Przyczyny stwardnienia rozsianego

Stwardnienie rozsiane (SM) jest przewlekłą, nieuleczalną chorobą układu odpornościowego. Sprawia, że niszczeje mielina, która otacza włókna nerwowe centralnego systemu nerwowego. Zaburzone zostają m.in.: funkcje poznawcze i seksualne, koordynacja ruchów, napięcie mięśni. Chorzy odczuwają też ciągły ból. Chociaż badania nad tym schorzeniem są bardzo zaawansowane, nadal nie ma ustalonych w stu procentach przyczyn stwardnienia rozsianego.
Stwardnienie rozsiane jest chorobą diagnozowaną między 20. a 40. rokiem życia. W Polsce stwierdza się około 2000 nowych przypadków rocznie. Pacjentami są przede wszystkim kobiety.

Przyczyny stwardnienia rozsianego
Przyczyny immunologiczne
Infekcje wirusowe i bakteryjne
Przyczyny genetyczne
Inne przyczyny SM
Rola niedoboru witaminy D
Dodatkowe czynniki ryzyka
Czy stwardnienie rozsiane jest dziedziczne?

Przyczyny stwardnienia rozsianego

Na podstawie dotychczas przeprowadzonych badań przyjmuje się cztery główne przyczyny stwardnienia rozsianego:

• przyczyny immunologiczne,
• przyczyny związane z infekcjami,
• przyczyny środowiskowe
• przyczyny genetyczne.

Przyczyny immunologiczne

Główną przyczyną stwardnienia rozsianego jest załamanie się układu odpornościowego organizmu. Komórki odpornościowe atakują osłonki mielinowe, które osłaniają włókna nerwowe. Nie są znane jednoznaczne przyczyny tego niszczycielskiego działania. Osoby z niedoborami immunologicznymi są bardziej narażone na zapadanie na choroby autoimmunizacyjne.

Infekcje wirusowe i bakteryjne

Badania wskazują, że powodować stwardnienie rozsiane mogą także wirusy i bakterie. Stają się one źródłem stanu zapalnego i doprowadzają do rozkładu mieliny wokół komórek nerwowych.

Wirusy jako przyczyna stwardnienia rozsianego

Wśród wirusów podejrzewa się między innymi:

• wirusa odry. Niektórzy pacjenci mieli wykryte w organizmie wirusy odry, świnki lub opryszczki.
  wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV). Badano tu obszary geograficzne, gdzie zwiększyła się liczba zachorowań na stwardnienie rozsiane. Okazało się, że wcześniej chorzy przechodzili właśnie ospę wietrzną i półpaśca;
• ludzkiego herpeswirusa HHV-6 (tzw. wirus rumienia nagłego). Wirus ten występuje w krwi i w płynie mózgowo-rdzeniowym pacjentów chorych na stwardnienie rozsiane.
• ludzkiego herpeswirusa HHV- 4 (tzw. wirus Epsteina-Barr [EBV]). U wielu osób, które przeszły mononukleozę (wczesna infekcja EBV), często diagnozuje się następnie właśnie stwardnienie rozsiane. Wirus ten rozregulowuje bowiem układ odpornościowy człowieka;
• ludzkie endogenne retrowirusy (HERV). Stanowią ok. 8% ludzkiego genomu. Wirusy tepo wzbudzeniu mogą namnażać się przez całe lata w organizmie człowieka. Krążą w krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym, wnikają do komórek. Część badaczy typuje HERV-Fc1 i TRIM5 jako przyczyny stwardnienia rozsianego.

Bakterie

Opisano wiele bakterii, których działanie może być przyczyną stwardnienia rozsianego. Rozpatruje się między innymi Chlamydia pneumoniae – ta bakteria z niewiadomych powodów może stawać się patogenna. Infekuje komórki układu odpornościowego, które zmieniają przez to swoje funkcje i są przyczyną rozwoju chorób zapalnych. Z kolei część naukowców jako przyczynę stwardnienia rozsianego podaje gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus). Bakteria ta może wytwarzać superantygeny, które prowadzą do niszczenia komórek mieliny.

