Osteoporoza

Osteoporoza jest chorobą układu szkieletowego, która charakteryzuje się przede wszystkim zwiększoną podatnością na złamania kości. Światowa Organizacja Zdrowia zaliczyła ją do współczesnych chorób cywilizacyjnych. Najczęściej dotyczy kobiet w okresie menopauzy oraz osób starszych po 70. roku życia. Jednym z najgroźniejszych powikłań w przebiegu osteoporozy są złamania osteoporotyczne, które stanowią jedną z głównych przyczyn występowania niepełnosprawności wśród seniorów, a niekiedy mogą być nawet przyczyną zgonów.

Czym jest osteoporoza?
Ryzyko zachorowania
Rodzaje osteoporozy
Powikłania osteoporozy
Jakie są przyczyny osteoporozy?
Jakie są objawy osteoporozy?
Diagnostyka osteoporozy
Jak się leczy osteoporozę?
Podsumowanie

Czym jest osteoporoza?

W 1993 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zdefiniowała osteoporozę jako chorobę układową szkieletu, która charakteryzuje się niską masą kostną, zaburzeniami mikroachriterktury szkieletu, a także zwiększoną łamliwością kości. Niemal dekadę później, w 2001 roku National Osteoporosis Fundation oraz National Institute od Heath zdefiniowały tą chorobę jako „chorobę szkieletu, która charakteryzuje się upośledzoną wytrzymałością kości, co powoduje zwiększone ryzyko złamania”. Należy zaznaczyć, iż jest to choroba podstępna, może przez długi czas rozwijać się bezobjawowo, zaś pierwszymi symptomami mogą być złamania osteoporotyczne.

Szacuje się, iż obecnie w Europie, USA oraz Japonii na osteoporozę cierpi 75 mln ludzi, a u co trzeciej występuje tzw. życiowe ryzyko złamania. Z szacunków wynika, iż w całej Europie z powodu osteoporozy dochodzi do złamań co 30 sekund, zaś koszty związane z tymi złamaniami oscylują w granicy 30 mld euro rocznie.
W związku ze stale rosnącą liczbą osób cierpiących na tę chorobę, a także borykających się z jej powikłaniami, Światowa Organizacja Zdrowia uznała osteoporozę jako jedną z najważniejszych współczesnych chorób cywilizacyjnych.

Ryzyko zachorowania

Częstotliwość występowania osteoporozy bezsprzecznie wzrasta wraz z wiekiem, częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Stosunek zachorowalności względem płci w okresie wczesnej starości wynosi 5:1, zaś powyżej 76 roku życia zmniejsza się i wynosi 2:1. Wyróżnia się dwie grupy osób, które są najbardziej narażone na tę chorobę – są to kobiety w okresie menopauzy oraz osoby po 70 roku życia.

Rodzaje osteoporozy

Osteoporozę rozróżnia się ze względu na lokalizację, wyróżniając postać miejscową, ogólnoustrojową oraz ze względu na etiologię. Postać miejscowa dotyczy okolic układu kostnego, które pozostają pod wpływem niekorzystnych czynników do których można zaliczyć między innymi stany zapalne czy unieruchomienie spowodowane założeniem opatrunku gipsowego. Postać ogólno-ustrojowa osteoporozy obejmuje cały szkielet chorego, przyczyn jej powstania upatruje się między innymi w procesie inwolucyjnych oraz defektach metabolicznych). W osteoporozie uogólnionej ze względu na etiologię wyróżnia się postacie pierwotne (około 70%) oraz wtórne (około 30%).

Pierwotne postacie osteoporozy dzielą się na:

• Postać idiopatyczną, określaną także jako młodzieńczą – charakteryzuje się nieznaną przyczyną występowania zaburzeń wzrostu szkieletu, która jest nieadekwatna do norm rozwojowych.
• Postać inwolucyjna – charakteryzuje się nieprawidłowym procesem metabolicznym kości, które przyspieszają występowanie osteopenii, wyróżnia się dwa podtypy:
  • typ I – występuje najczęściej u kobiet w wieku około 50-60 lat, u których występują objawy towarzyszące takie jak złamania kompresyjne;
  • typ II (osteoporoza starcza) – występuje z podobną częstotliwością u kobiet jak i mężczyzn po 70 roku życia, złamania występują najczęściej w okolicach trzonów kręgów oraz szyjki kości udowej.

