Osteoporoza uważana jest nie tylko za istotny problem zdrowotny, ale także socjometryczny. Związane jest to z wysokimi kosztami leczenia złamań, które są jednym z najważniejszych powikłań tej choroby. Osteoporoza jest chorobą szpiku, która występuje najczęściej u kobiet w okresie pomenopauzalnym oraz ogólnie u seniorów. W przebiegu choroby dochodzi do obniżenia gęstości kości, co pogarsza ich jakość i zwiększa ryzyko złamań osteoporycznych, które stanowią istotny odsetek niepełnosprawności i zgonów. Ryzyko rozwoju osteoporozy związane jest zarówno z czynnikami genetycznymi jak i stylem życia.
Czym jest osteoporoza?
Osteoporoza to choroba przewlekła, która jest problemem medycznym znanym od wieków, jednak stosunkowo niedawno zaczęto postrzegać ją jako jednostkę chorobową, nie zaś wynik starzenia się organizmu. Choroba ta cechuje się poniekąd podstępnością – rozwija się powoli, bezboleśnie, doprowadzając do pogorszenia jakości układu masy kostnej. Często diagnozowana jest dopiero w zaawansowanym stadium, kiedy dochodzi do najpoważniejszych jej konsekwencji – czyli złamań osteoporycznych. Złamania te powstawiają przeważnie w wyniku niewielkiego urazu jakim jest np. upadek z wysokości własnego ciała. Zgodnie z definicją sformułowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) Osteoporoza jest układową chorobą szkieletu, charakteryzującą się niską masą kości, zaburzoną miko architekturą tkanki kostnej prowadzącą do wzmożonej łamliwości kości i złamań.Rodzaje osteoporozy
Postaci osteoporozy można podzielić według lokalizacji na miejscową oraz uogólnioną. Osteoporoza miejscowa odnosi się do okolic układu kostnego, które podlegają działaniom pewnych czynników patogennych jak np. stan zapalny. Osteoporoza uogólniona dotyczy całego układu kostnego. Osteoporozę klasyfikuję się również ze względu na etologię:- Osteoporoza pierwotna, która stanowi około 70% dzieli się na idiopatyczną (młodzieńczą), inwolucyjną (pomenopauzalną lub starczą). W przypadku osteoporozy pomenopauzalnej dochodzi do niedoboru estrogenów oraz zwiększonego wydzielania cytokin prozapalnych, co sprzyja procesowi resorpcji kości. Osteoporoza starcza dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn i wynika najczęściej z niedoborów witaminy D, zaburzeń funkcji nerek oraz mniejszej syntezy 1 α-hydroksylazy czy zaburzeń gospodarki wapniowej.
- Osteoporoza wtórna, która stanowi około 30% przypadków, jest efektem czynników takich jak: niektóre leki, zaburzenia endokrynologiczne, defekty genetyczne.
Przebieg i pierwsze objawy osteoporozy
Osteoporoza jest chorobą podstępną, rozwija się przez długi czas nie dając żadnych objawów. Pierwszymi sygnałami dla chorego, iż dzieje się coś niedobrego jest pojawienie się bólu w dolnej części kręgosłupa oraz miednicy. Dolegliwości bólowe najczęściej nasilają się kiedy chory stoi lub siedzi, zaś po odpoczynku ustępują. Innymi symptomami towarzyszącymi mogą być problemy z wypróżnianiem oraz bóle jamy brzusznej. Najczęściej dochodzi do pogłębienia kifozy oraz ograniczenia ruchomości kręgosłupa. W kolejnym etapie dochodzi do spłaszczenia kręgów oraz przygarbienia pleców. Wraz z postępem rozwoju choroby objawy się nasilają i nie ustępują także w pozycji leżącej. W postawie chorego pojawia się tzw. „wdowi garb”, uwypukla się brzuch – te zmiany w postawie skutkują niepewnym, chybotliwym chodem, poruszaniem się drobnymi kroczkami bez przeprostu (określanego także jako „chód starczy”). Omówione zmiany postawy wpływają także na występowanie powikłań ze strony oddechowego i trawiennego. Jednak najgroźniejszym powikłaniem osteoporozy są złamania. Wśród seniorów do złamań osteoporycznych dochodzi najczęściej w obrębie szyjki kości udowej oraz do złamań przezkrętarzowych i podkrętarzowych. Statystyki nie są optymistyczne – u 15-20% osób po złamaniach w ciągu 6 miesięcy dochodzi do zgonu, zaś aż jedna trzecia pacjentów wymaga stałej, indywidualnej opieki w domu. Szacuje się, że jedynie jedna czwarta pacjentów odzyskuje całkowitą sprawność.
Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia osteoporozy?