Do grupy infekcyjnych przyczyn stwardnienia rozsianego włącza się też infekcje grzybiczne. Otóż, niektóre patogenne grzyby w tkankach uwalniają toksyny. Toksyny te potrafią atakować tkanki ośrodkowego układu nerwowego. To prowadzi do degradacji mieliny. Również badania nad infekcjami drożdży Candida potwierdziły prawdopodobieństwo zachorowania na stwardnienie rozsiane u osób zakażonych.

Genetyczne przyczyny SM

Wśród przyczyn SM wymienia się także te genetyczne. Według niektórych badań, ryzyko zachorowania wzrasta o 2,5 – 5%, jeśli rodzic miał/ma zdiagnozowane stwardnienie rozsiane. Potwierdzają to badania konkretnych przypadków rodzin. U krewnych pierwszego stopnia ryzyko wzrasta nawet 30-krotnie. U krewnych drugiego stopnia – prawie trzykrotnie.

Posiadanie określonego haplotypu HLA zwiększa ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane. Więcej zachorowań obserwuje się u rodzeństw bliźniaczych jednojajowych. Przyczyny stwardnienia rozsianego genetyczne wiąże się też jednak ściśle z przyczynami środowiskowymi (prawdopodobnie klimatyczne i geograficzne).

Przyczyny środowiskowe i inne

Przyczyny stwardnienia rozsianego mogą leżeć także w takich czynnikach jak:

• płeć (kobiety są trzy razy bardziej narażone na zachorowanie). Szukając przyczyn stwardnienia rozsianego, bada się znaczenie prolaktyny i progesteronu w kwestii zapadalności na SM. Podkreśla się też fakt, że kobiety częściej ulegają infekcjom.
• wiek (choroba uderza zwykle między 20. a 40. rokiem życia). Stwardnienie rozsiane nazywane jest „chorobą młodych dorosłych”.
• miejsce zamieszkania (mieszkańcy północnych krajów są bardziej narażeni na zachorowanie przez niedobory witaminy D – pierwsze odkrycia były związane ze skandynawskimi żołnierzami w 1922 roku).

Rola niedoboru witaminy D

Wiele badań nad przyczynami stwardnienia rozsianego, stawia tezę o istotnej roli witaminy D w zapobieganiu tej chorobie. Odpowiedni poziom witaminy D reguluje funkcje komórek w stwardnieniu rozsianym (i innych chorobach autoimmunologicznych).

Na przykład dorośli w krajach dalej od równika i urodzeni w maju częściej zapadają na stwardnienie rozsiane. Dlaczego? Ponieważ ich matki, będąc w ciąży mniej były wystawione na działanie promieni słonecznych. Także dzieciństwo i wczesne lata młodości spędzane bardziej w pomieszczeniach zamkniętych, niż na zewnątrz może być przyczyną trwałego niedoboru witaminy D w organizmie. Niedobór witaminy D w surowicy pacjentów ze stwardnieniem rozsianym występuje już w najwcześniejszych fazach choroby.

Dodatkowe czynniki ryzyka

Ryzyko zachorowania zwiększają również:

• palenie tytoniu,
• nadmierny stres,
• lekceważenie „popularnych” infekcji (grypa, przeziębienie, infekcje dróg moczowych itp.)

Palenie tytoniu

Bardzo dużo badań wskazuje palenie tytoniu jako na jedną z możliwych przyczyn zachorowań na stwardnienie rozsiane. Krew obwodowa w układzie odpornościowym osób palących ma wysoki poziom leukocytów i bardzo wysokie stężenie czynników zapalnych. Norwescy naukowcy, sprawdzając przyczyny środowiskowe, wywnioskowali, że osoby palące chorują na SM dwa razy częściej. Poza tym, u palaczy ryzyko silnego rozwoju objawów choroby, także jest bardziej prawdopodobne.

