Zwyrodnienie plamki żółtej siatkówki (AMD) występuje niemal na skalę epidemiczną, co ma związek z powszechnym na całym świcie zjawiskiem starzeniem się społeczeństw. Choroba ta dotyka głównie osoby po 60. roku życia oraz stanowi jedną z głównych przyczyn utarty widzenia centralnego. Przewiduje się, że populacja chorujących na zwyrodnienie plamki żółtej będzie się stale powiększała, co związane jest z widocznym wydłużaniem życia oraz stale rosnąca ekspozycja na czynniki ryzyka zmian degeneracyjnych w plamce. Leczeniem AMD zajmuje się okulista.
Czym jest zwyrodnienie plamki żółtej?
Narząd wzroku zbudowany jest z gałki ocznej o kulistym kształcie oraz z nerwu wzrokowego. Ściany gałki ocznej posiadają trzy błony: zewnętrzną – twardówkę, środkową – naczyniówkę oraz błonę wewnętrzną – siatkówkę. To właśnie na siatkówce znajduje się plamka żółta oraz plamka ślepa. Zwyrodnienie plamki żółtej charakteryzuje się powstawaniem nowych patologicznych naczyń krwionośnych oraz ucieczką elementów morficznych i białek poza istniejące już naczynia, co powoduje wystąpienie stanu zapalnego wokół istniejących już naczyń. Zwyrodnienie plamki żółtej to powszechne schorzenie okulistyczne, które prowadzi do utarty widzenia centralnego.Rodzaje zwyrodnienia plamki żółtej
Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem występuję dwóch postaciach – suchej oraz mokrej.
Suche zwyrodnienie plamki żółtej, występujące u około 85-90% chorych. Wynika z procesów degeneracyjnych zachodzących w komórkach barwnikowych, tworzących nabłonek barwnikowy siatkówki. Komórki te odpowiedzialne są za transport substancji odżywczych oraz tlenu pomiędzy naczyniami krwionośnymi naczyniówki a naczyniówką. Komórki nabłonka barwnikowego nie odnawiają się, w związku z czym wraz z wiekiem organizmu coraz słabiej wypełniają swoją rolę – kontrolującą gospodarkę energetyczną oraz oczyszczanie z produktów przemiany materii. Powoduje to powstawanie na dnia oka drobnych złogów tłuszczowych – określanych druzami – które wpływają na ostrość widzenia.
Sucha postać zwyrodnienia plamki żółtej występuje zdecydowanie powszechniej, zaś objawy rozwijają się powolnie prowadząc do stopniowej utarty wzroku. Pierwszymi objawami, które zgłaszają chorzy są najczęściej problemy natury adaptacyjnej – słabsza ostrość wzorku np. przy nagłej zmianie oświetlenia (wejście na ciemną klatkę schodową, czy wyjście w słoneczny dzień na dwór). Symptomy te często początkowo są ignorowane, ponieważ są krótkotrwałe i nie wpływają znacząco na codzienne funkcjonowanie. Kolejnymi objawami mogą być hiperpigmentacja lub depigmentacja siatkówki. Sucha forma zwyrodnienia plamki żółtej rozwija się systematycznie doprowadzając do nieodwracalnych zmian i utrudniając wykonywanie codziennych czynności.
Mokre zwyrodnienie plamki żółtej, określane także jako wysiękowa postać zwyrodnienia plamki żółtej, stanowi około 10-15% wszystkich przypadków i związane jest z powstawaniem nowych naczyń krwionośnych. W tej formie choroby dochodzi od powstawania pod siatkówką nieprawidłowych naczyń krwionośnych, które ze względu na swoją nieszczelność i delikatność przesączają płyn oraz krew. Doprowadza to do powstania pod siatkówką obrzęków, które mogą doprowadzić do wylewów krwawych, zaś w przypadku zawansowanego stanu chorobowego do włóknistych blizn, które niszczą komórki plamki żółtej.
