Zaćma – od przyczyn po leczenie

zaćma - przyczyny leczenie

Zaćma (łac. cataracta) jest degeneracyjnym schorzeniem oczu objawiającym się całkowitym lub częściowym zmętnieniem soczewki oka. Według WHO zaćma zajmuje czołowe miejsce w rankingu przyczyn utraty wzroku. W badaniach przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych dowiedziono, że u 45 % kobiet i 40 % mężczyzn po 74. roku życia występuje zaćma, upośledzając ostrość widzenia.

W Polsce wykonuje się około 3 tyś. operacji zaćmy, w przeliczeniu na milion mieszkańców. W innych wysoko rozwiniętych krajach, ponad 2 razy tyle.

Jak powstaje zaćma?
Zaćma wrodzona
Zaćma wtórna
Zaćma polekowa
Zaćma starcza
Przyczyny zaćmy
Jak objawia się zaćma czyli, co powinno nas zaniepokoić?
Jak postawić diagnozę?
Sposoby leczenia zaćmy
Kiedy należy podjąć decyzję o operacji?
Operacje zaćmy – metody
Powikłania. Czy istnieje ryzyko ich wystąpienia?
Postępowanie po operacji
Jak możemy zapobiegać?

Jak powstaje zaćma?

Choroba rozwija się przez dłuższy czas, z reguły w jednym i drugim oku. W ponad 60 % dotyka osoby starsze, jednak może występować zarówno u ludzi młodych jak i u dzieci.

W momencie, kiedy w soczewce zaczynają się pojawiać zmiany chorobowe, pogarsza się ostrość widzenia. Do soczewki nie dopływa krew, odżywia ją płyn, znajdujący się w przedniej komorze oka i ciała szklistego. Wraz ze starzeniem się oka, dochodzi do stwardnienia naczyń, w wyniku czego do ciała szklistego zaczyna docierać mniej substancji odżywczych. W związku tym także soczewka jest gorzej odżywiona. Dochodzi do utraty przez nią elastyczności oraz przezierności. Efektem tych zmian jest powstanie zaćmy.

Rodzaje zaćmy

Zaćma wrodzona

Jest ona najczęstszą przyczyną utraty wzroku u dzieci. Pojawia się tuż po narodzinach albo w pierwszych latach życia dziecka. Powstaje w wyniku aberracji chromosomowych (zespół Downa), schorzeń gałki ocznej (brak tęczówki), uwarunkowań dziedzicznych, zakażeń wewnątrzmacicznych (np. wirus różyczki u ciężarnej).

Zaćma wrodzona może być całkowita, w wyniku której noworodek nie nabywa zdolności rozwoju widzenia i częściowa, polegająca na częściowym zamgleniu soczewki.

Niepokojącym sygnałem dla rodziców powinno być częste pocieranie piąstkami oczu przez dziecko (tzw. odruch palcowo-oczny Franceschettiego), oczopląs czy zez.

Zaćmę wrodzoną dzieli się na:

  • zaćmę warstwową (najczęstsza postać zaćmy, widzenie jest częściowo upośledzone),
  • zaćmę jądrową (osoby widzą gorzej w jasnym świetle, dość dobrze widzą z bliska),
  • zaćmę błoniastą (gdy przerwana zostaje ciągłość torebki soczewki),
  • zaćmę torebkową przednią i tylną,
  • zaćmę biegunową przednią i tylną.

Zaćma wtórna

Ma ona związek z przebytymi chorobami i urazami gałki ocznej. Należą do nich: wrodzona dystrofia siatkówki, zapalenie rogówki, duża krótkowzroczność, jaskra dokonana, cukrzyca, niedoczynność przytarczyc.

Zaćma wtórna objawia się krzywieniem lub zamgleniem obrazu, słabszym kontrastem, zaburzonym widzeniem barw, podwojeniem obrazu.

Zaćma wtórna nabyta występuje u osób po 50. roku życia. Główną rolę odgrywają tu czynniki genetyczne oraz fizyczne i biochemiczne zaburzenia stanu zdrowia oka.
Zaćma wtórna - przyczyny

Zaćma polekowa

Jest skutkiem długotrwałego zażywania niektórych leków, np. sterydów, które stosuje się w między innymi w astmie i Reumatoidalnym Zapaleniu Stawów, Chorobie Leśniewskiego-Crohna.