Stres

Silne emocje zmieniają układ odpornościowy przez co jest on narażony na osłabienie i zmiany. Zmiany te mogą być endokrynne i immunologiczne. W przyczynach stwardnienia rozsianego wskazuje się na obustronne znaczenie stresu – stres może wywołać chorobę lub nasilić jej objawy, ale też sama choroba jest źródłem ogromnego stresu. Niektóre badania wykazały, że obecność nawet jednego czynnika stresujące, może być przyczyną zaostrzenia choroby w kolejnych czterech tygodniach. Skłonność do infekcji także może być wynikiem długotrwałego stresu. Infekcje z kolei mogą być jedną z przyczyn stwardnienia rozsianego.

Odpowiednią terapią można spowalniać bieg choroby. Uwaga: w marcu tego roku, ze względu na bardzo groźne działania niepożądane, wycofano ze sprzedaży lek na rzutową postać stwardnienia rozsianego: Zinbryta (Daclizumabum)!

Czy stwardnienie rozsiane jest dziedziczne?

Od wielu lat naukowcy wskazywali na powiązanie pomiędzy czynnikami genetycznymi, a rozwojem stwardnienia rozsianego. Na przestrzeni lat lekarze obserwowali zwiększone występowanie przypadków stwardnienia rozsianego u krewnych pacjentów z SM, niż w grupie kontrolnej oraz populacji ogólnej. Z czasem pojawiły się głosy, iż częstsze wykrywanie choroby u rodzin osób już zdiagnozowanych, uzależnione jest od tego, iż są one poddawane bardziej szczegółowemu badaniu, niż te stosowane w populacji ogólnej.

Międzynarodowe Konsorcjum Genetyki Stwardnienia Rozsianego (IMSGC) przeprowadziło badanie całego genomu, które wskazało kilka regionów, które potencjalnie mogą być powiązane ze stwardnieniem rozsianym. Pomimo, iż istnieje kilka genów, które podwyższają ryzyko zachowania na stwardnienie rozsiane, możliwość genetycznego przeniesienia choroby jest mała i wiązałaby się z przekazaniem wszystkich „złych” genów jednemu dziecko. Należy jednak pamiętać, iż społeczności, które wykazują zbliżoną strukturę genetyczną (np. w rodzinie), są bardziej narażeni na zachorowanie.

Szacuje się, iż wśród ogólnej populacji ludności ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane wynosi około 0.25%, zaś w przypadku bliskiego spokrewnienia (dziadkowie, rodzice, rodzeństwo) ryzyko wzrasta do 3-5%. Należy jednak zaznaczyć, że pomimo znaczącego statystycznie wzrostu ryzyka, realnie pozostaje ono na niskim poziomie.
Z przeprowadzonych dotychczas badań wynika, iż najsilniejszym genetycznym czynnikiem, który wpływa na podatność na zachorowanie na stwardnienie rozsiane jest haplotyp HLA-DRB1*1501. Co ważne posiadanie go nie oznacza rozwoju choroby, zwiększa jedynie ryzyko zachorowania o 2-4 razy i co ważne jest obecny o około 20-30% zdrowych ludzi. Z przeprowadzonych badań udało się także wyodrębnić dwa inne geny, które zwiększają ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane i są to:

• Gen receptora alfa interleukiny 2 (IL2RA) – jest odpowiedzialny za regulowanie reakcji komórek T, dotychczas wiązany był z patogenezą chorób autoimmunologicznych (cukrzyca typu 1 czy choroba Gravesa);
• Gen receptora alfa interleukiny 7 (IL7RA) – bierze udział w homeostazie komórek T, dotychczasowe badania wykazują jego rolę w tworzeniu autoreaktywnych komórek T u osób ze stwardnieniem rozsiany.

Tak jak w przypadku haplotypu HLA-DRB1*1501, gen receptora alfa interleukiny 2 oraz Gen receptora alfa interleukiny 7 wykazują istotnie statycznie zwiększone ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane, jednak ich wpływ na ogólne ryzyko jest mały.

