane może mieć kilka postaci:

  • postać remitująco-nawracającą;
  • postać wtórnie postępującą;
  • postać pierwotnie postępującą;
  • postać postępująco-nawracającą.

Oznacza to, że funkcjonuje się mając okresy zaostrzenia objawów oraz czas ich wyciszenia, a nawet zniknięcia.
Przeprowadzone badania na pacjentach ze stwardnieniem rozsianym wykazały, że różne typy objawów stwardnienia rozsianego różnią się w zależności od postaci SM. Zaburzenia równowagi, problemy ruchowe, niesprawności i poziom zmęczenia są inne przy każdej postaci choroby.
Objawy psychiczne i stany lękowe nie zależą od przechodzonej aktualnie postaci stwardnienia rozsianego.

Jak zniwelować objawy SM?

Przestrzeganie zasad ustalonej terapii może zmniejszać objawy stwardnienia rozsianego. Jest to trudne, szczególnie przy stanach depresyjnych chorego albo złej relacji z lekarzem. Także lęk przed skutkami ubocznymi powoduje często zaniechanie przyjmowania leków, a przez to – brak zniwelowania objawów. Objawy takie jak spastyczność mięśni i ból można zniwelować odpowiednimi lekami i rehabilitacją.
Stany lękowe i przewlekłe zmęczenie mogą być niwelowane przez wypoczynek i psychoterapię. Z kolei przyjmowanie suplementów (magnez, wapń itp.) oraz kontrola żywieniowa niwelują objawy wyniszczenia organizmu.

Cały czas poszukuje się metod zmniejszania objawów stwardnienia rozsianego. W 2017 roku naukowcy amerykańscy ogłosili wyniki badań nad długością promieniowania fal UV w związku z SM. Okazuje się, że myszy posmarowane kremem z filtrem miały zmniejszone objawy stwardnienia rozsianego. Trwa ustalanie czy krem przeciwsłoneczny tak samo działa na ludzi.

Choroby o podobnych objawach

Rozpoznanie stwardnienia rozsianego często odwleczone jest o lata, ze względu na stopniowe nasilanie się symptomów. Z kolei istnieją choroby o podobnych do stwardnienia rozsianego objawach. Będą to na przykład: udar mózgu, borelioza, toczeń, sarkoidoza, miastenia czy fibromialgia, ale też niedobór witaminy B12.

Zobacz podobne artykuły:
Stwardnienie rozsiane – miniprzewodnik
Stwardnienie rozsiane – przyczyny
Leczenie stwardnienia rozsianego

Bibliografia

Brola Waldemar, Fudala Małgorzata; Problem zmęczenia w stwardnieniu rozsianym, Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2010, nr 2, ss. 237-243.
https://www.researchgate.net/profile/Waldemar_Brola/publication/256747465 (ostatni dostęp 18.06.2018).

Dymecka Joanna, Bidzan Mariola i in.; Skala Niesprawności Neurologicznej Szpitala Guy jako istotne narzędzie do oceny objawów występujących u osób z SM, Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania, nr I/2017 (22).

Garczyński Wojciech, Krajewski Stanisław; Próba ukierunkowania rehabilitacji u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym w zależności od typu klinicznego choroby, Journal of Education, Health and Sport, 2016 6 (7), ss.35-58.

Garczyński Wojciech, Obraz kliniczny chorych na stwardnienie rozsiane w kontekście rehabilitacji opartej na objawach, https://www.wseit.edu.pl/images/upload/monografie/2016/Obraz%20kliniczny%20chorych%20na%20stwardnienie%20rozsiane%20w%20kontek%c5%9bcie%20rehabilitacji%20opartej%20na%20objawach.pdf

Kucińska Paulina, Wybrane przyczyny dyzartrii związane z lokalizacją uszkodzenia w obrębie układu nerwowego, Otorynolaryngologia, 2016 (15) 1, ss. 8-15. http://www.otorynolaryngologia-pk.pl/f/file/orl-2016-1-008.pdf (ostatni dostęp: 16.06.2018).

Maciejek Zdzisław, Wawrzyniak Sławomir, Objawy kliniczne i przebieg choroby, https://czelej.com.pl/images/file/fragmenty%20ksiazek/Stwardnienie%20rozsiane/Stwardnienie%20rozsiane%20roz%205.pdf

Potemkowski Andrzej, Kryteria rozpoznania stwardnienia rozsianego, Polski Przegląd Neurologiczny, 2008, 4, ss.64-66.

Selmej Krzysztof, Stwardnienie rozsiane – kryteria diagnostyczne i naturalny przebieg choroby, Polski Przegląd Neurologiczny, 2005, tom 1, nr 3 https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/viewFile/20178/15879

Świątek Marzena, Stwardnienie rozsiane – przyczyny, rodzaje, objawy i leczenie, http://www.kwadryga.pl/upload/Dokumenty/Artykuly_naukowe/2016_01_naukowy.pdf

Wagner Christine, Stwardnienie rozsiane – bezpieczne i skuteczne terapie, https://wydawnictwovital.pl/wp-content/uploads/2016/09/Stwardnienie-rozsiane_edited.pdf

Winiecka Dorota, Olkiewicz Joanna i in.; Symptomy występowania depresji a czynniki socjodemograficzne chorych ze stwardnieniem rozsianym, Pielęgniarstwo Neurologiczne i Neurochirurgiczne, 2016 (5) 1, ss.4-9.
http://jnnn.pl/index.php/neurological-and-neurosurgical/article/view/129/100 (ostatni dostęp: 16.06.2018).

Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego, Stwardnienie rozsiane. Konsekwencje dla ciebie i twoich bliskich, https://dane.ptsr.org.pl/images/uploaded/menu2/347/attch/Stwardnienie_rozsiane_konsekwencje_dla_Ciebie_i_dla_Twoich_bliskich.pdf

4.6/5 - (24 votes)

Ten wpis ma 0 komentarzy

Komentarze zostały wyłączone.