22 88 777 00

519 331 289 | 608 331 807

Zespół kruchości

31 mar 2021 2024-02-17T20:20:56+0000
Dom opieki Warszawa | Dom seniora | careexperts.pl
Zespół kruchości

Zespół kruchości, określany także jako zespół wyczerpania rezerw, zespół słabości czy wątłość starcza, jest powszechnie występującą dolegliwością wśród osób po 65. roku życia. Jest to jednostka chorobowa o charakterze wielopłaszczyznowym, związana ze spadkiem fizjologicznych rezerw organizmu. Szacuje się, iż w grupie ryzyka znajduje się ponad połowa seniorów po 85 r.ż. Leczenie zespołu kruchości wymaga holistycznego podejścia do chorego oraz kompleksowej i długoterminowej opieki. Wcześnie postawione rozpoznanie zwiększa szanse na znaczną poprawę jakości życia pacjentów.

Spis treści

Zespół kruchości u osób starszych

Współcześnie obserwuje się wydłużenie długości życia ludzi na całym świecie, przekłada się to na istotny wzrost populacji osób w podeszłym wieku. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, iż proces starzenia się społeczeństw będzie cały czas postępował. Starzenie się społeczeństw jest obecnie jednym z podstawowych problemów demograficznych w krajach rozwiniętych. Jednym z głównych problemów starzejącej się populacji jest zespół słabości, określany także jako zespół wątłości, zespół wyczerpania czy zespół kruchości. Zespół ten nierozerwalnie połączony jest z procesem starzenia się organizmu oraz objawia się wyczerpaniem rezerw fizjologicznych, co prowadzi do załamania homeostazy oraz występowania licznych zaburzeń. Szacuje się, że ponad połowa seniorów po 85. roku życia jest w grupie ryzyka zachorowania na zespół słabości. Przez długi czas termin słaby czy kruchy stosowany przez lekarzy geriatrów był w kontekście oceny stanu pacjentów przewlekle chorych. Dopiero niedawno zaczęto postrzegać to jako odrębną jednostkę chorobą. Brak jest jednolitej definicji zespołu słabości, jednak najczęściej przytaczaną jest autorstwa Frieda i wsp. według których jest to syndrom fizjologiczny z charakterystycznym zmniejszaniem się rezerw i odporności na czynniki stresogenne, wynikające ze skumulowania się obniżonej wydolności systemów fizjologicznych, co w konsekwencji prowadzi do podatności na występowanie niektórych następstw.
Stopnie zaawansowania zespołu kruchości

Seniorzy dotknięci zespołem kruchości charakteryzują się obniżonym potencjałem radzenia sobie z zewnętrznymi czynnikami stresogennymi, czego konsekwencją jest zwiększone narażenie na niepożądane zdarzenia, do których należy zaliczyć: obniżenie zdolności poznawczych, upadki, hospitalizacje, infekcje, niepełnosprawność czy zależność od osób trzecich i instytucji pomocowych, a także zgon.

Zespół kruchości najczęściej postrzegany jest w kategorii słabości seniorów oraz występowania deficytów fizycznych. Trzeba zaznaczyć, że koncepcja zespołu kruchości powinno postrzegać się jako ogólna wrażliwość na czynniki zewnętrzne nie tylko na płaszczyźnie fizycznej, lecz w szerszym wymiarze ludzkiego funkcjonowania. Wielowymiarowa koncepcja zespołu wątłości zakłada że deficyty pojawiają się nie tylko na płaszczyźnie fizycznej, ale także psychicznej praz społecznej. Dzięki takiemu podejściu możliwe jest wcześniejsze rozpoznanie, a co za tym idzie wcześniejsze opracowanie strategii prewencyjnych.

Stopień zaawansowania zespołu słabości dzieli się na trzy fazy.

  • Etap wczesny (pre-frail) odnosi się do osób w okresie względnego wyrównania rezerw fizjologicznych, które wystarczają aby radzić sobie z niedużymi czynnikami stresogennymi. Pacjent wymaga jedynie drobnej pomocy w złożonych czynnościach codziennych, takich jak: korzystanie z transportu publicznego, zarządzanie domowym budżetem, przyrządzaniem posiłków czy wykonywaniem prac domowych.
  • Etap średniozaawansowany (frailty) – dotyczy seniorów, u których uwidaczniają się ograniczenia z zakresu samodzielności oraz sprawności funkcjonalnej. Pacjenci najczęściej wymają pomocy w złożonych czynnościach domowych oraz pomocy w utrzymaniu higieny osobistej.
  • Etap późny (frailty complications) odnosi się do seniorów ze znacznie ograniczoną sprawnością i samodzielnością, dochodzą także poważne zachorowania – również ze skutkiem śmiertelnym. Pacjenci wymagają pomocy osób trzecich w podstawowych czynnościach codziennych.
Sprawdź naszą ofertę

