Artretyzm – miniprzewodnik

Artretyzm (dna moczanowa, podagra, skaza moczanowa) dotyka ok. 1 % – 4 % osób żyjących w krajach wysoko rozwiniętych. Głównie dotyka mężczyzn po 40. roku życia (3 %-6 %) i kobiety, raczej po wejściu w okres menopauzy (1 % – 2 %). U osób powyżej 80. roku życia częstotliwość występowania artretyzmu wzrasta do 10 % u mężczyzn i do 6 % u kobiet.

Dawniej nazywano artretyzm “chorobą królów / bogaczy”, odnosząc się do mało zdrowego i mało aktywnego tryby życia tej grupy społecznej. Opisy artretyzmu pojawiają się już w dawnym piśmiennictwie medycznym, a także w biografiach znanych osób (królowa Wiktoria, Leonardo da Vinci, Izaak Newton, Jan III Sobieski, Zygmunt Stary).

Czym jest artretyzm?
Przyczyny artretyzmu
W jaki sposób objawia się artretyzm?
Leczenie artretyzmu
Rehabilitacja stosowana w artretyzmie
Jak powinna wyglądać dieta przy artretyzmie?
Artretyzm kręgosłupa

Czym jest artretyzm?

Artretyzm jest to choroba zapalna stawów i nerek spowodowana nadmiernym nagromadzeniem się kwasu moczowego w organizmie. Stężenie kwasu moczowego w surowicy powinno być utrzymane na maksymalnym poziomie 70 mg/l krwi. Norma kwasu moczowego wynosi 180 – 240 µmol/l, czyli 30 – 70 mg/l krwi.

Wyróżnia się dwa rodzaje artretyzmu: pierwotny i wtórny. Artretyzm pierwotny związany jest z genetyką i zaburzeniami w przemianie puryn przez organizm. Artretyzm wtórny związany jest z innymi chorobami, które ma dana osoba (np. cukrzycą, niewydolnością nerek, nadciśnieniem tętniczym).

Przyczyny artretyzmu

Przyczyną artretyzmu jest odkładanie się w organizmie kryształków moczanu sodu, wynikające ze zwiększonego stężenia kwasu moczowego, będące skutkiem nadmiernej produkcji lub zmniejszonego wydalania. Samo zwiększenie kwasu moczowego nie jest jeszcze chorobą – dna moczanowa, chociaż nie wiadomo dlaczego, rozwija się tylko u co 5 osoby z hiperurykemią.

Ogólnie wpływ na rozwój artretyzmu mają: alkohol (zwłaszcza piwo i mocne alkohole – wino nie zwiększa ryzyka wystąpienia dny moczanowej), wiek, płeć , uwarunkowania genetyczne, powodujące zaburzenia w metabolizmie kwasu moczowego, a także niektóre leki (np. odwadniające, aspiryna, cyklosporyna).

Istotną przyczyną artretyzmu są choroby współistniejące, takie jak otyłość, nadwaga, cukrzyca, niewydolność nerek, problemy układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, zaburzenia lipidowe).

Inną ważną przyczyną artretyzmu jest zbyt duża obecność puryn w diecie. Te związki chemiczne występują między innymi w: mięsnych wywarach, tłustych rybach, przetworzonych mięsach, krewetkach, smalcu, brokułach, musztardzie, kawie, nierozcieńczonych sokach owocowych, ostrych przyprawach. Jednak ta przyczyna artretyzmu odpowiada jedynie za 10 % przypadków artretyzmu, zaś 90 % zachorowań spowodowane jest przez zaburzenia wydalnicze nerek.

Szukając przyczyn częstszych zachorowań u mężczyzn, do niedawna wiązano to mocno z chorobami kardiologicznymi (częstsze u męskiej części populacji). Ważnym sygnałem ze świata naukowego w zeszłym roku było doniesienie opublikowane w Arthritis Research and Therapy, że te tzw. diuretyki (przepisywane mężczyznom w schorzeniach kardiologicznych) nie mają większego wpływu na leczenie artretyzmu. Analizy tych badań trwają.

Artretyzm wtórny może pojawić się za przyczyną naświetlania promieniami Roentgena.

W jaki sposób objawia się artretyzm?

Początki artretyzmu mogą wystąpić już w dzieciństwie, jak na przykład nie dająca wyraźnych objawów hiperurykemia. Oznacza to wysokie stężenie kwasu moczowego we krwi, które rozwija się stopniowo w chorobę.

Napady bólu mogą pojawić się po wychłodzeniu organizmu, głodówce, nadmiernym spożywaniu alkoholu albo produktów bogatych w puryny. Także wysiłek fizyczny albo duży stres mogą doprowadzić do napadu artretycznego. Do silnego bólu (najczęściej pojawia się w nocy lub nad ranem) dołącza także zaczerwienienie i obrzęk:

• stawu palucha u stopy (podagra),
• kciuka lub nadgarstka,
• łokcia (chirarga),
• barku (omagra),
• kolana (onagra),
• kręgosłupa (rachidagra).