Zaćma starcza

Przyczyną jest tu zmętnienie soczewki w wyniku starzenia się organizmu i towarzyszące temu zaburzenia metaboliczne.

W badaniach przeprowadzonych na grupie pacjentów w pewnej polskiej przychodni zaćma wystąpiła u 23 % badanych pacjentów w grupie wiekowej 65–75 lat i aż u 43 % badanych osób powyżej 75. roku życia.

W przypadku zaćmy starczej wyróżnia się główne trzy typy choroby:

  • zaćmę korową,
  • zaćmę podtorebkową czaszowatą,
  • zaćmę jądrową.

Przyczyny zaćmy

Przyczyny powstawania zaćmy nie są do końca poznane. Zaćma może powstać w wyniku urazu oka, stanów zapalnych błony naczyniowej, stosowania niektórych leków.
Zacma wrodzona - przyczyny

Jak objawia się zaćma czyli, co powinno nas zaniepokoić?

Zaćma powoduje stopniowe pogarszanie się ostrości wzroku, aż do całkowitej utraty widzenia.

Zachowane zostaje poczucie światła, nawet w przypadku bardzo zaawansowanego stadium choroby. Brak poczucia światła świadczy o współistnieniu innych chorób oczu.

Objawy w zaćmie zależą od jej typu i lokalizacji zmętnienia. Jeśli zmętnienie dotyczy tylnej torebki soczewki, mamy do czynienia z zaćmą podtorebkową tylną. Tu upośledzenie widzenia jest większe w jasnym oświetleniu i przy patrzeniu z bliska.

Zaćma jądrowa powoduje gorsze widzenie w jasnym oświetleniu. Pacjenci twierdzą, że tracą wzrok po wyjściu na zewnątrz w jasny dzień.

Zaćma korowa powoduje z kolei złe widzenie o zmroku i w ciemnych pomieszczeniach.

Do najczęstszych objawów zaćmy, które powinny nas zaniepokoić należą:

  • pogorszenie widzenia na odległość,
  • problem z postrzeganiem oraz rozróżnianiem barw,
  • lepsze widzenie w pochmurne dni,
  • widzenie przedmiotów „jak przez brudną szybę”.

Jak postawić diagnozę?

Jeżeli zauważymy jakiekolwiek zaburzenia widzenia, należy zgłosić się do okulisty, bo tylko specjalistyczne badanie umożliwi postawienie właściwej diagnozy.

Rozpoznanie zaćmy opiera się na wywiadzie, badaniu ostrości wzroku, stwierdzeniu typowych zaburzeń oraz na badaniu za pomocą specjalistycznego sprzętu okulistycznego.

Do badań należy wziernikowanie dna oka (oftalmoskopia) oraz badanie w lampie szczelinowej (biomikroskopia) po rozszerzeniu źrenicy. Jeżeli ze względu na nieprzejrzystość soczewki lekarz nie może ocenić dna oka, należy wykonać badanie ultrasonograficzne w projekcji B, aby wykluczyć istnienie innych chorób oka.

Sposoby leczenia zaćmy

Jedynym skutecznym sposobem leczenia zaćmy jest leczenie operacyjne. Do tej pory stosowane są różne rodzaje kropli, których zadaniem jest spowolnienie procesu mętnienia soczewki, ale ich skuteczność nie została potwierdzona i udokumentowana w badaniach naukowych.

W przypadku zaćmy wrodzonej całkowitej zaleca się operację w pierwszych tygodniach życia dziecka. Takie działanie wspiera szanse na rozwój dobrej ostrości wzroku i widzenia obuocznego. Najnowsze tendencje leczenia operacyjnego zaćmy wrodzonej pokazują, że początkowo dobrze stosować twarde soczewki kontaktowe. Dopiero kolejnym etapem (powyżej 2. roku życia dziecka) jest wszczepienie soczewki wewnątrzgałkowej (IOL).

Jeśli u pacjenta współistnieje zaćma razem z jaskrą stosuje się operację łączoną: przeciwzaćmową wraz z zabiegami przeciwjaskrowymi (trabekulektomia, kanaloplastyka, wszczepienie zastawki typu ex-press, Xen gel i in.)