W wyniku tych zmian w polu widzenia chorego pojawia się charakterystyczny mroczek centralny, tzw. scotoma. Jej pojawienie uniemożliwia choremu widzenia przy fiksacji wprost, a dostrzeżenie obiektu możliwe jest jedynie patrząc obok, nad lub pod mroczkiem. Uniemożliwia to nawiązanie kontaktu wzrokowego, ponieważ oczy chorego są rozbiegane i patrzy on gdzieś w próżnię obok. Utrudnienia w widzeniu centrum obrazu mogą powodować także do nie rozpoznawania znajomych na ulicy dopóki nie podejdą wystarczająco blisko – szacuje się że z odległości jednego metra chory nie zobaczy całej twarzy rozmówcy. Postępujący charakter wysiękowego zwyrodnienia plamki żółtej może doprowadzić do niemal całkowitej utraty wzroku.
Objawy zwyrodnienia plamki żółtej
W zależności od formy zwyrodnienia plamki żółtej występujące objawy mogą się od siebie różnić. Choroba może zająć jedno oko, lub wpływać na obje oczu. W przypadku suchej postaci AMD pogorszenie ostrości widzenia następuje stopniowo. Pacjenci zaczynają mieć trudności w czytaniu, szczególnie napisów w małej czcionce, koniecznym staje się też zapalanie światła w wykonywaniu codziennych obowiązków. Widzenie w nocy ulega pogorszeniu. Chorzy skarzą się także na zniekształcenie linii prostych, które w ich percepcji wydają się faliste, krzywe czy zdeformowane. W przypadku mokrej postaci zwyrodnienia plamki żółtej dochodzi do nagłego pogorszenia widzenia, zwłaszcza ostrości. Nagle pojawiają się zniekształcenia, ciemne plamy, zwłaszcza w centralnej części pola widzenia. Pacjenci cierpiący na tę formę ADM są bardziej wrażliwi na światło.Ryzyko rozwoju zwyrodnienia plamki żółtej
Pomimo prowadzenia wielu badań nie udało się do końca poznać patofizjologii zwyrodnienia plamki żółtej. Uważa się, że na jej powstanie składa się wiele czynników – zarówno środowiskowych jak i genetycznych. Głównym czynnikiem ryzyka jest wiek, choroba zaczyna rozwijać się najczęściej u osób w wieku 50-60 lat, zaś po 70. roku życia dotyka niemal co trzecią osobę. Badania wykazują także istotny wpływ czynników genetycznych – osoby, u których w najbliższej rodzinie (rodzice lub rodzeństwo) zdiagnozowano AMD są 12-27 razy bardziej podatne na zwyrodnienie planki żółtej niż pozostała cześć populacji.
Większość naukowców wskazuje poniższe czynniki jako te, które mają wpływ na rozwój zwyrodnienia plamki żółtej:
- wiek – ryzyko wzrasta po 60. r.ż.;
- płeć – kobiety chorują częściej ;
- rasa – obserwuje się częstsze występowanie u osób rasy kaukaskiej;
- czynniki genetyczne;
- tryb życia – spożywanie wysoko przetrwożonej żywności, niedobory przeciwutleniaczy w diecie;
- niedobory luteiny i zeaksantyny;
- otyłość;
- palenie papierosów – podwaja ryzyko dwukrotnie;
- jasny kolor tęczówki.
- choroby układu krążenia;
- nadciśnienie tętnicze;
- przebywanie na słońcu bez ochrony oczu;
- operacja zaćmy (katarakty).
Leczenie zwyrodnienia plamki żółtej
Aktualnie istnieje kilka sposób terapii wysiękowego zwyrodnienia plamki żółtej. Celem działań terapeutycznych w leczeniu wysiękowej postaci zwyrodnienia plamki żółtej jest przede wszystkim zahamowanie wzrostu naczyń pod siatkówkowych, zaś w postaci suchej zwyrodnienia plamki żółtej – spowolnienie tępa zaniku siatkówkowo-naczyniówkowego. Niestety większość metod jest kosztowna i nie przynosi satysfakcjonującej skuteczności. Już od lat 80. XX wieku praktykowana jest koagulacja laserowa, jednak jej skuteczność uzależniona jest w dużej mierze od położenia nowopowstałych naczyń krwionośnych – nieoperowalne są te położone blisko dołka centralnego, ponieważ ingerencja może doprowadzić do uszkodzenia komórek. Terapia koagulacji laserowej polega na zamknięciu lub uszczelnieniu krwionośnych naczyń.