Bóle początkowo mijają po kilku godzinach, dniach. Z początku ból jako objaw artretyzmu obejmuje jeden staw (np. palucha), a w miarę rozwoju choroby zaatakowane są różne stawy. Może wówczas nawet dojść – poprzez gorączkę, obrzęki, duszności zwiększone ciśnienie i złe samopoczucie – do sepsy.

Brak leczenia artretyzmu powoduje, że pojawiają się zmiany w ciele, a do objawów dołączają guzki (tophi). Owe guzki dnawe pojawiają się w stawach, w skórze i tkance miękkiej wokół stawów.

Podsumowując etapy artretyzmu pod kątem objawów wyróżnimy:

1. Etap bezobjawowej hiperurykemii.
2. Ostry atak artretyzmu (ostre dnawe zapalenie stawów); zapalenie jednego lub więcej stawów.
3. Okres międzynapadowy.
4. Dna przewlekła. Pojawiają się zmiany w innych narządach.

Artretyzm diagnozuje się biorąc pod uwagę predyspozycje genetyczne, przeprowadzając badania radiograficzne, ultrasonograficzne, stosując obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego, a także scyntygrafię.

Leczenie artretyzmu

Artretyzm może trwać latami, jeśli nie zmieni się trybu życia. Samodzielnie lub ze wsparciem lekarzy (dietetyków i in.) trzeba przyjrzeć się swojej diecie (zob. Jak powinna wyglądać dieta przy artretyzmie?), rozkładowi dnia i intensywności działań fizycznych.

Napady bólu i stany zapalne leczy się doraźnie lekami łagodzącymi objawy. Jednak długotrwały efekt przyniesie zmiana codziennego funkcjonowania, a co za tym idzie – utrzymanie prawidłowego stężenia kwasu moczowego, a tym samym zapobieganie napadom dny. Leczenie artretyzmu obejmuje zatem także leczenie chorób współistniejących. Leczenie ostrego napadu artretyzmu trwa 1 – 2 tygodni. Podaje się często lek o nazwie kolchicyna, ale będzie on skuteczny jeśli pacjent zacznie przyjmować dawki w ciągu 12-24 godzin od wystąpienia objawów.

Ważną grupą leków są leki z grupy NLPZ (ang. NSAID), czyli niesteroidowe leki przeciwzapalne, dostępne w aptece bez recepty, wskazane podczas wizyty u lekarza rodzinnego.

Jednym z leków podawanych w leczeniu artretyzmu jest allopurinol. Lek wykazuje działanie antyoksydacyjne, a ponieważ artretyzm jest stanem zapalnym, ma za zadanie działać ochronnie na nerki. Trwają jednocześnie dyskusje nad trafnością terapii tym lekiem w przypadku artretyzmu.

W ostrej fazie artretyzmu stosuje się także doustnie kortykosteroidy: skutecznie mogą działać prednizon lub metyloprednizolon.

Leczenie artretyzmu można także prowadzić z użyciem żelu zawierającego hormon adrenokortykotropowy (ACTH – synthetic adrenocortycotropic hormone). Lek ten ma bardzo dobre działanie, jednak jest niedostępny w Polsce, a za granicą osiąga bardzo wysokie ceny.

Ponadto badania naukowa wskazują, że niektóre rośliny zawierające związki irydoidowe działają przeciwzapalnie. Dlatego filoterapia, a także medycyna niekonwencjonalna czy ludowa podpowiada używanie korzenia hakorośli (łac. Harpagophyti radix) i owocu derenia (łac. Corni fructus) w łagodzeniu objawów reumatyzmu i artretyzmu. W aptekach znajdują się preparaty z wyciągiem takich roślin.

Dodatkowo zbadano, że witamina C może być stosowana jako suplement diety w leczeniu artretyzmu.

Rehabilitacja stosowana w artretyzmie

Rehabilitacja w artretyzmie jest ściśle związana z ćwiczeniami fizycznymi. Otyłość jest jedną z przyczyn zaburzeń poziomu kwasu moczowego we krwi, dlatego regularny ruch połączony z prawidłową dietą jest kluczową sprawą w rehabilitacji artretyzmu.

Kiedy ból się nasila, warto pomyśleć o fizjoterapii. Zabiegi pomogą złagodzić dolegliwości i zmniejszyć stan zapalny. Również zabiegi fizjoterapeutyczne odgrywają ogromną rolę w rehabilitacji pacjentów z artretyzmem. Godne polecenia są naświetlania promieniami UV, ultradźwięki. laseroterapia, jonoforeza, magnetronic, elektroterapia.

Z kolei kinezyterapia w rehabilitacji pacjenta z dną moczanową pomaga w usprawnieniu przemiany materii i zachowania dobrej sprawności ruchowej stawów. Stosuje się także ćwiczenia ogólnousprawniające, jak również jazdę na rowerze i turystykę (ale nie wysokogórską).

W Polsce jest wiele ośrodków specjalizujących się w rehabilitacji osób w trakcie leczenia artretyzmu lub po zaleczeniu tej choroby. W miejscach tych można korzystać z różnych specjalnych zabiegów (krioterapia, masaże, itp.).