W przypadku osteoporozy wtórnej charakterystycznym jest występowanie konkretnego czynnika etiologicznego. Czynnikami takimi mogą być defekty genetyczne, zaburzenia endokrynologiczne, czy przyczyny jatrogenne (powstałe w wyniku przyjmowania leków).

Powikłania osteoporozy

Najgroźniejszym powikłaniem osteoporozy bez wątpienia są złamania osteoporotyczne – stanowią jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności u seniorów. Najczęstszymi złamaniami osteoporotycznymi są: złamania kręgosłupa, nadgarstka i bliższego odcinka kości udowej. Na przestrzeni lat zaobserwowano, iż u pacjentów u których doszło do złamania kości w obrębie stawu biodrowego zwiększa się o 25% ryzyko zgonu w okresie pierwszego roku po zaistniałym złamaniu. Należy także zaznaczyć, iż jedynie 1/3 pacjentów po złamaniu kości udowej odzyskuje sprawność i stan zdrowia jak sprzed złamania.

Najbardziej niebezpiecznymi złamania osteoporotycznymi są złamania szyjki kości udowej. Niestety od 5 do 20% chorych po takim złamaniu umiera w ciągu pierwszego roku w wyniku powikłań. 50% chorych którzy przeżyli jest trwale niepełnosprawnych, zaś w przypadku 40% chorych z tym złamaniem występuje szereg powikłań ze strony innych narządów i układów.

Jakie są przyczyny osteoporozy?

W patogenezie czynników, wywołujących osteoporozę wyróżnia się czynniki niemodyfikowalne (niemożliwe do wyeliminowania) oraz modyfikowalne (takie, na które pacjent ma pośredni wpływ) oraz czynniki ryzyka (możliwe do eliminacji).

Czynnikami niemodyfikowalnymi są między innymi:

• wiek – ryzyko zachorowania wzrasta wraz z procesem starzenia organizmu;
• płeć żeńska – na osteoporozę częściej chorują kobiety;
• pochodzenie etniczne – zaobserwowano częstszą zachorowalność u rasy białej oraz Azjatów;
• czynniki genetyczne;
• predyspozycje rodzinne.

Czynnikami częściowo modyfikowalnymi są między innymi:

• niski wskaźnik masy ciała;
• istnienie chorób współistniejących – np. choroby nefrologiczne, endokrynologiczne, gastroenterologiczne;
• długotrwałe przyjmowanie niektórych leków – np. leki przeciwdrgawkowe, glikokortykoidy, inhibitory, chemioterapeutyki czy leki przeciwnowotworowe.

Czynnikami modyfikowalnymi są między innymi:

• zbyt niska aktywność fizyczna;
• długotrwałe unieruchomienie ciała;
• zbyt niska podaż witaminy D;
• duża podaż kofeiny;
• nadużywanie alkoholu;
• palenie papierosów;
• nieodpowiednia dieta (uboga w białko, prowadząca do zaburzeń w metabolizmie kostnym).

Jakie są objawy osteoporozy?

Osteoporoza jest chorobą, w której nie występują charakterystyczne objawy kliniczne. Najczęściej objawy pojawiają się jako następstwo złamania kości długich bądź kręgów. Ze względu na częstotliwość występowania złamania dotyczą przede wszystkim:

• kręgosłupa;
• bliższego odcinka kości przedramienia;
• bliższego odcinka kości ramiennej
• bliższego odcinka kości udowej;
• bliższego odcinka kości piszczelowej,
• żeber;
• miednicy.

Charakterystycznym dla powstałych złamań jest nieadekwatność uszkodzeń do siły, która je wywołała. W przypadku złamań kręgów objawy uzależnione są w dużej mierze od rozległości i ilości występujących uszkodzeń. Może występować jedynie niewielki dyskomfort przy siadaniu czy skłonach do przodu, jednak w przypadku większych uszkodzeń pojawia się dokuczliwy ból, nasilający się w pozycji stojącej oraz siedzącej. Przy złamaniach kręgów często dochodzi do ograniczenia ruchomości kręgosłupa, przy kolejnych złamaniach wzrost pacjenta może zmniejszyć się o około 2-4 cm, następuje także zmiana postawy ciała. Najczęstszymi przyczynami powstania złamań trzonów kręgów są skłony, podnoszenie ciężkich przedmiotów, w zaawansowanej chorobie nawet silny kaszel.