Kolejnym sposobem leczenia zwyrodnienia plamki żółtej jest terapia fotodynamiczna. Polega na podaniu choremu substancji fotouczulującej, która gromadzi się w proliferujących naczyniach, które w dalszej kolejności poddawane są działu światła laseru. Jak wskazują lekarze jest to metoda mniej szkodliwa niż koagulacja, ma jednak bardzo ograniczone wskazania.
Co istotne zarówno koagulacja laserowa jak i terapia fotodynamiczna zapobiegają rozwojowi choroby, jednak nie przywracają utraconego widzenia.
W 2006 roku w USA, zaś rok później w Europie zarejestrowany zostały lek, który stanowi najnowszą metodę leczenia wysiękowej postaci AMD, która poprawia ostrość wzorku pacjentów o około 30%. Podanie leków wymaga poprzedniej diagnostyki – wykonania angiografii fluoresceinowej, indocjaninowa oraz OCT (optyczna koherentna tomografia). Po ocenie wyników badań lek podawany jest doszklistkowo, jego aktywna substancja przenika przez warstwy siatkówki do przestrzeni pod siatkówkowej powodując zanikanie białka VEGA, które stymuluje wzrost naczyń. Zabieg trwa kilka minut, nie wymaga hospitalizacji. Powtarzany jest przez 3 miesiące co cztery tygodnie, po tym czasie kolejne podanie leków stosuje się jedynie kiedy nastąpi osłabienie ostrości widzenia.
Profilaktyka i zapobieganie AMD
Zwyrodnienie plamki związane jest głównie z wiekiem, ale wskazuje się także czynniki ryzyka (palenie tytoniu, rasę białą, otyłość, choroby sercowo – naczyniowe czy nieprawidłową dieta), którym można zapobiegać. Należy pamiętać, że ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem, a wraz z rozwojem choroby zwiększa się upośledzenie widzenia (pogorszenie ostrości wzroku, co prowadzi do stopniowej utraty widzenia).
Leczenie zwyrodnienia plamki żółtej zależy od wielu czynników, ale rozpocząć leczenie należy niezwłocznie po zdiagnozowaniu postaci zwyrodnienia (AMD wysiękowe lub postać sucha AMD). Wśród zaleceń profilaktycznych znajdują się przede wszystkim: odpowiednia dieta bogata w antyoksydanty oraz kwasy tłuszczowe omega-3 i -6 oraz zapobiegająca wysokiemu poziomowi cholesterolu we krwi, aktywność fizyczna, prawidłowe utrzymanie ciśnienia tętniczego oraz rzucenie palenia.
Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej Care Experts
Bibliografia:
- Edbom-Kolarz A., Marcinkowski J. T., Słabowzroczność spowodowana zwyrodnieniem plamki żółtej związnym z wiekiem (ADAM) i jego praktyczne konsekwencje, Hygeia Public Health 2012, 47 (1): 37-43,
- Grabska-Liberek I., Jamroży-Witkowska A., Wsyluk J., Jaska pierwotna otwartego kąta i zwyrodnienie plamki związane z wiekiem jako główne przyczyny nieodwracalnej utarty wzroku we współczesnym świecie. Nowe możliwości diagnostyki i terapii, Postępy Nauk Medycznych, t. XXXII, nr 1, 2019;
- Jankowska -Lech I., Grabska-Liberek I., Krzyżewska-Niedziałek A., Pietruszyńska M., Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (ADM) – choroba starzejących się społeczeństw, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVI, nr 12, 2013
- Kostrzewa B., Rojek A., Gabryś J., Karuga – Kuźniewska E., Staszuk A., Rybak Z., Starcze zwyrodnienie plamki żółtej – choroba cywilizacyjna XXI w, Acta Cio-Optica et Informatica Medica,Inżynieria biomedyczna, vol. 21, nr 2, 2015.
- Szostak W. B., Szostak-Węgierek D., żywienie w profilaktyce zwyrodnienia plamki żółtej, Przegląd Lekarski 2008 / 65/6
Zostaw komentarz