Jak powinna wyglądać dieta przy artretyzmie?

W leczeniu artretyzmu ważna jest odpowiednia dieta (dietoterapia), która powstrzyma uszkodzenia tkanek i napady bólu. Zaleca się m.in. dietę ubogopurynową (zob. Przyczyny artretyzmu), w której elementami będą m.in.: cukinia, jabłka, maliny, marchew, kiszona kapusta, ziemniaki, pomidory, truskawki. W tej diecie dla osób z artretyzmem są także: jaja, oliwa z oliwek, makaron, chleb razowy, kasze i produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu. W diecie ubogopurynowej nie zaleca się produktów smażonych i pieczonych.

Dobrze, aby w diecie znalazły się ziarna chia oraz kurkumina.

Ziarna chia (szałwia hiszpańska, Salvia hispanica L.) zawierają dużo kwasów omega-3, obniżają poziom cholesterolu, działają przeciwzapalnie i przeciwzakrzepowo. Udowodniono, że nasiona chia wspomagają terapię chorób autoimmunologicznych, nowotworów, a także artretyzmu.

Kurkumina (główny składnik kurkumy) może działać aktywnie zarówno na poziomie komórki, jak i całego organizmu. Dieta w leczeniu artretyzmu powinna ją uwzględniać. Kurkumina bowiem ma właściwości przeciwzapalne, antybakteryjne, przeciwwirusowe i inne. Wykorzystuje się ją w leczeniu astmy, nowotworów, ale również artretyzmu.

Pacjenci z wysokim stężeniem kwasu moczowego powinni ostatni posiłek w ciągu dnia zjadać 3 – 4 godziny przed snem. Ważne jest także przyjmowanie płynów – min. 3 l. dziennie, z czego 1 litr przed pójściem spać.

Artretyzm kręgosłupa

Artretyzm częściej dotyka kończyn dolnych, choć także stawów np. międzypaliczkowych u rąk. Rzadko występuje w stawach biodrowych i barkowych. Mogą też wystąpić zapalenia tkanek miękkich (np. zapalenie ścięgna Achillesa). Jednak niezwykle rzadko zdarza się artretyzm kręgosłupa (dna stawów kręgosłupa), czyli rachidagra.

Pacjenci z artretyzmem powinni pozostawać pod stałą opieką reumatologa.

Zobacz podobne artykuły:
Artretyzm – przyczyny występowania choroby
Artretyzm – objawy „choroby królów”

Bibliografia:

Allopurinol w populacji osób starszych a ryzyko uszkodzenia nerek, dostęp online: https://www.termedia.pl/reumatologia/Allopurinol-w-populacji-osob-starszych-a-ryzyko-uszkodzenia-nerek,24559.html

Karolina Drzewiecka, Joanna Suliburska; Dietoterapia skazy moczanowej, Forum Zaburzeń Metabolicznych, nr 3 (3), 2012. Dostęp online: https://journals.viamedica.pl/forum_zaburzen_metabolicznych/article/view/28664/23433

Angelika Kargulewicz, Ewelina Swora-Cwynar i in; Ziarna chia jako wartościowy produkt racjonalnej diety – zastosowanie w profilaktyce chorób metabolicznych, Pielęgniarstwo Polskie, nr 1 (59), 2016. Dostęp online: http://www.pielegniarstwo.ump.edu.pl/uploads/2016/1/87_1_59_2016.pdf

Katarzyna Karłowicz-Bodalska, Stanisław Han i in.; Przeciwzapalne właściwości wybranych roślin zawierających związki irydoidowe, Postępy filoterapii, nr 18 (3), 2017. Dostęp online: http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2017/12/pf_2017_229-234.pdf

Brian S. Kirby, Joan C. McTigue, N. Lawrence Edwards; Leczenie bólu w dnie moczanowej [oryg. Pain Managment in Gout], 2010.
Dostęp online: https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/011/225/original/Strony_od_MpD_2010_01-10.pdf?1467806706

Ewa Lewicka, Dieta dla chorych na artretyzm, Top Agrar Polska, nr 2, 2002, ss. 134

Sylwia Przybylska; Kurkumina – prozdrowotny barwnik kurkumy, Problemy Higieny i Epidemiologii, nr 96 (2), 2015. Dostęp online: http://www.phie.pl/pdf/phe-2015/phe-2015-2-414.pdf

Gaafar Ragab, Mohsen Elshahaly, Thomas Bardinc; Gout: An old disease in new perspective – A review, Journal of Advanced Research, nr 8 (5), 2017, ss. 495–511. Dostęp online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5512152/

Jan Schulz, Edyta Uberhuber, Reumatyzm i artretyzm, Zdrowa Żywność – Zdrowy Styl Życia, nr 1, 2019, ss.32-33

Anna Wójcik-Maciejewicz, Dominik Samotij i in.; Dna moczanowa jako przyczyna zmian martwiczych skóry dłoni, Forum Dermatologicum, nr 1(1), 2015. Dostęp online: https://journals.viamedica.pl/forum_dermatologicum/article/view/44558/30826