Kiedy należy podjąć decyzję o operacji?

Na zabieg zawsze kieruje lekarz okulista. Ogólnie można powiedzieć, że zaćmę należy usunąć, jeśli widzenie obniżyło się na tyle, że znacznie pogorszyło to jakość życia pacjenta. Istnieją również bezwzględne wskazania medyczne, np. zaćma podwichnięta, wywołująca jaskrę.

Do niedawna można było operować jedynie zaćmę „dojrzałą”, aktualnie operuje się nawet zaćmy początkowe, jeżeli wpływają na upośledzenie widzenia.

Korzyści wynikające z usunięcia zaćmy:

  • poprawa ostrości widzenia,
  • jaśniejsze i żywsze kolory,
  • pozbycie się lub znaczne zmniejszenie mocy okularów,
  • poprawa jakości życia.

Operacje zaćmy – metody

Obecnie zabieg usunięcia zaćmy charakteryzuje się mniejszą inwazyjnością i skróconym czasem rekonwalescencji. Zabieg usunięcia zaćmy nosi nazwę fakoemulsyfikacji i polega on na usunięciu zaćmy za pomocą ultradźwiękowej końcówki i wszczepieniu sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej. Główną zaletą tej metody jest możliwość wykonania zabiegu poprzez małe cięcie o szerokości od 1,5 do 3 mm w znieczuleniu powierzchniowym (krople lub żel do worka spojówkowego). W miejscu usuwanej soczewki wszczepia się sztuczną zwijalną, akrylową soczewkę. Dzięki jej elastyczności i zwinięciu, można ją umieścić w oku bez poszerzania cięcia. Po umieszczeniu jej w oku rozwija się w torebce naturalnej soczewki i osadza we właściwym miejscu w gałce ocznej.

Metoda fakoemulsyfikacji wyparła metodę stosowaną do niedawna, czyli metodę zewnątrz torebkowego usunięcia zaćmy ECCE. Była to metoda bardziej inwazyjna, stosowano szerokie cięcie 10-14 mm, a jądro soczewki usuwano na zewnątrz. W czasie operacji zaćmy możemy dodatkowo skorygować istniejącą przed zabiegiem wadę wzroku, z reguły dobiera się taką moc wszczepianej soczewki, aby pacjent dobrze widział z daleka.

Ostatnio istnieje możliwość stosowania soczewek wewnątrzgałkowych typu „premium”, które umożliwiają widzenie zarówno z bliska jak i z daleka bez korekcji okularowej (soczewki wieloogniskowe i akomodujące) oraz umożliwiające skorygowanie astygmatyzmu (soczewki toryczne).

Najnowocześniejszym sposobem leczenia zaćmy jest jej usuwanie laserem fentosekundowym. Metoda ta charakteryzuje się brakiem powikłań pooperacyjnych, bezpieczeństwem, precyzyjnością, krótkim czasem trwania zabiegu (10-15 minut). Polega na tym, że za pomocą lasera fentosekundowego lekarz robi małe nacięcie na rogówce, tak zwane porty, wprowadza przez nie narzędzie do usuwania zmętniałej soczewki.

W przypadku, gdy zaćma dotyka obu oczu, pomiędzy jednym a drugim zabiegiem powinien minąć okres minimum jednego miesiąca, chociaż w ostatnim czasie w niektórych ośrodkach, także w Polsce, w szczególnych przypadkach wykonuje się zabieg usunięcia zaćmy jednocześnie w obu oczach.

Jako ciekawostkę możemy podać, że obecnie testuje się system wizualizacji 3D w operacji zaćmy. Przy pomocy specjalnego oprogramowania komputerowego ulepszającego wizualizację 3D, cyfrowy filtr obrazu dający doskonały obraz tkanek oka, kamera 3D, dzięki której chirurg okulista ma szerokie pole widzenia, a jednocześnie klarowny, w wysokiej rozdzielczości obraz umożliwia bardzo precyzyjne wykonanie zabiegu. Lekarz w trakcie operacji nie patrzy w mikroskop operacyjny, ale na perfekcyjny obraz przesyłany na duży monitor.