Marcinkowska – Suchowierska zaproponowała podział czynników ryzyka na niemożliwe do eliminacji, do częściowej eliminacji oraz możliwe do całkowitej eliminacji. Czynnikami ryzyka osteoporozy, niemożliwymi do wyeliminowania są:- Wiek – szacuje się, iż szczytowa masa kostna uzyskiwana jest w okresie około 30tego roku życia, po tym dochodzi do stopniowego, powolnego jej spadku. W okresie życia kobiety zmniejszeniu ulega nawet 45-50% masy kostnej. Ponad to okres okresokołomenopauzalny i pomenopauzalny (kiedy najczęściej dochodzi do rozwoju osteoporozy) charakteryzuje się wygaśnięciem funkcji endokrynnych jajnika, a jest to związane z utartą masy kostnej.
- Płeć – czterokrotnie częściej na osteoporozę chorują kobiety. Związane jest to ze wspomnianą powyżej menopauzą oraz tym, że statystycznie szczytowa masa kostna kobiet jest niemal o 30% mniejsza niż u mężczyzn.
- Grupa etniczna – szacuje się, że najbardziej narażoną na zachorowanie jest grupa kobiet rasy białej oraz Azjatki.
- Uwarunkowania rodzinne oraz czynniki genetyczne – Udowodniono, że podatność na złamania niskoenergetyczne oraz gęstość mineralna kości zależna jest od czynników genetycznych. Dotychczas zidentyfikowano 150 genów, które mogą mieć wpływ na stopień gęstości mineralnej tkanki kostnej oraz ryzyko złamań kości. Uważa się, iż w przypadku wystąpienia złamania bliższej części kości udowej u matki lub babki prognozuje wystąpienie niskiej masy kostnej u kolejnego pokolenia.
- Występowanie chorób współistniejących, w przebiegu których dochodzi do zaburzeń metabolizmu kostnego wywiera znaczący wpływ na rozwój osteoporozy wtórnej. Do chorób takich należy zaliczyć między innymi choroby endokrynologiczne, gastroenterologiczne, nefrologiczne, choroby tkanki łącznej, choroby układu oddechowego czy choroby hematologiczne.
- Niska masa ciała oraz szczupła budowa ciała wiążą się z mniejszą szczytową masą kostną. Szacuje się, że kobiety o drobnej budowie, których masa ciała BMI jest mniejsza niż 18-20 kg/m2 zdecydowanie częściej narażone są na rozwój osteoporozy.
- Przewlekłe stosowanie leków, może prowadzić do zwiększania ryzyka wystąpienia osteoporozy wtórnej. Do leków tych należy zaliczyć: glikokortykosteroidy, leki uspokajające, leki przeciwgruźlicze, heparyna czy leki moczopędne.
- Niedostateczna aktywność fizyczna. Długotrwałe unieruchomienie, siedzący tryb życia powoduje spadek masy kostnej. Aktywność fizyczna w wieku młodzieńczym pobudza tkankę kostną do rozwoju szczytowej masy kostnej, zaś wśród osób starszych hamuje rozpad tkanki kostnej.
- Niewystarczające dostarczanie organizmowi wapnia oraz witaminy D. Prawidłowy poziom wapnia we wszystkich okresach życia warunkuje utrzymanie na odpowiednim poziomie szczytowej masy kostnej.
- Nadużywanie alkoholu, kofeiny, palenie papierosów. Określa się, że codzienne spożycie 1 do 2 porcji alkoholu skutkuje niedoborami pokarmowymi – w szczególności wapnia, fosforu oraz witaminy D. Niedobory doprowadzają do ujemnego bilansu wapniowego, a także sprzyjają redukowaniu ilości komórek kościotwórczych. Również nikotyna wpływa negatywnie na tkankę kostną – prowadzi do zwiększenia poziomu kortyzolu w surowicy krowi, a co za tym idzie skutkuje obniżeniem masy kostnej.
- Dieta wysokobiałkowa, bogata w produkty białkowe pochodzenia zwierzęcego skutkuje zwiększeniem nawet o 50% wydalania wapnia z moczem. W związku z tym procesem dochodzi do ujemnego bilansu wapniowego.