Jako jeden z pierwszych objawów osteoporozy zalicza się odczuwanie silnego bólu w środkowo – dolnej okolicy kręgosłupa piersiowego bądź kręgosłupa piersiowo – lędźwiowego podczas wykonywania zwyczajnych, codziennych czynności, a nawet w stanie spoczynku. Należy jednak zaznaczyć, że około 60% złamań występujących w zakresie kręgosłupa nie daje żadnych objawów.

Osteoporoza u wielu pacjentów zostaje zdiagnozowana dopiero po pierwszym, a nawet kolejnym złamaniu. W przypadku znacznego zaawansowania choroby występują zniekształcenia szkieletu – między innymi pogłębienie kifozy kręgosłupa (wdowi garb), co z kolei wpływa na objawy z układu krążenia, oddechowego czy pokarmowego. Powstałe deformacje w obrębie klatki piersiowej mogą zaburzać funkcjonowanie ważnych dla życia organów wewnętrznych. Bardzo niebezpiecznymi są złamania bliższego końca kości udowej – powodują poważne konsekwencje takie jak ryzyko wystąpienia powikłań ze strony układu naczyniowo – sercowego, zakrzepowo – zatorowego, trwałej niepełnosprawności, a nawet zgonu. Złamania bliższego końca kości udowej najczęściej występują w przebiegu osteoporozy starczej typu II – zazwyczaj występuje u osób starszych, wykazujących niepewny chód, słabych fizycznie. Co ważne przebycie złamania bliższego końca kości udowej znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia kolejnego złamania po przeciwnej stronie.

Z badań wynika, iż wystąpienie złamania powoduje znacząco zwiększone ryzyko pojawiania się kolejnych:

• po złamaniu kręgosłupa 11 krotnie wzrasta ryzyko wystąpienia kolejnego złamania w obrębie kręgosłupa;
• po złamaniu kręgosłupa 2/3 krotnie wzrasta ryzyko złamania bliższego końca kości udowej;
• złamanie bliższego końca kości udowej skutkuje 6 krotnym wzrostem ryzyka wystąpieniem ryzyka złamania po przeciwnej stronie.

Należy także zaznaczyć, iż osteoporoza najczęściej występuje z innymi chorobami przewlekłymi, takimi jak: choroby metaboliczne, układu krążenia, układu oddechowego, itp.

Diagnostyka osteoporozy

Rozpoznanie osteoporozy rozpoczyna się od dokładnego wywiadu lekarskiego oraz badania przedmiotowego. Uwzględnia on przede wszystkim wiek oraz płeć pacjenta, analizę złamań niskoenergetycznych oraz innych klinicznych czynników ryzyka. W diagnozie brane są także choroby współistniejące, przyjmowane leki, pomiar wzrostu czy ocenę ryzyka upadków.

Zakłada się, iż u kobiet po 65 r.ż. oraz mężczyzn powyżej 70 r.ż., a także pacjentów u których występuje co najmniej jeden kliniczny czynnik ryzyka stosuje się ocenę 10-letniego ryzyka złamań przy pomocy kalkulatora ryzyka FRAXTM.

Bardzo ważnym elementem w diagnozie osteoporozy jest określenie i zróżnicowanie pierwotnych oraz wtórnych przyczyn jej występowania. Jest to istotne w celu wykluczenia innych przyczyn występowania złamań – np. nadczynności przytarczyc, szpiczaka mnogiego czy osteomalacji.

Osteoporozę rozpoznaje się na podstawie obniżonej gęstości mineralnej kości – BMD. Należy zaznaczyć, iż o ile obniżony poziom BMD zwiększa ryzyko wystąpienia złamań, o tyle prawidłowe wartości BMD nie wyklucza tego ryzyka.

Badanie pomiaru BMD wykonywane jest przy pomocy metody podwójnej absorpcjometrii rentgenowskiej – w wyniku badania uzyskuje się wartość bezwzględną gęstości mineralnej. W zależności od miejsca wykonywanego badania wyniki mogą się różnić, dlatego też w 2000 roku International Osteoporosis Fundation (IOF) zarekomendowała pomiar BMD w bliższym końcu kości udowej.