Pierwszy zabieg usunięcia zaćmy tą innowacyjną metodą został przeprowadzony w Klinice Okulistyki Ogólnej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie u pacjentki, która zgłosiła się do szpitala z odwarstwieniem siatkówki w oku, na którym wcześniej wykonano zabieg usunięcia zaćmy.

Powikłania. Czy istnieje ryzyko ich wystąpienia?

Operacja usunięcia zaćmy i wszczepienie sztucznej soczewki jest zabiegiem bezpiecznym, dobre wyniki uzyskuje się w 90 % przypadków. Jeżeli po operacji nie odzyskamy ostrości wzroku, to wynika to zazwyczaj z obecności innych współistniejących chorób oka.

Nie znaczy to jednak że operacja zaćmy pozbawiona jest zupełnie powikłań. Są one jednak rzadkie i należą do nich krwotok do wnętrza gałki ocznej oraz bakteryjne zapalenie wewnątrzgałkowe.

Zaćmę można usunąć tylko raz, a sztuczną soczewkę wszczepia się na zawsze. U niektórych pacjentów w różnym czasie po operacji dochodzi do przymglenia widzenia, podobnie jak w zaćmie początkowej. Dzieje się to z powodu zmętnienia pozostawionej tylnej torebki (zaćma wtórna).W celu przywrócenia ostrości wzroku wykonuje się tak zwaną kapsulotomię tylną, polegającą na wykonaniu laserem otworu w zmętniałej torebce.

Ryzyko powikłań jest większe w przypadku zaćmy powikłanej, dojrzałej i twardej.

W tym przypadku możemy spodziewać się jednego z powikłań jakim jest torbielowaty obrzęk plamki (CME, cystoid macular edema), który powoduje znaczne zaburzenie ostrości widzenia. Z przeprowadzonych badań wynika, że najczęściej dotyczy to starszych mężczyzn, u których występuje jeden lub kilka z poniższych czynników ryzyka:

  • cukrzyca,
  • uszkodzenie torebki soczewki podczas operacji,
  • zaćma z upływem lub bez upływu ciała szklistego,
  • rozpoznana wcześniej błona przedsiatkówkowa,
  • zapalenie błony naczyniowej lub zakrzepu żyły środkowej,
  • wcześniejsza operacja odwarstwienia siatkówki.

Postępowanie po operacji

Coraz częściej zabieg usuwania zaćmy odbywa się w warunkach ambulatoryjnych w znieczuleniu miejscowym. Trwa on od 10 do 30 minut, i jeszcze tego samego dnia pacjent wraca do domu. Nie ma potrzeby zakładania szwów, oko szybko się goi.

Zazwyczaj postępowanie pooperacyjne polega na badaniu okulistycznym w pierwszym dniu po zabiegu i kolejnych wizytach według zaleceń okulisty.

Zaleca się stosowanie kropli antybiotykowo-steroidowych przez okres 3-4 tygodni. Przez okres 2-3 miesięcy po zabiegu zalecane jest unikanie gwałtownych wstrząsów, wysiłku fizycznego i głębokiego pochylania.

Jednym z najczęstszych błędów popełnianych przez pacjentów po operacji zaćmy jest zbyt szybki powrót do codziennych aktywności. Niestosowanie się do zaleceń pooperacyjnych powoduje przemieszczanie się soczewki, które jest najczęstszym powikłaniem pooperacyjnym.

Jeżeli istnieje konieczność, nie ma przeciwskazań do stosowania soczewek kontaktowych po operacji zaćmy.

O ile mamy taką możliwość, podczas rekonwalescencji po operacji warto skorzystać z dedykowanych pobytów w ośrodkach, w których będziemy mieć zapewnioną opiekę.

Jak możemy zapobiegać?

Choć nie mamy naukowo udowodnionego wpływu na rozwój zaćmy, przyjmuje się, że dieta ma wpływ na kondycję naszego narządu wzroku. Wszystkie warzywa liściaste, słodkie ziemniaki, marchew dynia są źródłem witaminy A, która jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku. Brokuł i czerwona papryka są natomiast bogate w drugi ważny dla oka składnik jakim jest Luteina. Spełnia ona w pewnym sensie funkcję filtra zabezpieczając nasze oko przed niekorzystnym działaniem promieniowania UVA i UVB. Prowadzone są badania nad wpływem Luteiny na rozwój zaćmy. Na tym etapie wstępnie ustalono, że przyjmowanie odpowiedniej dawki Luteiny może ograniczyć ryzyko rozwoju zaćmy do 30 %.