Objawy zespołu kruchości

Dotychczas nie udało się w pełni wskazać pierwotnej etiologii występowania zespołu kruchości. W patofizjologii tej choroby uwzględnia się wpływ wielu oddziałujących na siebie wzajemnie negatywnych czynników stresowych, które z kolei prowadzą do pomniejszania rezerw ustrojowych na poziomie molekularnym, komórkowym oraz fizjologicznym, a także intensyfikuje istniejące wcześniej patologie i choroby co prowadzi do tzw. „spirali” czy „cyklu” słabości. W przypadku zespołu kruchości wyróżnia się kilka podstawowych czynników patofizjologicznych, które mają wpływ na jego rozwój. Są to:
  • zaburzenia ze strony układu endokrynologicznego,
  • zaburzenia procesów metabolicznych,
  • zaburzenia układu immunologicznego,
  • zaburzenia czynników krzepnięcia,
  • zaburzenia układu mięśniowo – szkieletowego,
  • niedożywienie,
  • otyłość.
Jednym z dominujących objawów zespołu słabości są: dysfunkcja układu mięśniowo–szkieletowego oraz sarkopenia. W ich przebiegu następuje spowolnienie motoryczne oraz subiektywne uczucie osłabienia. Sarkopenia często występuje razem z osteopenią i osteoporozą, które także są charakterystycznymi objawami zespołu kruchości. Kolejnym ważnym elementem są zaburzenia neurohormonalne i anoreksja związana z wiekiem, które są przyczyną przewlekłego niedożywiania seniorów. Powoduje to niedobór istotnych składników pokarmowych takich jak białka, albuminy, wapnia, fosforu, żelaza czy witamin D, E, B. Niedożywienie powoduje także utratę masy mięśniowej oraz spadek ogólnej siły fizycznej. Ogólne osłabienie, permanentne uczucie wyczerpania, a co za tym idzie spadek mobilności, prowadzi do nasilenia anoreksji i pogłębia niedożywienie organizmu pacjenta, co nasila skarkopenię. Jeszcze do niedawna nadwaga i otyłość nie była brana pod uwagę w diagnozowaniu zespołu kruchości, ponieważ uważano, że jednym z kryteriów w rozpoznaniu jest spadek masy ciała wraz z wątłością. Aktualnie jednak uważa się, że siła mięśniowa jest ważniejszą cechą zespołu słabości, niż sama masa mięśniowa. Na podstawie przeprowadzonych badań obserwuje się, że osoby z zespołem kruchości zdecydowanie częściej narażone są na zaburzenia hormonalne, obserwuje się u nich spadek stężenia hormonów płciowych, hormonu wzrostu, siarczanu degydroepiandrosteronu i kortykosterydów. Obserwuje się także, iż wraz z rozwojem objawów zespołu słabości zmniejsza się stężenie kortyzolu, który ma działanie przeciwzapalne. Wraz z wiekiem dochodzi także do starzenia się elementów układu odpornościowego. Zmiany degradacyjne, jakie dochodzą w obrębie układu immunologicznego, prowadzą do przewlekłego stanu zapalnego, co z kolei pogłębia wspomniane wcześniej patologie i nasila objawy zespołu kruchości.

Jak rozpoznać zespół kruchości?

Opracowano pięć kryteriów, na podstawie których dokonuje się rozpoznania zespołu kruchości. Należą do nich:
  • niezamierzona utrata masy ciała – przynajmniej 5 kg w ciągu roku,
  • utarta energii – mierzona najczęściej przy pomocy skali depresji (CES_D),
  • niska aktywność fizyczna,
  • zmniejszenie szybkości chody,
  • osłabienie siły mięśniowej dłoni – najczęściej mierzoną dynamometrem, z uwzględnieniem wieku oraz wskaźnika masy ciała.
W celu zdiagnozowania zespołu kruchości, powinno wystąpić co najmniej 3 z 5 powyższych kryteriów.