W interpretacji wyników BMD istotny jest wskaźnik T, który informuje o ile odchyleń standardowych gęstość kostna badanej osoby różni się od szczytowej masy kostnej, którą dany pacjent mógł osiągnąć w młodości. Wskaźnik T nie bierze pod uwagę wieku pacjenta, określa zatem ryzyko złamania. Zarówno Światowa Organizacja Zdrowia jak i International Osteoporosis Fundation przyjmują kryteria diagnostyczne, którymi są:

• normę określa się, gdy wartość wskaźnika T wynosi od +1 do -1;
• osteopenia stwierdzana jest, gdy wskaźnik T wynosi od -1 do -2,4;
• osteoporoza stwierdzana jest, gdy wskaźnik T wynosi poniżej -2,5;
• ciężka osteoporoza stwierdzana jest, gdy wskaźnik T wynosi poniżej -2,5 a u pacjenta wystąpiło jedno bądź więcej złamań.

Jak się leczy osteoporozę?

Zasadniczym celem leczenia osteoporozy jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia złamań kości. W głównej mierze leczenie dotyczy wdrożenia postępowania niefarmakologicznego, zaś w niektórych przypadkach konieczne jest wprowadzenie także leczenia farmakologicznego. Różne badania kliniczne oceniają skuteczność leczenia farmakologicznego, które potwierdzone jest redukcją ryzyka złamań wynosi 30-70%.
Leczenie farmakologiczne należy niezwłocznie wdrożyć w kilku przypadkach:

• U pacjentów u których występuje złamanie osteoporotyczne trzonu kręgowego, bliższego końca kości udowej, czy złamania innej dużej kości – np. kości ramiennej, żebra czy miednicy (złamanie powinno być potwierdzone badaniami radiologicznymi, morfometrią, tomografią komputerową czy rezonansu magnetycznego).
• U pacjentów u których bezwzględne 10-letnie ryzyko złamania wynosi co najmniej 10% dla złamania głównego i/lub co najmniej 3% dla złamania bliższego końca kości udowej.

Lekarz w trakcie doboru odpowiedniego leczenia farmakologicznego musi wziąć pod uwagę kilka kryteriów, do których zalicza się:

• wiek chorego;
• ogólny stan zdrowia;
• ryzyko złamań kręgów oraz złamań poza kręgowych;
• występowanie chorób współistniejących;
• wskazania do leczenia doustnego oraz parenteralnego;
• mechanizm działania leków oraz przeciwwskazania;
• analiza możliwości przyjmowania systematycznego i prawidłowego leku;
• cenę leku.

W leczeniu osteoporozy stosowane są między innymi: leki antyresorpcyjne oraz leki anaboliczne.

Należy znaczyć, iż przynoszące rezultaty i poprawiające jakość życia pacjentów leczenie opiera się na kompleksowym procesie leczenia, które obejmuje: prawidłowy dobór leków, kinezyterapię, dietę, edukacje pacjenta oraz eliminację modyfikowalnych czynników wystąpienia ryzyka złamania.

Jednym z częstszych przyczyn złamań są upadki – u seniorów odpowiadają za 100% złamań przedramienia, 90% złamań bliższego końca kości udowej oraz około 25% złamań kręgosłupa. Ryzyko upadku wzrasta wraz z wiekiem, szacuje się że po 65 r.ż. około 35-40% ogólnie samodzielnych i zdrowych osób upada przynajmniej raz w roku, zaś po 80 r.ż. prawie 50%. Dlatego też tak ważna jest prewencja złamań, zaś o ryzyku upadku oraz możliwościach jego uniknięcia powinien być informowany każdy pacjent w podeszłym wieku.

Przyczyny upadków można podzielić na zewnętrzne (środowiskowe) oraz medyczne (wewnętrzne). Czynnikami środowiskowymi są np. słabe oświetlenie, śliskie dywany, przeszkody znajdujące się na podłodze, nieprawidłowe obuwie, brak uchwytów w łazience czy warunki atmosferyczne (śnieg, śliskie powierzchnie). Czynnikami wewnętrznymi są między innymi choroby serca, omdlenia, zaburzenia neurologiczne, działanie niektórych leków (psychotropowe, sedatywne, kardiologiczne)

Podsumowanie

Osteoporoza jest istotnym problemem zdrowotnym wieku podeszłego. W większości przypadków złamania osteoporotyczne są pierwszym objawem choroby, która znacząco obniża jakość życia, powoduje konsekwencje ekonomiczne, a także zwiększa umieralność. Niestety liczba osób dotkniętych tą chorobą oraz jej powikłaniami stale rośnie. Według Światowej Organizacji Zdrowia zaliczana jest do najpoważniejszych chorób cywilizacyjnych.