Stwardnienie rozsiane jest chorobą złożoną u podstawy której leży wiele czynników – immunologicznych, genetycznych czy środowiskowych. Z obserwowanego przebiegu tej choroby można wywnioskować, iż jest wynikiem jednoczesnego bądź kaskadowego działania wszystkich wspomnianych powyżej czynników. Aktualnie prowadzonych jest wiele badań, które analizują każdy z tych czynników, co w sposób realny zbliża nas do poznania mechanizmów, które prowadzą do rozwoju stwardnienia rozsianego oraz w przyszłości pozwoli opracować wczesną diagnostykę i skuteczną terapię.

Zobacz podobne artykuły:
Stwardnienie rozsiane – miniprzewodnik
Stwardnienie rozsiane – objawy
Leczenie stwardnienia rozsianego

Bibliografia

Waldemar Brola, Małgorzata Fudala, Stanisław Flaga i in.; Polski rejestr chorych na stwardnienie rozsiane – stan obecny, perspektywy i problemy, Aktualności Neurologiczne, tom 15 nr 2, 2015, ss. 68-73 (plik do pobrania: https://tinyurl.com/ya5la5u2).

Medea Kfoczyńska, Alicja Kucharska, Beata Sińska; Rola witaminy D w stwardnieniu rozsianym, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2015, nr 69, ss. 440-446
https://pdfs.semanticscholar.org/9dc9/e5360620afb7f3f8f7cb553f4c9811e35874.pdf (ostatni dostęp: 11.06.2018).

Marlena Kossakowska; Strategie radzenia sobie z chorobą przewlekłą w stwardnieniu rozsianym, Postępy Psychiatrii i Neurologii, 17 (1), 2008, ss. 15-21.
http://old.ipin.edu.pl/ppn/archiwum/2008/1/t17n1_3.pdf (ostatni dostęp: 13.06.2018).

Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego – portal https://www.ptsr.org.pl/ (ostatni dostęp 13.06.2018).

Katarzyna Rosiak; Czynniki ryzyka i wybrane aspekty psychospołeczne w stwardnieniu rozsianym: badanie kliniczno-kontrolne, Gdański Uniwersytet Medyczny, 2016.

Aleksandra Wolińska; Stres psychologiczny a stwardnienie rozsiane, Neuropsychiatria i Neuropsychologia 7 (4), 2012, ss. 184-189, plik do pobrania: https://www.termedia.pl/Artykul-pogladowy-Stres-psychologiczny-a-stwardnienie-rozsiane,46,20227,1,0.html (ostatni dostęp 13.06.2018).

Mariola Zawada; Potencjalne czynniki patogenne w stwardnieniu rozsianym (SM), Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, nr 66, 2012, ss. 758-770, http://www.phmd.pl/api/files/view/28973.pdf (ostatni dostęp 13.06.2018).

Claire S. Riley, Mark J. Tullman, Stwardnienie rozdziane, https://edraurban.pl/ssl/book-sample-file/neurologia-merritta-iii-wydanie-tom-3/pdf/993.pdf

Stwardnienie rozsiane. Konsekwencje dla ciebie i twoich bliskich. Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego, Warszawa 2009, https://dane.ptsr.org.pl/images/uploaded/menu2/347/attch/Stwardnienie_rozsiane_konsekwencje_dla_Ciebie_i_dla_Twoich_bliskich.pdf

Selmaj Krzysztof, Stwardnienie rozsiane – kryteria diagnostyczne i naturalny przebieg choroby, Polski Przegląd Neurologiczny, 2005, tom 1, nr 3 https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/viewFile/20178/15879

Wybrane czynniki genetyczne warunkujące podatność na stwardnienie rozsiane i przebieg choroby, https://www.iitd.pan.wroc.pl/opencms/export/sites/iitd/Downloads/PrzewodyDoktorskie/MWagner_streszczenie_rozprawy_pl.pdf

Guzik Agnieszka, Kwolek Andrzej, Częstość występowania i rozmieszczenie stwardnienia rozsianego w Polsce i na świecie, Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytut Leków w Warszawie, Rzeszów 2015, 1, 55-62. http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:xduNgR5JyOMJ:cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-18cfc678-35e9-4773-b21a-ca5b9186bb10/c/06_.pdf+&cd=1&hl=pl&ct=clnk&gl=pl