Diagnostyka zespołu kruchości

Istnieje wiele narzędzi badawczych, dzięki którym możliwe jest zdiagnozowanie zespołu kruchości. Instrumenty te – testy kliniczne i instrumentalne, kwestionariusze samozwrotne – umożliwiają ocenę składowych zespołu kruchości w domenie fizycznej (ocena aktywności fizycznej, mobilności, ryzyka upadków, stanu odżywiania), domenie psychologicznej (ocena funkcji poznawczych, nastroju) oraz domenie społecznej (izolacji, wsparcia społecznego). Współcześnie, do najpopularniejszych narzędzi badawczych, które wykorzystywane są w diagnostyce zespołu kruchości, należą: Cardiovascular Health Study Scale (CHS) – skala umożliwia ocenę pewnych kryteriów zespołu kruchości, są to:
  • niezamierzona utrata masy ciała powyżej 5 kg w ciągu ostatnich 12 miesięcy,
  • osłabiony pomiar siły ucisku dłoni z uwzględnieniem wieku, wskaźnika BMI,
  • wyczerpanie ocenione przy pomocy skali depresji,
  • spowolnienie chodu zdiagnozowane na podstawie testu „wstań i idź” na dystansie ok. 4,6 m z uwzględnieniem wzrostu oraz płci osoby badanej,
  • obniżenie poziomu aktywności fizycznej określony za pomocą kwestionariusza Minnesota Leisure Time Activity Questionnaire.
Jeden bądź dwa z powyższych kryteriów wskazuje, że badana osoba jest predysponowana do rozwoju zespołu kruchości, zaś w przypadku spełnienia trzech z wyżej wymienionych kryteriów – diagnozowany jest zespół kruchości. Edmonton Frail Scale (EFS) – ta skala składa się z 10 domen: funkcji poznawczych, równowagi, mobilności, niezależności funkcjonalnej, nastroju, stosowania leków, postaw zdrowotnych, ożywiania, wsparcia społecznego i jakości życia. Osoba badana powinna wypełnić kwestionariusz w ciągu 15 minut. W badaniu można uzyskać maksymalnie 17 punktów, brak zespołu kruchości interpretuje się przy wartości od 0 do 3 punktów, zaś osiągnięcie wyniku powyżej 9 punktów odpowiada najwyższemu stopniu zespołu kruchości. Tiburg Frailty Indicator (FTI) – skala składa się z dwóch części – pierwszej obejmujące determinanty zdrowotne zespołu kruchości, oraz drugiej obejmującej 15 pytań dotyczących występowania podstawowych komponentów zespołu kruchości. W badaniu można uzyskać maksymalnie 15 punktów, w przypadku interpretacji wyników zespół kruchości rozpoznaje się przy wartościach powyżej 5 punktów. Canadian Study Health and Aging Frailty Index (CSHA-FI) – skala została opracowana na podstawie 5-letnich badań, jest matematycznym modelem akumulacji deficytów. W badaniu uwzględniono takie elementy jak:
  • objawy – zaburzenia pamięci, zaburzenia snu, zaburzenia nastroju,
  • cechy fizykalne – osłabienie siły mięśniowej, drżenie,
  • wyniki badań laboratoryjnych – nieprawidłowości w poziomie stężenia kreatyniny czy wapnia,
  • występowanie chorób współistniejących – choroba Parkinsona, cukrzyca itp.,
  • objawy niepełnosprawności – ograniczenia w wykonywaniu codziennych czynności takich jak jedzenie, ubieranie, toaleta itp.
Na podstawie przeprowadzonego testu można zakwalifikować seniorów do 8 grup: bardzo sprawnych, sprawnych, umiarkowanie sprawnych, podatnych, wrażliwych, łagodnie osłabionych, umiarkowanie osłabionych oraz znacznie osłabionych. FRAIL Scale jest prostym narzędziem badawczym, które rekomendowane jest przez Inernational Association of Nutetion and Aging. Tworzy go akronim utworzony z angielskich nazw 5 podstawowych komponentów zespołu kruchości, którymi są: zmęczenie, wytrwałość, mobilność, występowanie schorzeń oraz utraty masy ciała. Skala ta bazuje przede wszystkim na subiektywnych odczuciach badanych pacjentów, a nie obiektywnych miarach. Groningen Frality Indicator (GFI) – narzędzie to pozwala na ocenę nasilenia się zespołu kruchości oraz związanych z nim ograniczeń w zakresie czynności codziennych. Kwestionariusz składający się z 15 pytań pozwala zbadać cztery domeny: fizyczną, psychologiczną, socjalną oraz poznawczą. Rozpoznanie zespołu kruchości stawiane jest przy uzyskaniu więcej niż 4 punktów. Uważa się, że skala ta jest użytecznym narzędziem przesiewowym w ocenie zespołu kruchości wśród pacjentów onkologicznych w starszym wieku.
Sprawdź naszą ofertę