Badanie na osteoporozę
Osteoporoza nie daje objawów, dlatego należy być czujnym i wykonywać badania profilaktyczne. Wykorzystywane do diagnozy osteoporozy jest badanie densytometryczne, czyli badanie gęstości kości. Jest to bezbolesne i nieinwazyjne badania polegające na wykonaniu zdjęcia rentgenowskiego.Podłoże genetyczne osteoporozy
Współcześnie wiadomym jest, że na wystąpienie osteoporozy mają wpływ czynniki genetyczne. W patogenezie osteoporozy wskazuje się rolę mutacjom w genach kodujących: receptor dla witaminy D (VDR), transformujący czynnik wzrostu β (TGF-β), kolagen typu 1 (COLIA 1 i COLIA 2), czy receptor estrogenowy (ESR). Istotną rolę w patogenezie osteoporozy wiąże się także z polimorfizmowi genów kodujących białka. Udowodniono powiązanie rozwoju osteoporozy z chorobami genetycznymi, wśród których należy wymienić choroby spichrzeniowe glikogenu, chorobę Ehlersa- Danlosa, hemochromatozę, chorobę Marfana czy homocytynurię.Osteoporoza a dieta
Niebagatelną rolę w przyczynach występowania osteoporozy odgrywa dieta. Uważa się, że dieta bogata w białka, zwłaszcza te pochodzenia zwierzęcego, nadużywanie alkoholu (powyżej dwóch jednostek dziennie) czy picie kawy wpływają negatywnie na proces przebudowy kości. W profilaktyce przeciw osteoporotycznej ważną rolę odgrywa prawidłowa podaż wapnia. Ważnym jest, aby wybierać produkty które stanowią źródło dobrze przyswajalnego wapnia, do których można zaliczyć mleko oraz jego przetwory. Należy także zwrócić uwagę na czynniki, które mogą powodować zaburzenia wchłaniania wapnia, co będzie skutkowało zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforowej – które sprzyjają ryzyku wystąpienia osteoporozy. Czynnikami tymi mogą być między innymi choroby przewodu pokarmowego, ale także dieta. Wykazano, że zmniejszenie wchłania wapnia spowodowane jest dużą ilością nierozpuszczonego błonnika, występowaniu szczawianów w pokarmie, obecnością fitynianów, czy za dużą ilością fosforanów. Określa się, że prawidłowy stosunek spożywanego wapnia do fosforów powinien być na poziomie 1:1. Niektóre badania wskazują, iż przyczynami osteoporozy mogą być zaburzenia w podaży magnezu, witaminy K czy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega 3.Osteoporoza a aktywność fizyczna
W wieku młodzieńczym aktywność fizyczna sprzyja osiągnięciu prawidłowej szczytowej masy kostnej, zaś w przypadku osób starszych wpływa na spowolnienie procesu resorpcji kości. W celu utrzymania prawidłowej gęstości kości zalecana jest stała, systematyczna aktywność. Obciążenie szkieletu pozytywnie wpływa na proces kościotworzenia, a tym samym zmniejsza możliwość wystąpienia złamań osteoporycznych. Wskazanymi są ćwiczenia z obciążeniem, zajęcia aerobowe czy tai chi – należy jednak pamiętać o dobraniu rodzaju oraz częstotliwości ćwiczeń do stanu zdrowia.
Profilaktyka osteoporozy
Biorąc pod uwagę, iż w Polsce można odnotować niewystarczającą ekspozycję na promienie słoneczne wskazanym jest suplementowanie witaminy D – w przypadku osób dorosłych zaleca się dzienną dawkę 500-2000 IU od września do kwietnia, zaś u osób po 65. roku życia zaleca się całoroczną suplementację. W profilaktyce osteoporozy istotna jest także prawidłowa podaż wapnia. Produktami bogatymi w wapń o dobrym przyswajaniu są głównie produkty mleczne, ale należy pamiętać także o kapuście, fasoli, soi, jarmużu czy brokułach. Szacuje się, że kobiety oraz mężczyźni po 65 roku życia powinni spożywać 1000 mg wapnia na dobę. Ważnym aspektem jest także suplementacja magnezu – u kobiet optymalnym jest podaż w wysokości 320 mg pierwiastka dziennie, zaś w przypadku mężczyzn 430 mg. Dobrymi źródłami magnezu są orzechy, kakao, czekolada, fasola czy produkty zbożowe. W profilaktyce osteoporozy oprócz wyeliminowania czynników, które możemy usunąć z naszego życia, niezmiernie ważna rolę odgrywa zapobieganie upadkom. Należy pamiętać, że upadki stanowią 100% złamań przedramienia, 90% złamań bliższego końca kości udowej oraz około 25% złamań kręgosłupa. Statystyki dla seniorów nie napawają optymizmem – szacuje się że około 40-45% osób ogólnie zdrowych oraz samodzielnych po 65 roku życia przynajmniej raz w roku doznaje upadku, zaś po 80 roku życia ponad 50%.Autor: Klaudia Prus, Koordynator Opieki Domowej w Care Experts
Zobacz podobne artykuły:
Osteoporoza – objawy
Leczenie osteoporozy
Choroby przewlekłe – przegląd informacji
Choroby wieku podeszłego
Bibliografia:
- Czerwiński Edward, Berwecka Małgorzata, Osteoporoza – zapomniana choroba milionów złamań, Lekarz POZ 3/2020, s. 175-19
- Otlewska anna, Hackemer Paweł, Menzel Fryderk, Otlewska Agnieszka, Osteoporoza – przyczyny i metody zapobiegania, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 2 (55) 2018, s. 258-262 http://www.przeglad.amp.edu.pl/uploads/2018/2/258_2_55_2018.pdf
- Pluskiewicz Wojciech, Osteoporoza. Choroba współczesnej cywilizacji, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, http://bimed-lodz.pl/wp-content/uploads/2016/12/Poradnik_osteoporoza_Prolia_01_04_2015.pdf
Zostaw komentarz