Najbardziej narażonymi na osteoporozę grupami osób są kobiety w okresie menopauzy oraz seniorzy po 70. roku życia.

Osteoporoza jest chorobą, która charakteryzuje się zaniżoną masą kości oraz zaburzoną mikro architekturą szkieletu. Złamania osteoporotyczne są złamaniami powstałymi niewspółmiernie do siły która je wywołuje, powstają zatem w wyniku niewielkiego, banalnego urazu. Złamania osteoporotyczne są jednymi z głównych przyczyn występowania niepełnosprawności u seniorów, a także w niektórych przypadkach zgonów.

Wyróżnia się modyfikowalne i niemodyfikowalne czynniki ryzyka zachorowania na osteoporozę. Do niemodyfikowalnych zalicza się przede wszystkim wiek, płeć żeńską, czynniki genetyczne oraz predyspozycje rodzinne. Czynnikami modyfikowalnymi są między innymi: niska aktywność fizyczna, długotrwałe unieruchomienie, nadużywanie alkoholu, planie papierosów, niedobór witaminy D, wapnia oraz nieodpowiednia dieta (ubogobialkowa, nadmierna konsumpcja kofeiny).

Współcześnie na całym świecie obserwujemy tendencje szybkiego wzrostu populacji osób starszych, dlatego działania ukierunkowane są na zmniejszenie zagrożeń osteoporotycznych jest priorytetem. Działania te obejmują ograniczenie wpływu czynników ryzyka oraz wdrożenie farmakoterapii. Istotnym jest, aby poza doborem odpowiedniego leku chory przestrzegał obowiązujących zasad terapii choroby przewlekłej jaką jest osteoporoza.

Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej w Care Experts

Zobacz podobne artykuły:
Osteoporoza – objawy
Leczenie osteoporozy
Choroby wieku podeszłego
Choroby przewlekłe – przegląd informacji
Starzenie się organizmu. Co się dzieje z naszym organizmem w miarę upływu lat?

Bibliografia

Dardzińska Jolanta, Chabaj-Kędroń Hanna, Małgorzewicz Sylwia, Osteoporoza jako choroba społeczna i cywilizacyjna – metody profilaktyki, Hygeia Public Health 2016, 51(1): 23-3, http://www.h-ph.pl/pdf/hyg-2016/hyg-2016-1-023.pdf

Guła Zofia, Korkosz Mariusz, Osteoporoza w wieku podeszłym – patogeneza, ocena ryzyka złamań i skuteczność przeciwwłamaniowa leków, Gerontologia Polska, tom 18, nr 3, 107-113, http://gerontologia.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/2010-03-3.pdf

Janiszewska Mariola, Kulik Teresa, Dziedzic Małgorzata, Żołnierczuk-Kieliszek Dorota, Barańska Agnieszka, Osteoporoza jako problem społeczny – patogeneza, objawy i czynniki ryzyka osteoporozy pomenopauzalnej, Probl Hig Epidemiol 2015, 96(1): 106-11, http://www.phie.pl/pdf/phe-2015/phe-2015-1-106.pdf

Marcinowska-Suchowierska Ewa, Czerwiński Edward, Badurski Janusz, Walicka Magdalena, Tałataj Marek, Osteoporoza – diagnostyka i terapia u osób starszych, Postępy Nauk Medycznych, t. XXIV, nr 5, 2011, http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2014/09/pnm_2011_410_423.pdf

Buczkowski Krzysztof, Chubacz Sławomir, Horst-Sikorska Wanda, Jaroszyński Andrzej, Siebert Janusz, Tałataj Marek, Ignaszak-Szczepańska Magdalena, Kardas Przemysław, Osteoporoza. Postępowanie profilaktyczne, diagnostyczne i lecznice. Wytyczne dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/19701/15415

Kwiatkowska Izabela, Lubawy Michalina, Formanowicz Dorota, Postępowanie żywieniowe w prewencji osteoporozy osób starszych, Geriatria 2019; 13: 177-183, https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2019/12/Geriatria_3_06.pdf

Rajska-Neumann Agnieszka, Osteoporoza – definicja, epidemiologia, rozpoznawanie, leczenie i profilaktyka, Farmacja Współczesna 1008; 1: 48-53, https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/200801_Farmacja_006.pdf

Program koordynacji profilaktyki złamań osteoporotycznych, Program polityki zdrowotnej, http://zdrowie.gov.pl/power/zamowienia/download/dok_id/422/zal/1458/type/zal/dir/pub.html