Profilaktyka zespołu kruchości

W profilaktyce zespołu kruchości ogromną rolę odgrywa systematyczna aktywność fizyczna oraz zrównoważona i zdrowa dieta. Badania wykazują, że regularny wysiłek fizyczny podejmowany przez seniorów najsilniej koreluje z obniżeniem zachorowań na zespół słabości. Aktywność ta to przede wszystkim ćwiczenia aerobowe, siłowe, rozciągające i równoważne o umiarkowanym nasileniu. Dzięki podejmowaniu takiego wysiłku możliwe jest zwiększenie siły oraz masy mięśniowej, a także wydajności tlenowej, od 20 do 30%. Ćwiczenia rozciągające oraz gimnastyka ułatwia zachowanie fizjologicznych zakresów ruchu ciała, które umożliwiają utrzymanie prawidłowej postawy ciała oraz prawidłowego poruszania się. Wiąże się to także ze zmniejszeniem ryzyka upadków i ich powikłań. Seniorzy, którzy długotrwale i systematycznie wykonują ćwiczenia tlenowe zapewniają sobie lepszą wydolność mięśnia sercowego, a co za tym idzie – obniżają ryzyko zachorowania na choroby kardiologiczne.
Zespół kruchości - profilaktyka

Polecaną aktywnością dla seniorów są ćwiczenia z zakresu Tai-chi czy Qi-kung, które poprawiają koordynację ruchową, gibkość ciała, poprawiają postawę, a także przeciwdziałają upadkom czy utracie siły mięśniowej.

Profilaktyka zespołu słabości powinna mieć charakter wielowymiarowych działań i obejmować przede wszystkim takie obszary jak:

  • prawidłowe żywienie – przyjmowanie posiłków o wysokiej zawartości białka i złożonych węglowodanów, drożenie do codziennej diety kwaśnych owoców, dużej ilości warzyw,
  • aktywność fizyczna – dbałość o codzienny wysiłek fizyczny w postaci spacerów, wycieczek pieszych i rowerowych, gier zespołowych, tańca itp.,
  • unikanie infekcji – dbałość o działania profilaktyczne jak badania przesiewowe, badania kontrolne, szczepienia, unikanie zachowań ryzykownych,
  • stały kontakt z lekarzem – w razie ostrej choroby należy jak najszybciej udać się do lekarza, aby jak najwcześniej dokonać diagnostyki, leczenia itp.,
  • unikanie podejmowania leczenia obciążonego dużym ryzykiem powikłań – konieczna jest ocena korzyści i ryzyka wykonywania operacji takich jak operacje kardiochirurgiczne, onkologiczne czy endoprotezoplastyka;

Leczenie zespołu kruchości

Leczenie zespołu kruchości jest procesem długoterminowym, najczęściej dożywotnim, które powinno być dobrane indywidualnie dla każdego pacjenta z uwzględnieniem przyczyny wystąpienia choroby. Zasadniczym celem leczenia zespołu słabości jest poprawa stanu fizycznego i psychicznego pacjenta, utrzymanie jak dłużej samodzielnego funkcjonowania oraz aktywności społecznej. Jak dotąd nie udało się opracować leku, który w sposób znaczący mógłby zapobiec lub uleczyć zespół kruchości. Dlatego też współcześnie podstawa leczenia osób, u których wystąpił zespół kruchości oraz osób obciążonych czynnikami go wywołującymi, opiera się przede wszystkim na leczeniu chorób współistniejących, poradnictwie i suplementacji dietetycznej, aby jak najlepiej poprawić ogólny stan pacjenta.

Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej w Care Experts

Zobacz podobne artykuły: Choroby wieku podeszłego Starzenie się organizmu. Co się dzieje z naszym organizmem w miarę upływu lat?

Bibliografia

Sprawdź naszą ofertę
5/5 - (3 votes)
Strona Główna / Baza Wiedzy / Zespół kruchości

Ten wpis ma 1 komentarzy

  1. Irena says:
    21 gru 2022 at 5:32 pm

    Bardzo dobry , szeroko traktujacy temat, ktory w mojej ocenie nie przyciaga zbyt wielkiej uwagi; zarowno pacjentow jak i sluzb medycznych. Tak w Polsce jak i w kraju w ktorym mieszkam w Holandii. Co prawda istniej tzw. M ultidisciplinerizorg przy praktykach lekarzy domowych ale w mojej ocenie jest to wielka fikcja. Uwazam, ze powinno ukazywac sie wiecej takich artykulow w internecie.

    Odpowiedz

Zostaw komentarz