W literaturze zwraca się uwagę na możliwość szkodliwego działania promieniowania słonecznego, w związku z czym zaleca się profilaktycznie w słoneczne dni, nawet zimowe, nosić okulary z filtrem UV.

Należy także ograniczyć palenia papierosów i unikać narażenia na promieniowanie podczerwone.

W ramach profilaktyki wczesnego wykrywania chorób oczu osoby po 40. roku życia powinny regularnie raz w roku przeprowadzać badanie okulistyczne. W przypadku predyspozycji rodzinnych do występowania chorób oczu zaleca się kontrolę co najmniej 2 razy w roku.

Autor: Elżbieta Nasierowska – Bachanek, Kierownik Domu Opieki Józefina

Rekonwalescencja po operacji zaćmy
SPRAWDŹ NASZĄ OFERTĘ!

Zobacz podobne artykuły:
Objawy zaćmy
Operacja zaćmy
Rekonwalescencja po operacji zaćmy

Bibliografia:

Dominik Bronicki, Michał Miller, Wojciech Dyda, Katarzyna Kołacz, Narcyz Błocki, Marek Rękas; Pseudosoczewkowość po operacji zaćmy nie musi ograniczać. Soczewka trójogniskowa jako rozwiązanie problemu starczowzroczności; OphthaTherapy, nr 4 (8), ss. 286-291, 2015.
http://psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-ac39c285-80d5-477c-8a81-180abba036a3

Anna Bryl, Alina Bakunowicz-Łazarczyk i in.; WspóŁczesne aspekty postępowania w zaćmie wrodzonej, Magazyn Lekarza Okulisty, nr 7 (2), 2013. Dostęp online: http://www.magazynokulisty.pl/public/pdf/MLO.2_2013.str91-92.Wsp%C3%B3lczesne…pdf

Andrzej Grzybowski, Arnold Maciejewski; Koszty społeczne odroczonego terminu zabiegu usunięcia zaćmy z jednoczesnym wszczepieniem soczewki, OphthaTherapy, nr 3 (1), ss. 53-58, 2016.
http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.psjd-f66a9595-66d3-4e89-a9ca-37b4216e71a7

Barbara Iwaszkiewicz-Bilikiewicz; Zaćma (Cataracta); Geriatria, 2, ss. 252-254, 2008.
http://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/200803_Geriatria_011.pdf

Marta Nowaczyk, Magda Żołądek, Patryk Philavong i in.; Zaćma jako powikłanie przewlekłej steroidoterapii stosowanej w leczeniu choroby Leśniowskiego-Crohna, Forum Medycyny Rodzinnej, nr 10 (6), ss. 314-318, 2016.
https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/50158

Dominika Nowakowska, Katarzyna Nowomiejska, Robert Rejdak; Zastosowanie heads up surgery w chirurgii zaćmy i witrektomii, OphthaTherapy nr 4 (2), ss. 93-97, 2017.
http://psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-b9f2d5fb-ed7f-44b4-86b2-be3ff2041612

Dominika Nowakowska, Robert Rejdak; Zastosowanie miejscowych niesteroidowych leków przeciwzapalnych w ramach opieki okołooperacyjnej chirurgii zaćmy, OphthaTherapy nr 5 (2), ss. 97-102, 2018.
http://psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-afe3837e-6bdd-4c8e-bf58-f4e4bacc11d6?q=bwmeta1.element.psjd-9cc8bfb7-641f-49f9-9092-bd229a5458c7;5&qt=CHILDREN-STATELESS

Jerzy Szaflik, Justyna Izdebska, Anna Zaleska, Zaćma – najczęstsza przyczyna uleczalnej ślepoty; Przewodnik Lekarski, 2, 10, ss. 78-86, 2000.

4.1/5 - (22 votes)

Ten wpis ma 0 komentarzy

Komentarze zostały wyłączone.